Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Heb je een laag inkomen in combinatie met hoge energielasten of woon je in een woning ‘van energetisch onvoldoende kwaliteit’? Dan ben je officieel ‘energiearm’. Als ongeveer een tiende van je inkomen aan energie opgaat kun je spreken van hoge energielasten. Op dit moment gaat het volgens de onafhankelijke
onderzoeksorganisatie TNO om ongeveer 550.000 huishoudens, zo’n 7 procent van het totaal. Bijna de helft van alles huishoudens in Nederland (48%) woont bovendien in een slecht of matig geïsoleerd huis, en kan daar zelf niets aan doen.
Een groot deel van de energiearme gezinnen kan de kosten nog wel dragen, maar nu de gasprijs binnen een jaar acht keer zo hoog werd, zal de groep die erdoor in de schulden komt ook groeien. De maandelijkse energierekening kan in 2022 met wel 100 tot 150 euro stijgen.
Maar al vóór deze prijsstijging kon een op de zeven huishoudens de energierekening niet betalen. Daarnaast verbruikten zo’n 140.000 huishoudens minder energie dan ze zouden willen, door bijvoorbeeld de verwarming lager te zetten of geen warm eten te maken. Voor hen is nog eens 100 tot 150 euro per maand onoverkomelijk.
“
In 2030 kunnen 1,5 miljoen huishoudens energiearm zijn
Als er niets gebeurt, kunnen in 2030
1,5 miljoen huishoudens energiearm zijn, waarschuwde de Woonbond eind 2019. De Arnhemse Alexander Senden (57) weet nu al hoe dat is. Hij woont op de vierde verdieping van een coöperatieflat. Het dak en de muren van zijn woning zijn niet geïsoleerd en omdat het anders te duur voor hem wordt, verwarmt Senden slechts een deel van zijn woonkamer; de rest blijft koud. “Ik zit ’s avonds in een slaapzak voor de televisie.”
Senden houdt niet van de term ‘energiearm’. “Ik noem het liever wooncomfort-armoede. Dat is wat ik hier dagelijks ervaar.” Dat hij weinig middelen heeft om in zijn woning te investeren, zou volgens hem nog niet mogen betekenen dat hij en de medebewoners van zijn flat anno 2021 in de kou zitten. “Ik wil geriefelijk kunnen zijn in mijn eigen huis en niet vroeg naar bed moeten om kosten te besparen.”
Één warme maaltijd per week
In Nederland staat de energierekening op nummer vier op de lijst van schuldposten, na belasting, hypotheek en teruggevorderde huur- en zorgtoeslagen. Daalden de energieprijzen tijdens de coronacrisis eerst nog doordat de industrie minder gas en elektriciteit nodig had, even later stegen ze juist fors. In de maand september van 2021 verdubbelde de gasprijs zelfs in één maand. Ook de elektriciteitsprijs steeg enorm, omdat die afhankelijk is van de gasprijs.
“
Een op de zeven huishoudens kan de energierekening niet op tijd betalen
“Een op de zeven Nederlandse huishoudens kan hun rekening niet op tijd betalen”, zegt Mariëlle Feenstra, onderzoeker bij de Universiteit Twente op het gebied van genderrechtvaardig energiebeleid. Feenstra werkte mee aan
het witboek van TNO. “Ze schuiven de betaling voor zich uit en zitten aan het eind van het jaar met een schuld en hoge incassokosten.”
Feenstra komt geregeld schrijnende verhalen tegen, zoals van kinderen die maar één warme maaltijd per week krijgen, of koud moeten douchen. Zij denkt dat er een grote groep Nederlanders is die met de vaste lasten worstelt, maar niet wordt ondersteund. “Zij ontvangen misschien geen sociale uitkering, staan niet als ‘arm’ op de radar van de overheid, maar zitten wel in de knel met hun energierekening.”
Regelingen schieten tekort
Mensen die door de coronacrisis hun energierekening niet konden betalen, kregen bij de meeste leveranciers een betalingsregeling of konden tijdelijk het maandbedrag of de incassodatum aanpassen. Daarbij waren ze op hun leveranciers aangewezen; die bepaalden zelf hoe coulant ze voor hun klanten wilden zijn. De experts in dit artikel kenden geen officiële regelgeving vanuit de overheid voor dit probleem.
“
In welke gemeente je woont, bepaalt hoeveel financiële steun je kunt krijgen
De belangrijkste regeling die de regering trof om huishoudens tijdens de coronacrisis te helpen hun rekeningen te betalen, was de Tijdelijke Ondersteuning Noodzakelijke Kosten (TONK), die op 1 oktober afliep. Met terugwerkende kracht konden mensen een tegemoetkoming ontvangen voor de periode van januari tot en met juni 2021. Veel minder mensen bleken dat te hebben gedaan dan verwacht. De voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten
denkt dat dat komt doordat de regels te streng zijn: in de ene gemeente mag je spaargeld hebben, in de andere val je daarmee af voor steun. Hoeveel je kreeg was ook niet overal hetzelfde: in Haarlem ontving je maximaal 1500 euro voor de gehele periode van zes maanden, in Coevorden tot wel 6000 euro.
