Het Westen gaf Zimbabwe maïs, vlees en hongersnood

En dus hebben CTDT en andere organisaties in de regio, de VN en politieke leiders een gedeeld doel: Zimbabwe ‘de-maizen’, oftewel het land van de maïs-verslaving afhelpen. Een flinke uitdaging, die de BBC al eens vergeleek met ‘Italianen vertellen dat ze geen pasta meer mogen eten’. Los daarvan, maar minstens zo belangrijk: verschillende Zimbabwaanse chefs en foodbloggers zetten zich in om nieuwe eetgewoonten te introduceren. Hun recepten lopen uiteen, maar hebben een gedeelde boodschap: de Zimbabwaanse eetcultuur is doordrenkt met kolonialisme, en het is tijd om terug te grijpen naar oorspronkelijke voedselbronnen.

Volgens alle betrokken partijen zijn kleine granen, zoals gierst en sorghum (een gewas dat qua groeiwijze op maïs lijkt), en specifieke variaties van groenten en peulvruchten zoals pinda’s, boerenkool, okra, en zwartoogbonen, een veel beter alternatief. Deze gewassen zijn niet alleen beter opgewassen tegen droogte en onregelmatige regenval, ze bevatten ook meer eiwitten, vitamines en mineralen dan maïs.

Zo sprak journalist Andrew Mambondiyani voor het online magazine Naturally Zimbabwean met oudere Zimbabwanen die nostalgisch terugblikken op vergeten producten en gerechten. Ze hebben het over het feit dat sadza van oorsprong met gierst werd gemaakt, over rupiza, pap gemaakt van zwartoogbonen, over amarantgraan en het brood dat hiervan werd gemaakt. Al deze producten zijn ofwel niet meer beschikbaar, ofwel van mindere kwaliteit. Maïs is vooral in de tweede helft van de 20e eeuw de markt gaan domineren. En het eten van vlees, wat nu dagelijkse kost is voor veel mensen, was in hun tijd nog een uitzondering.

Volgens Nicola Kagoro, chef-kok en oprichter van de blog African Vegan on a Budget, is het veganisme als ‘westerse’ voedselhype feitelijk begonnen in Afrika. “Onze voorvaderen hadden een plantaardig dieet en aten alleen vlees bij speciale gelegenheden – kolonialisme heeft ons geleerd om dagelijks vlees te eten”, aldus Kagoro. Een écht dekoloniaal dieet zou volgens haar dus zelfs grotendeels veganistisch zijn.

Maar bij de vraag of er daadwerkelijk een verband is tussen kleine granen en armoede, schiet Sidange van de Environmental Management Agency in de lach. “Het gaat niet om arm of rijk, maar om modern of ouderwets. Het is een generatiekwestie: jongeren zijn opgegroeid met fast food – hier veelal met maïs gemaakt – en zien sorghum en gierst als achterhaald.” Die houding is een bijna logische uitkomst van een decennialang beleid waarbij zaadproducenten vrij spel kregen.

Traditionele gewassen – zoals sorghum en gierst – juist wel. “Het is natuurlijk winstgevender om zaden te verkopen die telkens opnieuw moeten worden gekocht, dan iets wat kan worden hergebruikt. Ook de politiek heeft hier lange tijd op ingespeeld: er worden tal van subsidies verleend voor de maïsproductie, en vlak voor verkiezingen worden vaak maïszaden verspreid onder boeren.”

Maïs verkoopt gewoon heel goed. We proberen hier verandering in te brengen door onze eigen zaadbedrijven op te zetten, en dat gaat de goede kant op. Maar de verandering moet ook aan de kant van de consument gebeuren: het is nu tijd om het gebruik van andere producten te promoten.”

Kagoro vertelt in een interview met het culinaire magazine Saveur dat het concept van veganisme een trend begint te worden in Zimbabwe, maar wel een niche-industrie blijft die vooral inspiratie haalt uit het Westen. Het importeren van tofu, tempeh en veganistische melk levert een flink prijskaartje op, maar dat is nergens voor nodig, zegt Kagoro. Juist traditionele Zimbabwaanse producten zijn een prima basis voor een veganistisch dieet. Kagoro’s blog staat vol met recepten die van zulke producten gebruikmaken, zoals spliterwtencurry, salade van rode biet en stoofschotels van wilde spinazie en tomaat. ‘It’s a vegan heaven if you know what to look for.’

Volgens woordvoerder Amkela Sidange is het onvermijdelijk dat steeds meer mensen naar traditionele producten grijpen. De gevolgen van klimaatverandering zijn voor iedereen voelbaar, en het valt niet meer te ontkennen dat maïs geen voedselzekerheid kan bieden. “Ik at zelf ook dagelijks maïs, en het heeft best wat tijd gekost om dat aan te passen. Maar ik zou niet anders meer willen. Uiteindelijk hoef je niet echt veel te veranderen, en ook de markt zou niet zóveel invloed moeten hebben op wat we eten, want de meeste boeren in Zimbabwe zijn zelfvoorzienend. We moeten gewoon terug naar onze oude gewoonten. Maar dan moeten we eerst af van onze huidige gewoonten.”

Dit artikel verscheen eerder in OneWorld-magazine.