Een biodiverse stad begint in de berm

Toch ligt de stad vol kansen. Er zijn best wat plaatsen waar fluitenkruid, scherpe boterbloem, witte klaver of andere bloemen zouden kúnnen groeien. Denk aan bermen, brede stroken groen langs wegen, water en spoorrails. Of juist kleine vergeten lapjes grond, groene daken, het vierkantje waarin bomen vaak staan. Het zijn allemaal potentiële insectenparadijzen.

Volgens Albert Vliegenthart van De Vlinderstichting gaat daar door de massale insectensterfte verandering in komen. Geen gemeente kan er meer omheen, denkt hij. De stichting heeft een keurmerk ontworpen dat het voor gemeentes makkelijker maakt om te kiezen voor een aannemer die ecologisch werkt. Verder probeert Vliegenthart organisaties als ProRail en Rijkswaterstaat te overtuigen bermen zo te beheren dat vlinders en andere dieren er profijt van hebben.

Gemeenten als Ede, Bronkhorst, Eindhoven, Barendrecht, Amsterdam en Uden nemen het voortouw en maken hun bermbeheer insectvriendelijker. Soms kun je aan de bermen zelfs aflezen waar de gemeentegrens ophoudt, vertelt Vliegenthart. “Dan is er in de ene gemeente een strak gazon, terwijl er in de andere wilde bloemen bloeien.”

Naast de geldkwestie is ecologisch beheer ook behoorlijk bewerkelijk, vertelt Frank Verhagen. Hij is beheerder natuurlijke gebieden van de gemeente Eindhoven – een pionier op dit gebied. Toen Verhagen zeventien jaar geleden bij de gemeente kwam werken, was het al de gewoonte om bijna alle bermen het grootste deel van het jaar (deels) te laten groeien. Het maaien gebeurt gefaseerd, waarbij altijd zo’n 15 procent blijft staan – vaak bloemrijke stukken.

Een ander obstakel op de weg naar een stadse bloemenzee: verkeersveiligheid. Dicht bij een kruispunt kun je de bermen niet laten woekeren. Het ontneemt het zich en dat is gevaarlijk voor het verkeer. Maar, benadrukt Verhagen: dat betekent niet dat je al 300 meter voor het kruispunt alles kort moet maaien. 50 meter volstaat.

Ten slotte is er soms concurrentie om het gebruik van een stuk grond: de stadsmens wil kunnen zonnen, of de hond uitlaten. In Eindhoven houdt Verhagen in de gaten dat hij geen hondenbezitters tegen zich in het harnas jaagt. “Soms krijg ik telefoontjes: ‘Ik kan mijn teckel niet meer terugvinden in het hoge gras.’ Zoiets wil je niet op een hondenlosloopterrein.”

Sinds enkele jaren komt er ook in de hoofdstad verandering op gang. “We komen van ver”, zegt Nieuwenhuis. “Na de oorlog, tijdens de wederopbouw, wilden mensen alles netjes aangeharkt hebben. Pas rond 2000 kwam het inzicht dat dat armoede oplevert op het gebied van biodiversiteit. Sinds 2012 zetten we grootschalig een andere koers in.”

De kosten voor ecologisch beheer zijn netto misschien wat hoger, maar volgens deskundigen worden die ruimschoots gecompenseerd door de voordelen die de grote verscheidenheid aan planten biedt. Zo kan een kruidenrijke berm plagen verminderen. Nieuwenhuis: “De insecten die een berm aantrekt, trekken sluipwespen en vleermuizen aan, die op hun beurt bijvoorbeeld de eikenprocessierups eten.”

Ook werkt een natuurlijke berm als een spons bij regenoverlast, zorgt het voor een goede afwatering van de weg en brengt het verkoeling in de zomer. Ten slotte biedt een wildbegroeide berm rust en ontspanning in de aanblik. “Het geeft een fijn gevoel als je een vogel hoort fluiten of een vlinder ziet vliegen”, zegt Nieuwenhuis. “Zeker in de stad zijn bermen langs fiets- en wandelroutes essentieel voor de ontspanning van mensen.”

Het gaat slecht met vogelsoorten die vijftig jaar geleden nog heel algemeen waren, zoals de kievit, scholekster en spreeuw, ziet Kwak. Dat komt onder andere doordat er jarenlang weinig aandacht is uitgegaan naar natuur buiten reguliere natuurgebieden. Daarom zet Kwak zich in voor verhoogde kwaliteit van natuur in onder andere de stad, bijvoorbeeld door gemeenten erop te wijzen dat ze hun bermen beter niet in de bloeiperiode kunnen maaien.

Als ik door de stad fiets, stel ik me soms voor hoe het óók kan zijn: vol wuivende kruidenplanten, gonzend van de hommels en vlinders. Hopelijk kantelen de gemeenten snel hun beleid. Het kan de redding zijn voor de insecten.

Dit artikel verscheen eerder in OneWorld-magazine.