Een onderzoeksteam van Europese wetenschappers dat energiearmoede onderzocht, constateerde dat in andere landen de overheid tijdens corona wel nieuwe betalingstermijnen vaststelde. In Portugal kunnen huishoudens in 12 maandelijkse termijnen hun ‘pandemierekening’ terugbetalen, en in sommige Latijns-Amerikaanse landen (zoals in Colombia of Peru) zelfs gedurende twee of drie jaar.
Energie is ook sociaal
Wie geen geld heeft voor verwarming, verlichting, douchen of koken, rolt vaak ook in andere problemen. Zo kun je in een slecht verwarmd huis met vocht te maken krijgen, vertelt Kelly Schwegler van de Amsterdamse wijkorganisatie !WOON. “En dat kan tot gezondheidsproblemen leiden.” Ook sociaal isolement en mentale gezondheidsproblemen liggen op de loer, bijvoorbeeld als mensen geen gasten meer durven te ontvangen, uit schaamte voor de kou of de staat van het huis.
“
‘Energiecoaches’ komen in ijskoude huiskamers van mensen die de thermostaat niet eens durven aanraken
!WOON stuurt ‘energiecoaches’ langs Amsterdamse voordeuren om advies te geven. Schwegler: “Dat zijn vrijwilligers uit de wijken, die op aanvraag langskomen om te kijken waarop kan worden bespaard.” Het gaat daarbij om gedragsveranderingen: “Denk aan de thermostaat lager zetten of de gordijnen ’s nachts sluiten. Maar we bieden ook hulpmiddelen, zoals tochtstrips, radiatorfolie of ledlampjes. De coaches mogen een pakket hulpmiddelen ter waarde van 15 euro weggeven.”
Ook de experts waarschuwen dat energiearmoede niet alleen zit bij mensen met een kleine beurs en een hoge rekening, of in slecht geïsoleerde woningen die het moeten doen met verouderde, energievretende apparatuur. Ook een opvallend lage energierekening kan op problemen wijzen. Schwegler: “Onze energiecoaches komen in ijskoude huiskamers van mensen die de thermostaat niet eens aan durven te raken.”
Iedereen mee in de energietransitie
Ook in Arnhem trekken energiecoaches de wijk in, en krijgen bewoners tips. ‘Je kunt best wat doen’, zegt Mike Bakker, een bewoner van de wijk Geitenkamp, in een
filmpje van de gemeente. ‘Je apparaten ‘s nachts uitzetten bijvoorbeeld.’ Bakker kreeg een energiecoach over de vloer en bespaarde naar eigen zeggen in een paar maanden 355 euro. Met een meter houdt hij nu bij welke apparaten in zijn huis veel stroom verbruiken. ‘We hebben best veel apparaten de deur uitgegooid of vervangen’, zegt hij. Op zijn wensenlijstje staat ook een stel zonnepanelen: ‘Maar daar is het budget gewoon niet voor.’
“
Huurders worden de komende jaren ook nog extra belast op gas
Stadsgenoot Senden kreeg eveneens een energiecoach op bezoek, maar: “Met ledlampjes en tochtstrips kan ik zelf nog wel aan de slag.” Echte besparing zit volgens hem in isolatie. “Het wordt tijd dat de woningcorporatie dat hier regelt.” De onvrede en het ongemak van Senden en anderen blijft bij de onderzoekers niet onopgemerkt: ‘Het slagen van de energietransitie staat of valt met draagvlak in de samenleving’,
waarschuwt TNO. Om gericht beleid te ontwikkelen moeten de energiearme groepen beter in beeld worden gebracht, zegt de onderzoeksorganisatie. Daar kan Feenstra al iets over kwijt: vrouwen boven de 75 en alleenstaande ouders (vaak moeders) met jonge kinderen zijn volgens haar het vaakst energiearm. “Gender staat hier dus niet los van.”
Juist bewoners van (sociale) huurwoningen zoals Bakker en Senden kunnen de energietransitie in de portemonnee gaan voelen. Want nast de hoger energieprijs, staat ze ook nog een door de overheid verhoogde gasbelasting te wachten. Daar komt bij dat woningcorporaties in het kader van de energietransitie mogelijk duurzame renovaties doorvoeren die bewoners terugzien in een hogere huur. Feenstra: “Het gaat niet alleen om wíllen, mensen moeten ook mee kúnnen.”
Een eerdere versie van dit artikel verscheen op OneWorld.nl op 25 mei 2021.
