“De natuur krijgt hiermee een wettelijk statuut, ze wordt rechtspersoon
Nadien volgden nog heel wat concrete gevallen van rivieren of ecosystemen die rechtspersoonlijkheid kregen. In 2017 was de Whanganui in Nieuw-Zeeland de eerste rivier die de status kreeg. Intussen hebben ook stromen en bijrivieren in Bangladesh rechten toegekend gekregen. In Brazilië werden de Rio San Francisco en de Rio Doce erkend als rechtspersoon, naar het voorbeeld van de Atrató-rivier in Colombia. Die eerste werd bedreigd door een grootschalig project om de loop van de rivier te wijzigen, de tweede was zwaar geteisterd door vergiftiging door de mijnbouw. En ook Mexico-Stad en de deelstaat Oaxaca hanteren het concept van ‘rechten van de natuur’.
Een groep van bedrijven, organisaties en burgers die zich Maas Cleanup noemt, wil de rechten van de rivier de Maas wettelijk verankeren. Zij eisen het recht van de Maas om te stromen en om vrij te zijn van verontreiniging. En ze willen dat de biodiversiteit, het ecosysteem en het herstellend vermogen van de rivier gewaarborgd blijft. Op 29 maart 2022 bood de groep een petitie aan aan de Tweede Kamer.
Op die manier heeft zich een interessante samenwerking ontwikkeld tussen Inheemse mensen, die vaak beschermers van de natuur zijn, en milieubewegingen of mensenrechtenbewegingen. Heel vaak gaat het pleidooi voor de collectieve rechten van de Inheemse gemeenschappen samen met het pleidooi voor de rechten van de natuur.”
Wat is precies het verschil tussen een milieuovertreding en een schending van de rechten van de natuur?
“Het recht op een gezond milieu past in een denkwijze waarin de mens centraal staat
We zijn nog volop die overgang aan het maken en begrijpen nog onvoldoende wat die rechten allemaal inhouden. Maar we evolueren wel in de richting van een grotere bescherming van de natuur. Daarbij gaan we nu op zoek naar hoe die rechten samen kunnen bestaan met de rechten van de mens. We kunnen het ene kader niet los zien van het andere.”
“Dankzij een beroep op haar rechtspersoonlijkheid werd in 2019 de Piatúa, een rivier in Ecuador, beschermd. Er was een milieuvergunning gegeven voor de bouw van een dam op die rivier die elektriciteit moest opwekken. Maar de gemeenschap tekende bezwaar aan: de dam zou vissoorten in de rivier in gevaar brengen. De rechter oordeelde in het belang van de rivier en de dam is er niet gekomen.
In 2011 won de rivier Vilcabamba een rechtzaak tegen het bestuur van de provincie Loja, in het zuiden van Ecuador. De provincie kreeg hiermee de opdracht ervoor te zorgen dat een uitbreiding van een snelweg geen schade zou toebrengen aan de rivier.”
“Wij hebben die campagne mede gesteund. Ik zie het als een tussenstap om te komen tot de erkenning van de rechten van de natuur. Voor men de rechten van de natuur kan erkennen, moet men erkennen dat er zoiets bestaat als ecocide.
Het is een grote stap vooruit, maar toch zie ik een probleem. Neem het geval van Texaco-Chevron. Dat oliebedrijf heeft in het verleden in de Ecuadoraanse Amazone een ecocide veroorzaakt (zie ook het kader onder dit artikel). Men kan Texaco veroordelen voor ecocide en in het beste geval de CEO van Texaco opsluiten, maar de natuur blijft intussen wel vernield.
“Een schadevergoeding voor de betrokkenen is goed, maar de natuur is niet geïnteresseerd in geld
Ecuador schreef geschiedenis door ruim 25 jaar geleden een rechtszaak aan te spannen tegen oliegigant Texaco/Chevron, dat een historische vervuiling veroorzaakte in het Amazonewoud toen het daar olie ontgon tussen 1964 en 1990. Er volgde een jarenlang juridisch steekspel, waarna een Tribunaal in Den Haag in 2018 het oliebedrijf in het gelijk stelde. Het tribunaal legde ook een boete op van 8400 miljoen euro die Ecuador zou moeten betalen aan Chevron.
“Uiteraard. Voor ons was alles nog nieuw en onbekend. Intussen zijn er nieuwe rapporten van het IPCC (het VN-Klimaatpanel, red.) over de klimaatverstoring en weten we dat de aarde afstevent op een gevaarlijke opwarming. We bevinden ons vandaag op een moment van transitie.
“De grootste uitdaging van vandaag is in te gaan tegen een systeem dat gericht is op de uitbuiting en uitputting van de natuur
“Om te beginnen de status quo. Onze president Guillermo Lasso is er bijvoorbeeld van overtuigd dat de grootschalige mijnbouw verder ontwikkeld moet worden. Hij heeft het dan over ‘legale en verantwoorde’ mijnbouw, nu het olietijdperk op zijn einde loopt. De andere grote uitdaging is om rechters te vinden die mee zijn met dit denken, en die gegronde uitspraken kunnen doen vanuit deze logica.
Maar de grootste uitdaging van vandaag is in te gaan tegen een systeem dat helemaal gericht is op de uitbuiting en uitputting van de natuur. Het extractivisme (ontginnen van natuurlijke rijkdommen op grote schaal voor de globale markt, red.) domineert in Latijns-Amerika.
Europa is ook heel erg afhankelijk van dit extractivisme. De vraag is hoe het gebruik van grondstoffen te limiteren. Want Europa focust nu op een energietransitie, en daarvoor zijn grondstoffen uit Latijns-Amerika erg belangrijk. We zitten in dezelfde boot, op dezelfde planeet, een planeet waarop alle leven ernstig bedreigd is.”
Dit is een ingekorte versie van het artikel zoals dat oorspronkelijk verscheen op MO*.
- OneWorld gebruikt doorgaans de term ‘oorspronkelijk’ in plaats van Inheems, maar de auteur verkiest ‘Inheems’ omdat deze term ook een juridische status heeft waar hard voor is gevochten (United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples). De hoofdletter toont respect. ↩︎
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
