Ivan Ferrario Beeld: Judith Tielemans
Klimaat

Deze duurzame bakstenen houden zelfs de Senegalese zon buiten

Mensen van een koel en comfortabel huis voorzien, zonder de uitstoot die hoort bij de productie van bakstenen. Dat probeert Ivan Ferrario met Cool Bricks voor elkaar te krijgen in onder meer Senegal en Malawi. ‘Ik vreesde een scenario waarin ‘wij Europeanen’ even gingen vertellen hoe ‘zij’ moesten verduurzamen.’

Door 24 september 2020
Goal Getters huisvesting schone energie SDG1 TNO wonen
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
De Italiaanse Ivan Ferrario laat zich van jongs af aan leiden door zijn rechtvaardigheidsgevoel, ook als dat niet zo handig uitpakt. Zo bracht hij de zomer van zijn 11e levensjaar blokkend door, voor een herexamen Italiaanse literatuur. “Ik had de toets helemaal niet slecht gemaakt, maar het was een wraakactie van de juf”, herinnert Ferrario zich.
OneWorld portretteert mensen die zich inzetten voor een betere buurt, school, of werkomgeving. De Verenigde Naties en miljoenen betrokken burgers spraken hiervoor de duurzame werelddoelen af (SDG’s), die we in 2030 moeten halen. Denk aan gendergelijkheid, géén armoede, betaalbare en duurzame energie en kwaliteitsonderwijs voor iedereen. De Goal Getters in deze rubriek gaan daar nu al voor. Geïnspireerd? Check hier wat jij kunt doen.
De juf plaagde een van de impopulaire jongens uit Ferrario’s klas met diens fouten. Ferrario kon het niet aanzien en wees de juf op zijn beurt fijntjes op haar incorrecte gebruik van de Italiaanse grammatica. Dat kwam hem op een herexamen te staan. “Tja, dat snap ik eigenlijk ook wel”, lacht de inmiddels 47-jarige Ferrario besmuikt. “Maar onrecht is wat me mijn hele leven tot actie heeft aangezet.”

Steen voor steen bijdragen

Vanuit zijn woonkamer, in het historische centrum van Delft, zet Ferrario in rap Engels uiteen hoe hij zijn steentje bijdraagt aan een wereld waarin onrecht geen plek heeft. In veel Afrikaanse landen ziet hij de afgelopen jaren een bijna onstilbare behoefte aan nieuwe woningen, met dakloosheid tot gevolg. In Malawi bijvoorbeeld, groeit de bevolking jaarlijks met 2,75 procent en zijn naar schatting ieder jaar zes miljard bakstenen nodig om dat toenemende aantal mensen van onderdak te voorzien.
“

Een dak boven je hoofd is zoiets fundamenteels, het doet me goed daaraan bij te dragen

Dat ‘steentje bijdragen’ moeten we dan ook letterlijk nemen. Kennis- en onderzoeksinstituut TNO, waar Ferrario werkt, ontwikkelde Cool Bricks, geperste bouwstenen gemaakt van restmaterialen. De stenen isoleren goed en zijn veel minder belastend voor het milieu dan bakstenen en cement. Zo’n anderhalf jaar geleden sloot Ferrario, die al als ruimtevaartingenieur bij TNO werkte, zich als deeltijd manager aan van het project, voor de verdere ontwikkeling van deze duurzame bouwstenen. Het bleek een bron van energie voor hem: “Als ruimtevaartingenieur heb ik slechts indirect invloed op mensen. Maar een dak boven je hoofd is zoiets fundamenteels en tastbaars, het doet me goed daaraan bij te dragen.”

In Malawi zijn huizen van baksteen populair. Die bakstenen werden van oudsher door kleine ondernemers geproduceerd en gebakken op houtvuurtjes. Niet optimaal, zegt Ferrario: het verstookt kostbaar bos en levert bakstenen van slechte kwaliteit. De Malawische ministeries van Huisvesting en van Natuurlijke bronnen besloten onlangs om de traditionele kleibakstenen te verbieden. “Dat is problematisch, want mensen raken hun inkomstenbron kwijt en de bouw van nieuwe woningen komt in de knel.” Samen met het Malawische bouwbedrijf Terrastone ontwerpen Ferrario en het team Bouw, Infra & Maritiem van TNO nu Cool Bricks voor de Malawische markt.

Met een omweg de reguliere markt bereiken

Het geheim van het product, zo vertelt Ferrario, is een polymeer, een soort lijm die het materiaal op moleculair niveau bijeenhoudt. Dat betekent dat er voor de samenhang van de steen geen CO2-slurpend cement meer nodig is en ook geen verhitting, die uitstoot en kaalslag tot gevolg heeft. Momenteel zoeken Ferrario en zijn collega’s uit wat het beste polymeer-recept is voor een steen van grondstoffen die in Malawi beschikbaar zijn: beschadigde en afgedankte bakstenen maar ook reststoffen uit de industrie.
Ivan FerrarioBeeld: Judith Tielemans
De eerste prototypes die nu klaarliggen zijn ijzersterk, maar ook kostbaar. “We hebben met producent Terrastone besloten ons eerst te richten op het chique deel van de markt die zij bedienen. Daarbij gaat het vaak om grotere gebouwen die hoge eisen stellen aan de draagkracht van de steen.” De winst uit de verkoop van die eerste lading steekt TNO in een fonds voor onder meer de verdere ontwikkeling van het recept om vervolgens een variant te produceren die goedkoop genoeg is voor de bouw van reguliere woonhuizen.
“

Ik wist dat ons product veel kan betekenen op het vlak van duurzaamheid en woningnood

Toen Ferrario overstapte naar het Cool Bricksproject, had hij aanvankelijk zo zijn vraagtekens bij de aanpak: TNO had het concept van Cool Bricks al ontwikkeld en hij vreesde dat ze daarmee een ‘oplossing’ in handen hadden, waar ze ‘problemen’ bij zouden zoeken. “Ik wist dat ons product veel kan betekenen op het vlak van duurzaamheid en woningnood, maar was ook op mijn hoede. Ik was bang dat mensen ter plekke geen behoefte zouden hebben aan ons product. Zoals ze in het Engels zeggen: als je een hamer bent, lijkt alles een spijker.”

