Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Het was even schrikken voor de burger, die erop mag rekenen dat windmolens de opwarming van de aarde binnen de perken zullen houden. ‘Zo duurzaam zijn die windmolens niet’, kopte dagblad Trouw begin dit jaar. Aanleiding was de verschijning van een rapport van onderzoeksbureau Stichting Onderzoeksorganisatie Multinationale Ondernemingen (SOMO) in opdracht van ngo ActionAid over de keten van windmolens. Er bleken nogal wat mensenrechten- en milieuproblemen gemoeid met de winning van de benodigde metalen.
Vervuiling van radioactief uranium en thorium
In het rapport noemt SOMO een aantal schrijnende voorbeelden, zoals de vervuiling door radioactief uranium en thorium, die nodig zijn voor de winning van het zeldzame metaal neodymium in China. Of het inzetten van kinderarbeid in de kobaltmijnen van de Democratische Republiek Congo. Met name in landen die rijk zijn aan grondstoffen maar kampen met een zwak bestuur, kan het delven van metalen funest uitpakken voor de mensen en de omgeving. En een werkelijk duurzame energietransitie is onmogelijk zonder duurzame productieketens, stelt ActionAid.
“Windmolenfabrikanten en projectontwikkelaars zijn niet de enige bedrijven in de metaalketen”, zegt Maria van der Heide, hoofd Beleid en Campagnes bij ActionAid. “En het is niet zo dat de windmolensector het slechter doet dan andere of geen enkel begrip heeft van risico’s in de keten. Maar wij zagen nog weinig echte actie om risico’s in de keten op te sporen en aan te pakken. Daarom was het rapport noodzakelijk.”
Nog niet volwassen
De gewenste effecten lieten niet lang op zich wachten. Tom van der Lee en Isabelle Diks (GroenLinks) stelden Kamervragen. De branche, verenigd in de Nederlandse WindEnergie Associatie (NWEA) en de Nederlandse Vereniging voor Duurzame Energie (NVDE), nam het initiatief voor een convenant Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO). Zo’n convenant, waarin bedrijfsleven, overheid, vakbonden en maatschappelijke organisaties verbetering beloven, is bijvoorbeeld al afgesloten voor de textiel-, banken- en goudsector. In het convenant zouden afspraken moeten komen over de verantwoorde winning van metalen, maar ook voor de productie van de turbines en de installatie.
“Het ActionAid-rapport was een goede wake up-call
“De duurzame energiesector is een jonge en diverse bedrijfstak met zon- wind- en andere subsectoren”, zegt Bastiaan Vader, branchespecialist Human Capital bij de NWEA. “Die zijn nog niet allemaal volwassen en sterk georganiseerd dus we konden niet meteen aanhaken toen in 2016 de andere convenanttrajecten van start gingen. We hebben er toen voor gekozen het draagvlak voor een convenant te onderzoeken in de meest volwassen subsector: wind. Het ActionAid-rapport was een goede wake up-call.”
Complicerende factor is wel dat de grote producenten Deens (Vestas) en Duits (Siemens Gamesa Renewable Energy en Enercon) zijn. Vader: “Voor hen is Nederland een kleine markt, de hoofdkantoren staan in het buitenland. Ze hebben al hun eigen duurzaamheidsbeleid. En daarnaast is er nu een internationaal traject onder de vlag van WindEurope om het welzijn van mens en milieu te borgen.”
De Nederlandse producent Lagerwey uit Barneveld laat bij monde van woordvoerder Melanie Poort weten dat ze bezig is met de verduurzaming van de gebruikte metalen maar ‘uit concurrentieoverwegingen’ geen details kan geven. “Maar wij ondersteunen het convenant uiteraard van harte.”
Het IMVO-convenant windsector bevindt zich nu nog in de ‘verkenningsfase’, meldt de woordvoerder van de SER, die het proces rond de convenanten begeleidt. “Wie moeten er allemaal aan tafel zitten, moeten alle bedrijven erbij zijn, of kan de brancheorganisatie hen vertegenwoordigen? – dat soort vragen dienen zich dan aan.”
Hoe lang die verkennende fase gaat duren, is volgens de woordvoerder niet te zeggen. “Het pensioenconvenant is binnen een jaar ondertekend. In de metallurgische sector maakte de brancheorganisatie in het begin vaart, maar praat men nu al een tijdje over de kosten van maatschappelijke verantwoord ondernemen en wie dat moet gaan betalen.”
Geen volle zalen
“De eerste bijeenkomst over het convenant is inmiddels uitgesteld tot half december”, merkt Van der Heide van ActionAid op. “Dan zijn we al een jaar verder na ons rapport. Dat zegt wel iets. Ik ben twee keer spreker geweest tijdens evenementen van de windsector. De sessies over internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen trokken geen volle zalen – en dan druk ik me nog vrij zwak uit.”
