Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
De politie gebruikte vorig jaar veel vaker geweld dan het jaar ervoor, zo blijkt uit
cijfers die de politie zelf presenteerde: van zo’n 16.000 incidenten waarbij de politie geweld inzette naar 18.477. Het zou vooral een ‘effect van de coronatijd op de samenleving’ zijn. Het dienstvuurwapen werd ruim 2800 keer getrokken (maar zelden afgevuurd). De politiehond,
volgens de politie het zwaarste geweldsmiddel na het dienstvuurwapen, werd aanzienlijker minder vaak ingezet: ‘slechts’ 200 keer. In werkelijkheid waarschijnlijk iets vaker: in de rapportage noteerde de politie enkel het zwaarste middel dat bij een incident werd ingezet.
Hoewel de politiehond dus relatief weinig wordt ingezet, is er toch vaak en herhaaldelijk kritiek op hun inzet bij bijvoorbeeld demonstraties. Controle Alt Delete, een ngo die actievoert tegen etnisch profileren en politiegeweld, laat op haar website zien hoe bedreigend zo’n bijtende herdershond kan zijn. De organisatie verwijst daarbij naar een filmpje uit het voorjaar van 2021, waarin een agent zijn hond loslaat op een demonstrant die op de grond ligt en daarbij een waarschuwingsschot afvoert.
“
In een filmpje duwt de politie een hond richting een demonstrant die al op de grond ligt
In een ander
filmpje (ook maart 2021) duwt de politie een hond richting een demonstrant die al op de grond ligt. Ook de speciale VN-rapporteur op gebied van marteling liet zich recent
bijzonder kritisch uit over het optreden van de Mobiele Eenheid (ME) bij een coronaprotest op het Malieveld in Den Haag. Het roept al met al de vraag op: is de inzet van honden tijdens een demonstratie wel verantwoord?
Niet in contact met mensenmassa’s
“
Regelmatig bijten honden zonder dat dat de bedoeling is
Otto Adang, Lector openbare orde en gevaarbeheersing aan de Politieacademie in Apeldoorn, neemt geen blad voor de mond: “Honden horen niet in direct contact met mensenmassa’s te worden gebracht.” Adang deed jarenlang onderzoek naar rellen in Nederland en schreef daarover het boek
Hooligans, autonomen, agenten. Geweld en politieoptreden in relsituaties (2002). Adang constateerde dat politiehonden relatief vaak betrokken zijn bij onbedoeld geweldgebruik door de politie. “Regelmatig wordt er gebeten door honden zonder dat dat de bedoeling is”, stelt Adang.
Nederland telt zo’n vierhonderd politiehonden die kunnen worden ingezet voor het handhaven van de openbare orde. De politie houdt zelf niet bij hoe vaak de inzet van een politiehond lijdt tot verwondingen. Sinds 2019 legt de politie wel in landelijk systeem vast hoe vaak er geweld wordt gebruikt. Deze cijfers worden gepubliceerd in het jaarverslag van de politie. In 2020 gebruikte de politie bij 17.005 incidenten geweld, waarvan 339 met een hond. In 2021 waren dat er dus 200.
“
De inzet van politiehonden tegen individuen leidt in 57 procent van de gevallen tot lichte verwondingen
Uit
onderzoek van de VU Amsterdam blijkt dat als de hond tot bijten overgaat, dat in 57 procent van de gevallen leidt tot lichte verwondingen bij een individu, en in 14 procent tot ernstig letsel. Bij fysiek geweld door de politieagent zelf zijn die percentages respectievelijk 28 en 1 procent. Bij (de oude) wapenstokken en pepperspray zijn die getallen nog lager.
Onderzoeksjournalisten van tv-programma Zembla lieten in twee afleveringen in 2020 en 2021 al zien dat politiehonden vaak niet gehoorzamen op het commando om los te laten, waardoor ze door blijven bijten. Volgens Zembla zou dat te maken hebben met de manier waarop de dieren worden getraind: de tweede uitzending liet zien dat de honden bij de Koninklijke Nederlandse Politiehonden Vereniging (KNPV) worden mishandeld, onder andere met prikbanden, stokken en een stroomstootwapen.
Geen duidelijke regels inzet
Duidelijke regels voor de inzet van politiehonden ontbreken, zo bracht Zembla aan het licht. Het programma liet bovendien zien politiehonden ook worden ingezet bij lichte vergrijpen en tegen ‘verwarde mensen’. In de
ambtsinstructie, die voorschrijft wanneer de politie geweld mag inzetten, staat nu nog alleen dat de inzet van een politiehond slechts geoorloofd is onder ‘direct en voortdurend toezicht van een geleider’. En dat een hondengeleider in het bezit moet zijn van een speciaal certificaat, waarvoor hij trainingen moet volgen. Maar over wanneer, en tegen wie, een politiehond mag worden ingezet staat niets op papier.