Gesprekken met partners in Malawi en een bezoek aan Senegal namen zijn argwaan weg. “In beide landen werken we met ondernemers voor wie verkoop het belangrijkst is. Zij investeren samen met ons in de verdere aanpassing van Cool Bricks aan de lokale omstandigheden. Zij zien dus echt een markt, een behoefte. Dat stelt me gerust.”

Innovatief met bakstenen

Het bezoek aan Senegal vond begin dit jaar plaats. Ferrario ging erheen om te verkennen of de Cool Bricks ook daar in een behoefte kunnen voorzien. Hoewel ook in Senegal van oudsher met bakstenen wordt gebouwd, kiezen mensen er tegenwoordig vaak voor een huis van betonblokken. “Omdat die goedkoper zijn, maar ook omdat bakstenen als ‘ouderwets’ en armoedig worden gezien. Zonde, want cement isoleert niet; die huizen worden onverdraaglijk warm in de Senegalese zon.”
“

Met 40 graden buiten, was het in de huizen maar een graad of 24

De Senegalese architect Doudou Deme heeft zich tot missie gesteld bakstenen in het Senegalese straatbeeld terug te brengen. Samen met Deme bezocht Ferrario een aantal van diens bouwwerken, om inspiratie op te doen en te zien hoe er in Senegal wordt gebouwd. “Doudou is een fantastische vakman. Door baksteen te gebruiken, dat goed isoleert, en rekening te houden met de baan van de zon en met de stroming van lucht weet hij comfortabele huizen te bouwen. Met 40 graden buiten, was het in zijn huizen maar een graad of 24. Een verademing om daar binnen te stappen.”

Als voor de verschillende landen de juiste receptuur eenmaal is uitgedokterd en de productie loopt, trekt TNO zich terug. “Wij proberen technologie over te dragen. Van de opbrengst van de eerste verkoop leiden we ter plekke wetenschappers op in het concept van de stenen en de polymeer, zodat zij de technologie kunnen door-ontwikkelen. Daarnaast trainen we lokale ondernemers in het produceren van de stenen. Daarmee willen we hen helpen op een duurzame manier een stabiel inkomen te verwerven.”

Voor de ongedurige Ferrario is dat ook fijn, omdat hij naar eigen zeggen ‘snel verveeld raakt’ als een project eenmaal loopt. Maar hij kan zich er ook ideologisch goed in vinden. “We richten ons puur op kennisoverdracht en dat is zoiets fundamenteel menselijks, het is de basis van iedere beschaving.”

Arbeidsperspectieven

Hoewel de Cool Bricks een enorme positieve milieu-impact kunnen hebben, zijn het vooral de sociale effecten waar Ferrario warm voor loopt: het comfort van een koel huis en, niet onbelangrijk, de potentie van een veranderend arbeidsperspectief. Terrastone bereidt in Malawi namelijk de bouw van een tweede productiefaciliteit voor. Dat betekent nieuwe banen en een goede inkomstenbron voor de families van de mensen die die gaan invullen.
“

We gebruiken geen spierkracht maar een hydraulische pomp om stenen te persen

Behalve werkgelegenheid vragen de Cool Bricks ook om andere vaardigheden, wat diversifiëring op de werkvloer mogelijk maakt. “De productie vergt net zoveel arbeid als die van traditionele bakstenen, maar in plaats van spierkracht gebruiken we een hydraulische pomp om de stenen te persen. Dat betekent dat je niet per se bent aangewezen op jonge, sterke mannen. De pomp kan ook worden bediend door vrouwen of oudere mensen. En het werk is sowieso fysiek minder belastend.”

Voor Ferrario liggen meer oriënterende reizen in het verschiet: hij wil Ghana bezoeken en ook Malawi, waar hij tot nu alleen op afstand bij betrokken was. Al strooit de pandemie danig roet in het eten. De reis naar Senegal, pre-corona, smaakte hoe dan ook naar meer: “Naast Doudou Deme ontmoette ik talloze architecten, bouwkundigen en ondernemers die de bouw verduurzamen. Ik vreesde een scenario waarin ‘wij Europeanen’ wel even gingen vertellen hoe ‘zij’ moesten verduurzamen en vond het stimulerend juist die urgentie bij hen te voelen.”

“

Ik vreesde dat ‘wij Europeanen’ wel even gingen vertellen hoe ‘zij’ moesten verduurzamen

Het was bovendien een welkome bijstelling van beelden die in Europa heersen van ‘Afrika’, zegt Ferrario. “Ook bij mij, blijkbaar: ik verwachtte een soort afwachtende houding. Maar dat zijn verwachtingen die we zelf hebben opgetuigd rond de traditionele ontwikkelingshulp. De Senegalese ondernemingszin brak door dat beeld heen en ik ben benieuwd wat er nog meer zal verschuiven als ik ook andere Afrikaanse landen beter leer kennen.”

Dit artikel is mede mogelijk gemaakt door TNO.

'Bescherm huurders, ook na corona'

Tijdens de coronacrisis werden de huren niet bevroren. Nu blijken die harder gestegen dan in jaren.

Kwetsbare wijken duurzaam én leefbaar maken. Het kan

Vergroening van de wijk wordt gekoppeld aan werkgelegenheid: win-win voor kwetsbare wijken.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons