Aan de-wereld-is-stuk-documentaires geen gebrek dit najaar, met zowel Greta Thunberg (16) als David Attenborough (93) op het scherm. Zij werd een jaar gevolgd door een documentairemaker, hij maakte er zelf een over de belabberde staat van onze planeet. Goed voor het bewustzijn natuurlijk, maar het wordt alles bij elkaar wel een heel deprimerende bedoening: corona, vallende herfstbladeren, het nieuws dat Nederland zijn
klimaatdoelen voor 2030 waarschijnlijk niet haalt. En een EU die twee gezichten toont: in dezelfde week dat gejubeld werd over plannen om de
Europese natuur te reanimeren, werd ook gepraat over de
Europese landbouwsubsidies voor de komende jaren – en de uitkomst lijkt weinig hoopvol voor diezelfde natuur.
Dus of we nou zin hebben om daarbovenop twéé onheilspellende documentaires te kijken? Mwah. Eentje dan? Maar welke? OneWorld legt ze voor je naast elkaar. David Attenborough vs Greta Thunberg. De opa van de natuurfilms die zich onlangs ontpopte als klimaatactivist, versus het pubermeisje dat zo ongeveer als klimaatactivist uit het ei is gekropen. De generatie die de wereld heeft zien veranderen versus de generatie die met de gevolgen moet leven. A life On Our Planet versus I Am Greta, een vergelijking op vijf punten.
A life On Our Planet (1 uur 23 min, Netflix) is de ‘witness statement’ van de Britse bioloog David Attenborough, die ontelbaar veel natuurseries maakte en/of insprak. In deze film zien we door zijn ogen hoe onze planeet de afgelopen zestig jaar veranderde. Het kost de jonge Attenborough steeds meer moeite om wilde dieren te vinden, en naarmate hij ouder wordt groeit het besef dat de wereld uit balans raakt. Ook blikt hij vooruit op de toekomst.
I Am Greta (1 uur 37 min, bioscoop) volgt Thunberg vanaf de eerste dag dat ze in haar eentje ‘staakt’ voor het klimaat tot aan haar zenuwslopende reis over de oceaan naar de VN-klimaattop in New York. Je ziet hoe ze steeds meer mensen inspireert om de straat op te gaan en hoe ze op conferenties mag komen spreken. Maar ook hoeveel impact deze rol van klimaatgoeroe heeft op Thunberg en haar gezin.
Het probleem in de spotlights, of de celeb?
I am Greta portretteert (de titel zegt het al) de Zweedse Greta Thunberg. Een meisje dat ten koste van zichzelf ergens volledig voor gaat en daarmee miljoenen mensen inspireert. Je leert haar in de docu beter kennen, net als haar vader, een zorgzame goedzak die niet van haar zijde wijkt en haar af en toe streng toespreekt: ‘Het kan me niet schelen dat er mensen wachten. Je moet NU iets eten!’ De camera staat op haar ooghoogte, terwijl ze continu bijna omver wordt gelopen door bewonderaars, journalisten en politici – een claustrofobisch effect. Na de film besef je nog beter hoe bijzonder het is dat juist zíj zoveel mensen weet te bereiken: in de drie jaren vóór haar Skolstrejk för klimatet in 2018 zat ze zo in de knoop door haar zorgen over klimaatverandering, dat het haar niet lukte om tegen mensen buiten haar gezin te praten.
“
Je moet Thunbergs film niet kijken met de hoop nog wat bij te leren over klimaatverandering
Voor de meeste scènes maakt het trouwens niet eens zoveel uit wáár Thunberg voor strijdt. Dat had net zo goed het recht op abortus kunnen zijn. Kortom, je leert veel over Thunberg, maar je moet deze film niet kijken met de hoop nog wat bij te leren over klimaatverandering. Ook dringt zich de vraag op of Thunberg zelf liever niet een ander soort film had gemaakt. Met minder beelden van haar terwijl ze paarden of honden knuffelt om rust te vinden; meer uitleg over het
Albedo-effect en de
Keeling-curve (‘Ik heb politici ontmoet die niet eens weten wat dat is!’).