“
De politie mag de hond nog steeds inzetten bij kinderen onder de twaalf en zichtbaar zwangere mensen
Als op 1 juli dit jaar de nieuwe ambtsinstructie ingaat, komen er meer regels voor de inzet van politiehonden. Over de inzet van een politiehond bij demonstraties staat dat de inzet van een politiehond als geweldmiddel geoorloofd is ‘ter verspreiding van samenscholingen of volksmenigten die een ernstige en onmiddellijke bedreiging vormen voor de veiligheid van personen of voor zaken. Deze inzet geschiedt aangelijnd.’
De politie mag de hond dan echter nog steeds inzetten bij kinderen onder de twaalf en zichtbaar zwangere mensen, iets wat bij de taser, een wapen waarmee elektrische schokken kunnen worden toegediend, strikt verboden is. De politiehond mag volgens de nieuwe regels worden ingezet ter aanhouding van verdachten van strafbare feiten met een strafdreiging vier jaar of meer gevangenisstraf. Daar valt bijvoorbeeld ook diefstal (nog net) onder, omdat daar een maximale gevangenisstraf van vier jaar voor staat.
Voortdurend geblaf
Volgens Adang kan de aanwezigheid van honden bij een demonstratie bovendien zorgen voor een onveilige sfeer. “Het vrijwel voortdurende geblaf van de honden werkt zeker niet spanningsverminderend en bemoeilijkt verbale communicatie”, stelt de lector openbare orde en gevaarbeheersing. Marjolein Kuijers, mensenrechtenspecialist bij het Nederlands Juristencomité voor de Mensenrechten, denkt dat dat mensen ervan kan weerhouden te gaan demonstreren. Zij adviseert demonstranten over hun rechten, in samenwerking met Amnesty International in Nederland.
“
De politie zou zich moeten concentreren op het faciliteren van de demonstratie
“Politiehonden kunnen erg intimiderend overkomen en mensen angst aanjagen”, stelt Kuijers. De mensenrechtenspecialist zou graag zien dat de politie zich anders opstelt bij demonstraties. “Nu ligt de nadruk vaak op het handhaven van de orde, terwijl de politie zich meer zou moeten concentreren op het faciliteren van de demonstratie, zoals het beschermen van demonstranten tegen groepen die het niet met hen eens zijn.”
“De politie beperkt zich graag tot het beschermen en faciliteren van het recht op demonstratie”, reageert Helma Huizing, woordvoerder van de korpsleiding van de politie, “maar zal altijd begrenzend optreden als de situatie escaleert.” Volgens Huizing zijn demonstraties het afgelopen jaar “in een aantal gevallen gekaapt door groepen die bewust de confrontatie zoeken met de politie”.
Huizing zegt dat de inzet van honden ‘regulerend’ kan werken, bijvoorbeeld om grote groepen personen op afstand of uit elkaar te houden of een bepaalde richting op te dirigeren. Als een agent het dier aan de lange lijn houdt, dan kan die een barrière van zo’n 5 tot 10 meter tussen zichzelf en de relschoppers creëren. Volgens de politiewoordvoerder wordt een bijtende politiehond ook door de politie gezien als een zwaar geweldsmiddel. “En daar wordt dan ook zeer terughoudend en niet lichtzinnig mee omgegaan.”
Paard als alternatief?
Een ander dier dat de politie kan inzetten tijdens demonstraties is het paard. Dat is vooral imponerend: de kans op een bijtwond loop je met een paard niet. Adang: “Uit onderzoek blijkt dat paarden een relatief geweldloos middel zijn. Ze kunnen van groot nut zijn bij politieoptredens in massale situaties: de berijders hebben door hun hogere positie bovendien vaak en goed overzicht, zijn zelf goed zichtbaar en dwingen respect af.”
“
Het is de vraag of dieren überhaupt ingezet dienen te worden
Toch pleit Adang ook bij de inzet van paarden voor ‘een grote terughoudendheid’. Deels kleven aan paarden namelijk dezelfde nadelen als aan honden. Zo kan een paard zeer intimiderend overkomen voor demonstranten en zodoende zorgen voor een grimmige sfeer. En ook bij paarden speelt de vraag of dieren überhaupt ingezet dienen te worden. De Partij voor de Dieren stelde begin 2021 al
Kamervragen over het welzijn van politiepaarden, nadat in januari van dat jaar bij een coronademonstratie in Eindhoven enkele politiepaarden uitgleden en één paard in paniek losbrak en wegrende. Uit een
enquête van Hart van Nederland onder ruim 2500 Nederlanders, een maand later, bleek dat de meerderheid van hen wil dat de politie stopt met inzet van paarden bij risicovolle demonstraties.
