Boerin Anne van Leeuwen (34): ‘Stikstof hoeft geen probleem te zijn’
Rond de boeren is een ‘enorme industrie’ ontstaan van onder meer leveranciers, banken en lobbygroepen, zegt boerin Anne van Leeuwen. ‘Die blijven nu buiten schot.’ Zij runt ‘regeneratieve boerderij’ Bodemzicht, waar ‘klimaatneutraal’ niet goed genoeg is. ‘Ik wil meer leven creëren dan vernietigen.’
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
“Het lijkt alsof er heel veel valse tegenstellingen ontstaan”, zegt Anne van Leeuwen (34) over de boerenprotesten. “Het is de boeren versus de overheid, landbouw versus natuur.” Samen met haar vriend en bioloog Ricardo Cano Mateo runt Van Leeuwen sinds 2020 boerderij Bodemzicht, net buiten het hart van Nijmegen. Het is een van de eerste ‘regeneratieve boerderijen’ van Nederland.
“
'De boeren voelen zich in de hoek gedreven, dat hadden we kunnen voorkomen'
Regeneratieve landbouw draait om de vraag: hoe kun je als boer een positieve afdruk achterlaten op klimaat en milieu? “De overheid heeft de afgelopen veertig jaar geen heldere langetermijnvisie op landbouw gepresenteerd, maar aangestuurd op grootschalige landbouw. Daar is een enorme industrie omheen ontstaan, het ‘agrocomplex’: zadenleveranciers, gewasbeschermingsmiddelen, veevoerbedrijven, vleesverwerkers, kunstmestindustrie, verwerkingsbedrijven, banken, lobby-organisaties. Zij hebben er allemaal belang bij dat het huidige systeem in stand blijft; boeren zijn een verdienmodel geworden. Maar al die partijen blijven nu grotendeels buiten schot.”
Was het dan te voorkomen dat de boeren de dupe worden van de stikstofcrisis? “We hadden kunnen voorkomen dat het zover kwam met stikstof, en zo direct met waterkwaliteit, CO2-uitstoot en bodemkwaliteit, maar we wachten pas met dingen veranderen tot het op de klippen loopt. Dat is zonde, voor iedereen. Nu voelen veel boeren zich in de hoek gedreven.”
Op grote schaal?
Stikstof hoeft “eigenlijk geen probleem te zijn”, vertelt Van Leeuwen. “In principe horen koeien gewoon op de grond te poepen en als je een gezonde bodem hebt, worden al die stoffen gewoon opgenomen; dan is stikstof een fantastische bouwstof. Pas wanneer we processen gaan scheiden, en enorme hoeveelheden mest ophopen, krijg je een stikstofprobleem.”
“
Als je een gezonde bodem hebt, is stikstof een fantastische bouwstof
Boeren met aandacht voor de natuur. Het klinkt ideaal, maar valt dat wel op grote schaal uit te voeren? Die vraag krijgt Van Leeuwen vaak, zegt ze. “Maar het idee dat standaardiseren nodig is, is deel van het probleem. Wij keren het om: je kunt prima heel Nederland voeden met regeneratieve landbouw, en tegelijk boeren een goed inkomen bieden; ze krijgen alleen geen exponentiële winst.”
Niet ploegen
“Dit moet je proeven; dan wil je nooit meer naar de supermarkt.” Van Leeuwen plukt een paar groene bladeren van een muntplant. Van de struik ernaast plukt ze een ‘after-eight’-blad dat naar de beroemde chocolaatjes smaakt; daarna verse oregano, peterselie, eetbare bloemen en een venkelblad dat ‘net een snoepje is’. Ze loopt langs de lange rijen van oranje, gele, paarse, roze en groene kruiden en groenten, op de achtergrond klinkt het geluid van krekels en kakelende kippen. Dit is haar eigen ‘no-dig garden’.
In de no-dig garden wordt, anders dan op de meeste boerderijen, niet geploegd en zo min mogelijk in de grond gegraven, zodat de bodem niet of nauwelijks beschadigt. “Want als je ploegt of schoffelt, dan keer je de bodem om. Alle kleine levende wezens, de koolstof én het water gaan dan verloren.” Ook wordt er getuinierd in compostbedden die op de bodem liggen. Dat helpt het bodemleven verder te groeien, waardoor de gewassen alle mineralen krijgen die ze nodig hebben. De planten floreren én doen hun werk als natuurlijke CO2-opvangers, en dat allemaal zonder dat er chemische stoffen of machines aan te pas komen.