Voor inhoudelijke informatie zit je bij Attenborough meer op je plek. Waarom zijn meerdere soorten bomen voor hun voortplanting afhankelijk van orang-oetans? Hoe bewegen voedingsstoffen door de oceaan en wat is het effect van visserij daarop? Je weet het antwoord na het kijken.
Kom je door deze film van de bank af?
Eigenlijk is A Life on our Planet een typische Attenborough-documentaire. Het tempo is zo traag en de stem van de Brit zo rustgevend, dat je bij de film zou kunnen mediteren. Zelfs bij het uitspreken van zinnen als ‘De oceaan is aan het sterven’ straalt Attenborough een zekere geruststelling uit. Ergens is dat een handig talent: het vergroot de kans dat het je lukt om je open te stellen voor griezelige feiten, in plaats van acuut terug te schakelen naar het Netflix-menu om op iets comfortabelers over te gaan.
“
Probeer daar maar eens naar te kijken zonder op zijn minst te denken: ik moet toch echt wat korter gaan douchen
Halverwege, wanneer Attenborough een beeld van de wereld in 2080-2100 schetst, grijpt de documentaire je wél naar de strot: droge, brandbare savanne waar ooit regenwoud was, stervend koraal en steeds minder vissen, crisis in de voedselvoorziening door uitgeputte grond en uitgestorven bijen en andere bestuivers, tot uiteindelijk een grotendeels onleefbare aarde en miljoenen mensen zonder huis. Zeker geen vooruitzicht voor zwakke magen. Maar dit deel is zo kort dat je het gemist hebt als je even naar het toilet was. Daarna gaat het alweer over wat we kunnen doen om dat scenario te voorkomen, en hé, kijk eens aan, er gebeurt al veel moois!
De boodschap van A Life on our Planet – we moeten aan de bak anders wordt de wereld onleefbaar – zal heus aankomen, maar toch is er een zeker indommelrisico. Dan I am Greta. Die film eindigt – nadat je anderhalf uur om de oren bent gemept met incompetente volwassenen – met een schier oneindige stroom beelden van klimaatprotesten door jongeren op alle continenten. Op Instagram-posts van overal ter wereld gaan kleine knuistjes de lucht in; ‘Wij komen eraan!’ Probeer daar maar eens naar te kijken zonder op zijn minst te denken: ik moet toch echt wat korter gaan douchen.
Grootste tranentrekker? En valt er ook nog wat te lachen?
Een van de heftigste momenten in
I Am Greta is de scène waarin de kijker Thunbergs vader op een EHBO-cursus een pop ziet reanimeren en een wond stelpen. Want: “We hopen dat dit niet erger wordt, maar realistisch gezien wordt het dat wel.” Mensen die een kind een doodsbedreiging sturen – ze bestaan.
Attenborough scoort dan weer hoog met een verlaten flatgebouw in Tsjernobyl, een orang-oetan die lamlendig in de laatste niet-gekapte boom hangt en walrussen die bij bosjes van een rots vallen en te pletter slaan. En natuurlijk die toekomstbeelden.
“
Thunberg en haar vader vormen een droogkomisch duo: allebei niet gauw onder de indruk van hoge piefen
Gelukkig is het niet alleen maar ellende. In A Life on our Planet zitten mooie natuurshots die op zijn minst een glimlach opwekken, evenals de beelden van geniale, grappige vogels die hun buitenaardse paringsdans uitvoeren. Thunberg en haar vader vormen een droogkomisch duo: ze zijn allebei niet gauw onder de indruk van hoge piefen. Als Thunberg voor het eerst een telefoontje krijgt dat ze de eer heeft ergens te spreken – op de VN-klimaattop in Polen eind 2018 – zijn hun eerste reacties: ‘Schreeuwend duur om daar te overnachten’ (vader) en ‘Dan mis ik school’ (dochter). Een paar scènes later zie je ze voorbereidingen treffen: een oventje, pakken pasta en blikken bonen worden met veel chaos en reisstress in de (elektrische) auto gepropt. En na een fotomoment met de paus lacht Thunberg haar vader uit omdat hij als een zoutzak naast de katholieke leider staat. ‘Die moet je als profielfoto gebruiken!’
Beste oneliner?
Die komt sowieso van Thunberg – een ware onelinemachine. Wat denk je van deze: ‘De mensheid ziet de natuur als een zak snoep waar geen einde aan komt.’ Of: ‘Mensen lijden, hele ecosystemen storten in en jullie praten alleen over geld. Hoe durven jullie?’ Als je al haar speeches voor internationale conferenties zo achter elkaar hoort, vraag je je af hoelang het nog duurt voordat ze nergens meer uitgenodigd wordt. Óf dat ze weigert nog te komen. Haar toespraken zijn verbale bokspartijen, waarbij hetzelfde ritueel zich keer op keer herhaalt: Thunberg deelt zweepslagen uit, het publiek neemt ze sadomasochistisch in ontvangst en wil naderhand met haar op de foto.
Om vervolgens alsnóg nauwelijks in actie te komen, vindt een gefrustreerde Thunberg. Haar zoveelste speech begint ze met: ‘Staat mijn microfoon aan?’ (zaal antwoordt met een grinnikend ja) ‘Is mijn Engels te verstaan?’ (zaal buldert nog een ja). ‘Want volgens mij horen jullie me helemaal niet’ (zaal valt stil). ‘We zijn niet de straat opgegaan zodat jullie selfies met ons kunnen maken of om te horen dat jullie ons bewonderen. We willen dat jullie je meningsverschillen opzijzetten en je gedragen zoals je in een crisis hoort te doen. Hopelijk was mijn microfoon aan.’
Gloort er hoop aan de horizon?
Attenborough geeft een aantal heldere instructies om het tij te keren: méér schone energie à la Marokko, een gedeeltelijk visverbod zodat vispopulaties kunnen groeien à la Palau, subsidies om bos terug te planten à la Costa Rica. En ruimte-efficiënte landbouw à la Nederland (al lijkt Attenborough iets te zwaar te leunen op het beeld dat verticale landbouw en sla gekweekt op water hier al de norm zijn).
“
Attenborough wil niemand voor het hoofd stoten, Thunberg is van de compromisloze woede
In I am Greta zit niet echt zo’n concreet instructielijsje, behalve: neem je verantwoordelijkheid als politicus en ‘unite behind the science’. Beiden benoemen minder vlees eten, ieder op hun eigen manier: waar Attenborough vooral niemand voor het hoofd lijkt te willen stoten (‘Wanneer wij voor een stuk vlees kiezen, dan eisen we onbewust ook een groot stuk land op’), is Thunberg meer van de compromisloze woede (‘Ongelófelijk dat ze op een klimaattop vlees en zuivel serveren!’).
Dus…?
Wie had gehoopt snel klaar te zijn met z’n huiswerk, komt bedrogen uit: de films vullen elkaar zo goed aan dat je ze toch allebei zou moeten kijken. ‘Ik hoop dat mensen de puntjes met elkaar gaan verbinden, dat ze zien dat allerlei problemen met elkaar te maken hebben’, zegt Thunberg tegen Arnold Schwarzenegger. Dat is precies wat Attenborough doet.
Eigenlijk zou je deze films als een tweeluik moeten zien: kijk eerst Attenborough voor de kennis en de beelden, en daarna Thunberg om jezelf van de bank af te krijgen. Ze mogen dan beiden niet de leeftijd hebben om zélf aan de knoppen te draaien; deze opa en dit pubermeisje zijn heel goed in staat om miljoenen mensen te inspireren. Stiekem hoop je dat ze een duo gaan vormen – het zou gegarandeerd een hit zijn.
