De illusie van Oosterwold

In november stuurde ik samen met een groep vrienden een plan in voor een groepskavel in Oosterwold, een woongebied in ontwikkeling van de gemeenten Almere en Zeewolde. Van alle kavelbouw in Nederland was Oosterwold eigenlijk het enige initiatief dat voor ons financieel haalbaar leek, vanwege de lage grondprijs. Voor 1.250 vierkante meter zouden we 50.000 euro moeten betalen, wat een schappelijke prijs is als je tweeverdiener bent en nog een huis zou willen bouwen van zo’n 200.000 euro.

Onze groep bestond uit vier stellen van begin dertig die in Amsterdam geen betaalbare gezinswoningen konden vinden, en droomden van een tuin en een fijne, zelf vorm te geven omgeving. Het was leuk om op deze manier na te denken over onze toekomst: op een kavel wonen met onze vrienden als buren, omringd door Oosterwold-pioniers die bezig waren met duurzaamheid, stadslandbouw en zelfvoorzienend wonen. Helaas kwamen we erachter dat Oosterwold eerder een voorbeeld bleek van de neoliberale gedachte: de overheid regelt niets, en de burger knapt het zelf op.

Vlak voordat we ons intakeformulier opstuurden, reden we richting het gebied om alvast te kijken hoe het eruitzag en welke initiatieven zich er al hadden gevestigd. Hoewel het wordt aangeprezen als een project van collectieve bouw en als kleinschalig en organisch, zag ik voornamelijk grote stukken land met vrijstaande huizen, en oogde het erg kaal en open. Het voelde niet aan als collectief wonen, en ook niet als kleinschalig. Er waren wel een aantal kavels ingericht door projectontwikkelaars die iets dichter bebouwd waren. Maar in het gebied zag ik geen gemeenschappelijke voorzieningen: geen parken, geen speeltuinen, geen toegankelijke wandelpaden. Er waren geen plaatsen om elkaar te ontmoeten.

En hoewel we ons intakeformulier instuurden, namen de twijfels over het idyllische Oosterwold bij mij toe. Ik las dat er een geschil was tussen de gemeente en bewoners over het ophalen van afval: de gemeente wil dat de bewoners dit zelf regelen, terwijl de meeste bewoners aangaven gebruik te willen maken van de stadsreiniging van de gemeente. De gemeente zorgt nu voor het ophalen van het afval als tijdelijke oplossing.

Ook bleek er in het bestemmingsplan geen aandacht te zijn voor de bouw van bijvoorbeeld een basisschool, terwijl de gemeente hiervoor verantwoordelijk is. Als je alleen maar ruimte biedt aan individuele zelfbouwplannen gaat niemand een plan indienen voor een school of een buurthuis. Het komt vreemd op mij over dat de gemeente Almere ook de bouw van dit soort voorzieningen aan bewoners zelf wil overlaten.

Is het de bedoeling dat de bewoners de bouw van scholen ook zelf organiseren en bekostigen? Het is niet duidelijk wie hiervoor moet zorgen, maar alleen al het aankaarten ervan en het verzamelen van de vragen en wensen van bewoners lijkt me veel extra tijd kosten. Tijd die ik naast mijn fulltime baan niet kan spenderen aan vergaderingen. Wat me ook zorgen baarde was dat de ‘doorwaadbaarheid’ van de kavels een punt van discussie blijkt voor veel bewoners: veel Oosterwolders willen niet dat hun kavel bewandelbaar is voor algemeen publiek. Oosterwold ontwikkelt zich hierdoor tot een gebied met veel groen dat van niemand is: een idyllische plek voor de happy few.

Wij konden als groep alleen nog intekenen op een standaardkavel, die zelfvoorzienend moet zijn en voor minimaal de helft uit stadslandbouw moet bestaan. Het is dus de bedoeling dat je je eigen voedsel verbouwt. Wij vonden het lastig te bedenken hoe we daar tijd voor vrij moesten maken als we allemaal fulltime werken. Ik kan me voorstellen dat een kavel in Oosterwold geschikt is voor mensen die parttime kunnen werken of kunnen leven van het inkomen van hun partner. Onze groep worstelde echter met de tijdsinvestering die gevraagd wordt. Daarnaast is er (nog) geen OV in Oosterwold, waardoor je dagelijks meer tijd kwijt bent met reizen als je niet in de regio werkt. En je moet over een auto kunnen beschikken om in Oosterwold te wonen, iets wat een bepaalde groep meteen al buitensluit.

Naast mijn twijfels over de publieke voorzieningen en de benodigde tijdsinvestering, bekroop mij toen ook het gevoel dat Oosterwold voor mij en mijn vrienden niet te betalen zou zijn. Je moet verplicht een aantal onderzoeken laten doen (archeologisch, ecologisch en een bodemonderzoek), die je zelf moet bekostigen. De kosten voor het bouwrijp maken van een kavel in Oosterwold kunnen oplopen tot 40.000 euro. Daarnaast zijn in februari de prijzen voor de kavels door de gemeente Almere bijna verdubbeld, waardoor het flink duurder is geworden om er te kunnen wonen.

Ik volg nog steeds de ontwikkelingen in Oosterwold, want het idee van zelfbouw en een door mij zelf in te vullen kavel interesseert me nog steeds. Maar ik heb nu veel meer waardering voor de stad waarin ik woon, omdat het toegankelijker is voor meer mensen en geen onverwachte hoge kosten met zich meebrengt. Ondertussen zet ik mijn vraagtekens bij de manier waarop initiatieven als Oosterwold omschreven worden als collectiever en minder individualistisch, zoals ook in het artikel De nieuwe samenwoners dat op 8 februari hier op OneWorld verscheen. In mijn beleving is Oosterwold juist een initiatief voor vermogende individuen die genoeg tijd hebben om aan alle regels van zelfbouw te kunnen voldoen. Een project als Oosterwold werkt juist sociale segregatie in de hand, waarbij meer vermogende Nederlanders zich vestigen buiten de stad op plekken die minder toegankelijk zijn voor andere bevolkingsgroepen. Wat voor collectiviteit wordt er dan bedoeld, en onder wie?

Het plan voor Oosterwold is in het leven geroepen door de gemeenten Almere en Zeewolde, als tegenreactie op ‘de traditionele wijze van gebiedsontwikkeling’, waarbij alle beslissingen worden genomen door projectontwikkelaars en niet door burgers. Deze manier zou ‘niet meer houdbaar‘ zijn, maar waarom dat precies is leggen zij niet uit. Het is juist mijn bevinding dat het dit soort zelfbouwprojecten zijn die geen houdbare oplossing bieden voor het tekort aan leefbare woonruimte in de stad: ze zijn voor een grote groep mensen niet haalbaar of toegankelijk. Waarom voldoen de huidige manieren van stedenbouw niet? Door mijn ervaring met Oosterwold bekruipt mij de gedachte dat dit soort initiatieven er alleen zijn voor een select groepje mensen dat zich onttrekt aan collectieve stedenvorming, en zich op deze manier een groot stuk kavel kan toe-eigenen onder de vlag van collectiviteit en duurzaamheid.