Regeneratieve landbouw draait om de vraag: hoe kun je als boer een positieve afdruk achterlaten op klimaat en milieu? “Dat spreekt mij veel meer aan dat het bekende duurzaamheidsverhaal,” zegt Van Leeuwen. “Dat draait om de vraag hoe je minder schadelijk kunt zijn als mens. Ik wil helemáál niet schadelijk zijn, en ‘klimaatneutraal’ is ook niet genoeg: ik wil meer CO2 opvangen dan uitstoten, meer leven creëren dan vernietigen, en daarnaast gemeenschappen bouwen én winst maken als boer.”
OneWorld portretteert mensen die zich inzetten voor een betere buurt, school, of werkomgeving. De Verenigde Naties en miljoenen betrokken burgers spraken hiervoor de duurzame werelddoelen af (SDG’s), die we in 2030 moeten halen. Denk aan gendergelijkheid, géén armoede, betaalbare en duurzame energie en kwaliteitsonderwijs voor iedereen. De Goal Getters in deze rubriek gaan daar nu al voor. Geïnspireerd? Check hier wat jij kunt doen.
Niet circulair, maar overvloed
Bodemzicht ging begin 2020 van start en levert inmiddels lokaal groente, fruit en eieren aan 100 huishoudens en 6 restaurants. De groei zit erin: vorige zomer leverde Van Leeuwen nog aan 75 huishoudens en 4 restaurants. Juist door goed voor de bodem te zorgen, kan Bodemzicht zonder grote kassen en megastallen veel produceren, zegt Van Leeuwen. Dat is niet onbelangrijk, want een boer moet nou eenmaal monden voeden. En regeneratieve landbouw laat geen ruimte voor uitbuiting: niet van de bodem, en ook niet van de boer.
“
Toen we begonnen was ons weiland helemaal kaal, nu is het gras wel 1,5 tot 2 meter hoog
Het geeft de boer één belangrijke taak, zegt Van Leeuwen: zorgen voor een blije bodem. “Want hoe hard ik ook mijn best doe, ik zal nooit een betere boer zijn dan de schimmels en bacteriën in de grond. Die voelen precies aan welke mineralen een plant nodig heeft, en hoeveel.”
Dat ze goed voor de bodem zorgt, is te zien. “Toen we begonnen was ons weiland helemaal kaal, bijna een soort woestijngrond. En je ziet het, nu is het gras wel 1,5 tot 2 meter hoog.” Dat heeft alles te maken met de kakelende kippen en drie lichtblauwe wagens die verspreid staan over het veld. Dit zijn zogeheten kipmobielen: kleine voertuigen waarmee een kudde kippen om de paar dagen wordt verplaatst naar een nieuwe plek. Het gebied waar ze verblijven wordt afgesloten met een net, zodat de kippen alleen daar grazen, gras platslopen en hun behoeftes doen. Dat helpt het gras zo vol mogelijk te groeien, mits de kippen niet te lang op dezelfde plek blijven waardoor ze het gebied overbegrazen.
Dat is wel iets anders dan de megastallen waar industriële boeren gebruik van maken. Maar het gaat óók verder dan biologische of zelfs circulaire landbouw, zegt Van Leeuwen. “Ik ben niet geïnteresseerd in ‘circulair’, ik wil overvloed.” Al dat aangegroeide gras vangt namelijk koolstof af, dat de bodem intrekt. Hierdoor kan de bodem meer water vasthouden, waardoor er meer leven ontstaat en nog meer koolstof wordt opgevangen, enzovoorts.
“
Per minuut verliezen we zo’n dertig voetbalvelden aan vruchtbare aarde
En dat is hard nodig: in de afgelopen decennia is de hoeveelheid vruchtbare bodem wereldwijd drastisch afgenomen. Per minuut verliezen we zo’n dertig voetbalvelden aan vruchtbare aarde, waarschuwt Van Leeuwen. “Zonder levende bodem houd je een woestijn over. En als je niets doet, duurt het tientallen tot honderden jaren voordat levende bodem aangroeit. Zoveel tijd hebben we niet.”
De kippen grazen binnen één gebied, lopen het gras plat en doen hun behoeftes.Beeld:Coco Olakunle
We lopen achter
In Nederland is Bodemzicht een pionier, maar in andere landen is regeneratieve landbouw al groot, zegt Van Leeuwen. “Nederland loopt heel erg achter.” Dat heeft waarschijnlijk te maken met de economische belangen van de agrarische sector: als een na grootste exportland ter wereld valt er veel winst te maken in Nederland, dus grote bedrijven zien het systeem van overproductie liever niet op de schop gaan. “En daarnaast zie je in Nederland niet hoeveel levende bodem er verdwijnt, want door alle regen blijft het landschap redelijk groen.”
