Extinction Rebellion: vreedzaam, ongehoorzaam en wit

Een paar uur eerder stap ik, doodzenuwachtig, om 5 uur ’s ochtends op de fiets. Ik had geen oog dichtgedaan. In de stad zie ik politiebusjes rijden en groepjes ‘rebellen’ lopen, met vlaggen en rugzakken met tentjes en slaapzakken.

De Duitse Lennart Tiller (22), net afgestudeerd aan het Amsterdam University College en vanaf de start enkele jaren geleden betrokken bij XR, legt uit: “We hebben geprobeerd via demonstraties, via petities, door te dringen. Vorig jaar kwamen we terug van de klimaattop in Polen, waar de wereldleiders, die in een lalaland leven, al hun mooie ambities bespreken. Toen hoorden we dat de CO2-uitstoot in Nederland wéér was gestegen, ondanks alle voornemens en maatregelen. Toen dachten we: nu is het genoeg. Nu willen we echte verandering. En de geschiedenis heeft laten zien dat civil disobedience ten grondslag ligt aan grote maatschappelijke verandering, dus daar zijn we mee begonnen.” Nood breekt wet, dus.

Het actievoeren keek XR af bij andere protestbewegingen. Zo werken de rebellen met ‘affiniteitsgroepjes’ en een buddysteem. Mensen vormen groepjes gebaseerd op het gewenste doel tijdens de actie, en binnen zo’n groepje heeft iedereen een buddy. Zodat altijd iemand weet waar je bent en in de gaten houdt of het goed met je gaat. De groepjes zijn autonoom: er is niemand die van bovenaf beslist wat er gaat gebeuren. De beweging volgt hierin het grassroots-principe.

Beslissingen worden on the spot en gezamenlijk genomen. De blokkade is van tevoren uitgedacht, maar beslissingen gedurende de dag worden ter plekke genomen. Zo ontstaan een dag later ook op verschillende plekken in Amsterdam opnieuw acties, zoals bij het hoofdkantoor van Vattenfall (voormalig Nuon) in Amsterdam-Zuidoost en bij ABN Amro op de Zuidas.

Dit is dan ook een kritiekpunt dat Extinction Rebellion vaker te horen krijgt. Zo zei de Britse zwarte activiste Susuana Amoah tegen The Guardian dat de beweging een ‘analyse van privilege’ bezigt: omdat de activisten veel vertrouwen hebben in het systeem en geloven dat het systeem aan hun kant staat, kunnen ze arrestatie als middel gebruiken. Maar niet iedereen heeft dit privilege. De rebellenbeweging wordt dan ook verweten te wit te zijn. Dat beeld wordt bevestigd als ik om me heen kijk in de blokkade. Ruim 20 procent van de Nederlanders heeft een migratie-achtergrond (westers en niet-westers, eerste en tweede generatie); in Amsterdam zelfs ruim 50 procent. Toch zie ik bijna alleen maar witte gezichten.

Nou staat de milieubeweging er als geheel om bekend erg wit te zijn. Zo bezien is Extinction Rebellion dus geen uitzondering. Maar de tactieken die XR gebruikt, waarin zo makkelijk wordt uitgegaan van vertrouwen in het politieapparaat, dragen waarschijnlijk niet bij aan het inclusieve karakter van de beweging.

Uiteindelijk verlaat ik maandag, samen met anderen die een arrestatie niet wilden riskeren, de blokkade. De politie, onder meer met agenten te paard, sluit de groep in en drijft de mensen die buiten de blokkade staan verder weg, of juist de groep in. Masterstudent Industrial Ecology Emma Lucassen (25) wordt wél gearresteerd. Zij vertelt naderhand: “Ik had van tevoren bedacht dat dat mij te ver zou gaan. Maar dan sta je er middenin, in elkaar gehaakt, en ga je niet meer weg. De sfeer was heel goed, we zongen en maakten een praatje met de agenten. Toen begonnen de arrestaties en wij stonden op een plek waar ze ons makkelijk te pakken konden krijgen.” De agenten waren vriendelijk, maar acht uur van je vrijheid beroofd worden is niet niks.

“Ik houd me altijd netjes aan de regels, ben eigenlijk helemaal geen ‘rebel’. Maar ik heb echt het gevoel dat dit moet. Gearresteerd worden is niet leuk. Maar klimaatverandering ook niet. Als dit ervoor nodig is om dat te laten doordringen, dan heb ik dat ervoor over..”

Zo’n vijftien uur bleef de blokkade uiteindelijk overeind. De rest van de dag waren er spontane die-ins en marsen in en rond het Vondelpark. Nadat zo’n honderd mensen waren opgepakt ging de politie over tot een soort hooligan-aanpak: de activisten werden in bussen gestopt en aan de rand van de stad vrijgelaten. Media berichtten over het protest, al dan niet positief. Aandacht heeft XR zeker gekregen, dus dát doel is bereikt. Zoals een van mijn mede-demonstranten maandag tegen mij: ‘Het is geen sprint, maar een marathon.’ Wie weet sta ik de volgende keer wél in de frontlinie.