“Het is de hoogste tijd om serieus naar de keten van al die windturbines te kijken. Als ze eenmaal geplaatst zijn, staan ze daar zeker twintig jaar
ActionAid ziet de toegevoegde waarde van een convenant om als sector risico’s in de keten aan te pakken. Maar de overheid kan meer doen om te zorgen dat niet alleen de energie maar ook de energieketens schoon zijn, stelt Van der Heide. “Nederland heeft zich gecommitteerd aan de OESO-richtlijnen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen en de Guiding Principles van de VN. Het is een politieke keuze hoe je met die standaarden omgaat. Rob Jetten (D66, red.) en Frank Wassenberg (PvdD, red.) hebben het kabinet opgeroepen te onderzoeken hoe je die standaarden vast kunt leggen in de tenders voor wind- en zonneparken. Als je mensenrechten en milieuaspecten opneemt in de aanbesteding heeft dat veel sneller effect dan het verzamelen van vrijwillige afspraken in een convenant.”
Windparken op zee
Terwijl de besprekingen over het convenant traag op gang komen, schrijft het kabinet de ene na de andere tender uit voor grote windparken, met name op zee. Inmiddels is met die aanbestedingen geen subsidie meer mee gemoeid. Dat is op zich verheugend. Maar het betekent ook dat het kabinet in principe minder te zeggen heeft, omdat het alleen nog maar om een vergunningverlening gaat. Van der Heide: “Het kabinet mag niet gaan wachten tot het convenant afgesloten is. De windenergie-capaciteit op zee moet groeien van 950 megawatt in 2017 naar 4500 megawatt in 2013 en 11.500 megawatt in 2030. Het is de hoogste tijd om serieus naar de keten van al die windturbines te kijken. Als ze eenmaal geplaatst zijn, staan ze daar zeker twintig jaar.”
Binnen twee maanden milieuwinst
Een windmolen is, als-ie eenmaal in bedrijf is, buitengewoon duurzaam – hij draait nu eenmaal op de wind. Maar natuurlijk heeft een windmolen, of liever windturbine, wel degelijk milieu-impact. Dat zit ‘m vooral in de productie: een standaard 3 mW windturbine op land bevat 300 ton staal en ijzer, naast ruim 8 ton aan andere metalen. De fundering vraagt 900 ton beton. Als je alles meerekent: delven van de grondstoffen, transport van die stoffen naar de fabriek, bouw van de verschillende onderdelen van een windturbine, transport naar de plek, onderhoud, maar ook het afbreken, afvoeren en recyclen (een zogenaamde Life Cycle Analysis), blijkt windenergie een van de minst vervuilende bronnen van energie te zijn. Dat is de conclusie uit een overzichtsstudie van het klimaatpanel van de VN-IPCC. Zonne-energie van zonnepanelen scoort wat hoger, evenals kernenergie. Gas, olie en kolen zijn zoals verwacht veel vervuilender.
Een windmolen is, als-ie eenmaal in bedrijf is, buitengewoon duurzaam – hij draait nu eenmaal op de wind. Maar natuurlijk heeft een windmolen, of liever windturbine, wel degelijk milieu-impact. Dat zit ‘m vooral in de productie: een standaard 3 mW windturbine op land bevat 300 ton staal en ijzer, naast ruim 8 ton aan andere metalen. De fundering vraagt 900 ton beton. Als je alles meerekent: delven van de grondstoffen, transport van die stoffen naar de fabriek, bouw van de verschillende onderdelen van een windturbine, transport naar de plek, onderhoud, maar ook het afbreken, afvoeren en recyclen (een zogenaamde Life Cycle Analysis), blijkt windenergie een van de minst vervuilende bronnen van energie te zijn. Dat is de conclusie uit een overzichtsstudie van het klimaatpanel van de VN-IPCC. Zonne-energie van zonnepanelen scoort wat hoger, evenals kernenergie. Gas, olie en kolen zijn zoals verwacht veel vervuilender.
Een doorsnee windturbine kan de CO2 die de eigen productie kost al binnen twee maanden compenseren, afhankelijk van onder andere plaatsing en weersomstandigheden, leert een Deens rapport. En energieblogger Jasper Vis berekende dat de totale CO2-uitstoot van een (moderne) kolencentrale voor dezelfde energieproductie honderd keer zo hoog is als die van een windpark van 100 megawatt op land. Best schoon dus, zo’n windturbine, al is er bij de winning van de windturbinemetalen nog veel verbetering nodig.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