“
We lopen tegen wet- en regelgeving aan die gemaakt is voor grootschalige, industriële monocultuurlandbouw
Het koppel wil met Bodemzicht vooral laten zien wat er mogelijk is – al gaat dat niet zonder slag of stoot. “We lopen tegen veel wet- en regelgeving aan, omdat die gemaakt is voor grootschalige, industriële monocultuurlandbouw,” verzucht Van Leeuwen. “Een simpel voorbeeld: ik heb niet de vereiste ventilatiesystemen voor kippenstallen, want ik héb geen kippenstallen, ik heb zelf-ventilerende kipmobielen.”
Dat telkens weer uitleggen en regelen is veel werk, maar Van Leeuwen en Cano Mateo blijven onvermoeibaar. “Het hoort erbij, als je een pionier bent: het systeem is hier nog niet voor ingericht. We moeten onszelf opnieuw uitvinden, de landbouwsector en de mens. We hoeven niet schadelijk te zijn, we kunnen ook met al dat leven samenwerken en het land beter achterlaten.”
We komen nog eens terug bij de vraag of haar manier van boeren voor meer boeren is weggelegd. “De animo daarvoor is er wel,” ziet Van Leeuwen, “maar er zijn nog veel barrières voor boeren die de omschakeling willen maken. Wat mij betreft mag er echt meer energie worden gestoken in het ondersteunen van de boeren die willen werken aan verandering. Je kunt het subsidiesysteem anders inrichten, regelgeving veranderen; er moet meer aandacht zijn voor maatwerk. Dat is veel werk, maar uiteindelijk geeft het meer energie dan top-down grenzen stellen van wat er allemaal niet mag, omdat we jarenlang een probleem voor ons uit hebben geschoven.”
Een eerdere versie van dit interview verscheen op OneWorld.nl op 12 augustus 2021.
Deze site maakt gebruik van cookies om u een optimale bezoekerservaring te bieden en onze site te verbeteren. AccepterenInstellingen
Cookiebeleid
Overzicht cookies op oneworld.nl
We verzamelen via cookies gegevens met het doel de technische werking van de website en uw gebruiksgemak te garanderen. De cookies (kleine tekstbestanden die bij het eerste bezoek aan deze website worden opgeslagen op uw computer, tablet of smartphone) zorgen ervoor dat de website naar behoren werkt en onthouden bijvoorbeeld uw voorkeursinstellingen. Ook kunnen wij hiermee onze website optimaliseren.
Hiervoor gebruiken wij cookies van Google Analytics, dat het sitegebruik geanonimiseerd registreert en hiervan gegevens opslaat. Met deze gegevens maken wij bezoekstatistieken, op basis waarvan we verbeteringen doorvoeren op onze website. Google Analytics verschaft deze geanonimiseerde data aan derden indien wettelijk verplicht, of als deze derden de data namens Google Analytics verwerken. Door gebruik te maken van deze website geeft u toestemming voor deze anonieme gegevensverwerking door Google Analytics.
Daarnaast gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn.
Via deze cookiebalk krijgt u de mogelijkheid om de cookies te accepteren of de instellingen aan te passen. Onder 'Overige cookies' kunt u diverse cookies van externe diensten (zoals youtube, facebook, vimeo) uitzetten.
Een opt-out van Google Analytics op deze website kan via deze link.
Mocht u hierover vragen hebben, kunt u mailen naar: lezers@oneworld.nl
Op deze site gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn. Deze cookies kunt u niet uitzetten.
In onze artikelen gebruiken wij content van diverse externe diensten. Het is mogelijk om de volgende cookies uit te schakelen. Hiermee wordt deze content niet langer getoond.
Naam cookie
Soort content
youtube_embed
Youtube player embed
vimeo_embed
Vimeo player embed
google_maps
Google maps embed
twitter_widget
Twitter social widget
soundcloud_embed
Soundcloud player embed
instagram_embed
Instagram embed
Daarnaast gebruiken we Google reCaptcha om de website te beschermen tegen bots. Ook dit kan hier uitgezet worden, maar formulieren die hiervan gebruik maken kunnen dan niet ingediend worden
