Eind vorige maand deed de rechter uitspraak in een revolutionaire zaak van Milieudefensie tegen Shell. 17.379 mede-eisers en 6 milieuorganisaties sloten zich aan bij de eis dat Shell zich houdt aan de doelen van het klimaatakkoord van Parijs. De rechter stelde hen in het gelijk: Shell moet in 2030 45 procent minder CO2 uitstoten dan in 2019. Het is voor het eerst dat van een vervuilend bedrijf nieuw beleid wordt geëist om klimaatontwrichting tegen te gaan; voorheen draaide het altijd om geld.
Milieudefensie hoopte met deze uitspraak een precedent te scheppen, en dat lijkt gelukt. De Franse milieuorganisatie Notre Affaire à Tous (‘Onze gedeelde zaak’) is een soortgelijke zaak begonnen tegen het Franse oliebedrijf Total. Vier Zwitserse vrouwen, de ‘KlimaSeniorinnen’ (de jongste is 79, de oudste 89 jaar), spannen een rechtszaak aan tegen de Zwitserse staat. De vrouwen stellen dat het land onvoldoende bijdraagt aan het beperken van de opwarming van de aarde tot 1,5 graden, zoals is afgesproken in het Parijsakkoord.
De kernvraag in de zaak: maken landen die te weinig doen tegen klimaatverandering zich schuldig aan mensenrechtenschendingen? Daar gaat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens zich over buigen.
Met deze olieramp als hoofdreden is Shell in december 2020 door de Nederlandse Milieudefensie voor de rechter gedaagd. Op 29 januari van dat jaar werd de oliegigant – in hoger beroep – veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding aan verschillende Nigeriaanse boeren. Het hof eist ook dat Shell in een van de gebieden een olielekdetectiesysteem aanlegt, waardoor toekomstige lekkages eerder worden ontdekt. Zoals Milieudefensie het verwoordt: ‘Shell moet zelf zijn troep in Nigeria opruimen.’
Zou zo’n grootschalige milieubeschadiging strafbaar zijn, dan zaten de bazen van Shell allang achter slot en grendel.
““Het is mijn doel om van ecocide een internationale misdaad te maken”
De vijfde misdaad
Toen begin jaren 90 de verdragspartijen van het Statuut van Rome inzake het Internationaal Strafhof binnen het kader van de Verenigde Naties onderhandelden, werd ecocide wel degelijk overwogen. Maar na bezwaren van verschillende landen, waaronder Nederland, werd het uiteindelijk geschrapt. De misdaden die nu in het internationale verdrag staan, gelden voor 123 landen. Om ecocide als misdrijf toe te voegen, moet een van deze landen een amendement indienen bij het Internationaal Strafhof. De Stop Ecocide Foundation bekijkt momenteel hoe de wet het beste kan worden vormgegeven.
De sneeuwbal blijft rollen
En al die aandacht werpt z’n vruchten af, vertelt Van Tergouw. “Het gaat nu heel hard. Er rolt een gigantische sneeuwbal van de berg die we bijna niet meer hoeven te duwen.” Ze is optimistisch over de weg naar nieuwe wetgeving en verwacht dat de ecocide-wetgeving er over drie tot vijf jaar zal zijn.
“De overheid doet te weinig en komt haar verplichtingen niet na
In juni 2015 won Urgenda, samen met 900 mede-eisers, een zaak tegen de Nederlandse staat. De uitspraak: Nederland moet in 2020 25 procent minder broeikasgassen hebben uitgestoten dan in 1990. Dankzij corona is dit doel mogelijk gehaald. In 2019 was de uitstoot nog slechts 17 procent lager.
Het succes van de klimaatzaak heeft volgens Van Berkel drie oorzaken. Allereerst legden de advocaten heel precies de gevaren van klimaatverandering uit wanneer er geen verdere maatregelen zouden worden genomen. Daarnaast stelden ze dat het een schending van de mensenrechten is wanneer de overheid haar verplichting om inwoners te beschermen niet nakomt. “Dat argument had nog nooit eerder iemand in de rechtbank gemaakt.”
Tot slot benadrukte Urgenda dat de overheid zelf had erkend dat de uitstoot met minimaal 25 procent moest worden verminderd om de opwarming van de aarde tegen te gaan. “Inmiddels weten we dat de gevaarsgrens veel meer richting de 1,5 graden Celsius ligt (dan bij 2 graden, zoals lang werd gedacht, red.). We moeten dus eigenlijk nog sneller naar beneden dan we toen wisten.”
Jongeren
Een bijzondere stap, omdat veel klimaatzaken bij de rechter in eigen land beginnen en niet meteen bij het Europees Hof. Een klimaatzaak op grond van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens is bovendien nog nooit voorgekomen.
“De jongere generatie ervaart de grootste impact van klimaatverandering
Kolencentrales sluiten
Als de Portugese jongeren hun zaak, die vorig jaar september van start ging, ook winnen, dan zullen alle 33 landen verplicht worden om actie te ondernemen tegen klimaatverandering. Zo zullen onder meer kolencentrales worden gesloten en zal er meer geld gaan naar hernieuwbare energie.
“Weinig plastic gebruiken, minder lang douchen: daar gaan we het niet mee redden
De overheid heeft de middelen
De oorspronkelijke versie van dit artikel verscheen in oktober 2020.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
