Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Europese politici waren in hun nopjes toen afgelopen zomer, na twintig jaar onderhandelen, witte rook boven Brussel verscheen. De EU had een principevrijhandelsakkoord gesloten met de Zuid-Amerikaanse Mercosur-landen.
1 Het voornaamste doel is de wederzijdse handel te bevorderen door importtarieven te verlagen.
De nadruk lag afgelopen zomer nog wel op ‘principe’, want alle Europese lidstaten moeten het verdrag nog goedkeuren en officieel bekrachtigen. Als dat gebeurt, zal in Europa vooral de industrie daarvan profiteren. ‘Het akkoord bespaart Europese bedrijven meer dan 4 miljard euro aan tarieven en geeft hun een voorsprong ten opzichte van concurrenten elders’, aldus eurocommissaris voor Handel Cecilia Malmström.
Zwarte rook boven Zuid-Amerika
Aan Zuid-Amerikaanse kant zal vooral de landbouw profiteren van de toegenomen export. Een EU-persbericht benadrukte dat daarbij de hoogst mogelijke eisen zullen gelden voor voedselveiligheid en consumentenbescherming. Wat volgens de EU ook hoog in het vaandel staat is milieuregelgeving, zoals het klimaatakkoord van Parijs uit 2015. Volgens dat akkoord moet Brazilië in 2025 37 procent minder CO2 uitstoten, onder andere door de ontbossing een halt toe te roepen en zo’n 12 miljoen hectare grond te herbebossen.
“
De inkt van het vrijhandelsakkoord was nog niet droog of Brazilië stond in brand
Daar knelt de schoen. De inkt van het vrijhandelsakkoord was nog niet droog of Brazilië stond in brand. Boven Brussel hing wellicht witte rook, binnen de kortste keren gingen beelden van enorme zwarte rookpluimen boven het Amazonewoud de hele wereld over. Volgens het Braziliaanse satellietbureau INPE waren er alleen in de maand augustus
bijna 31.000 branden in het Amazone regenwoud. Drie keer zoveel als een jaar eerder.
Hoe verontrustend de branden ook zijn, het echte probleem is ontbossing. De Monitoring of the Andean Amazon Project (MAAP) publiceerde vorige maand satellietbeelden waaruit blijkt dat de meeste branden niet in het regenwoud plaatsvonden, maar op land dat eerder al was ontbost. Volgens de MAAP werd dit jaar al 125.000 hectare aan bomen gekapt, het equivalent van 172.000 voetbalvelden.
Bomen eruit, boeren erin
Het is een klassiek patroon. Nadat het meest kostbare hardhout is weggehaald, wordt wat overblijft verbrand om plaats te maken voor grasland en vee. In 2018 had Brazilië een kudde van 232 miljoen koeien en was het ’s werelds grootste exporteur van rundvlees.
“
In Brazilië, Argentinë en Paraguay, maken bosrijke gebieden in sneltreinvaart plaats voor soja
En niet alleen het regenwoud stond in brand. In augustus waren er zo’n 23.000 branden in de Cerrado, een enorm savanne-achtig gebied in Centraal-Brazilië. Dat was bijna twee keer zoveel als een jaar eerder. Volgens het Wereldnatuurfonds ging de ontbossing in het gebied de laatste 10 jaar
sneller dan in de Amazone. Inmiddels is het een van de meest bedreigde ecosystemen op aarde. Hoe terecht de wereldwijde zorgen om de Amazone ook zijn, mede daardoor werd dit gebied lang over het hoofd gezien.
In de Cerrado is vooral de sojateelt de reden voor de grootschalige houtkap. Vorig jaar produceerde Brazilië daar nog zo’n 120 miljoen ton van, grotendeels voor export. En niet alleen in Brazilië maken bosrijke gebieden in sneltreinvaart plaats voor soja, maar ook in Argentinië en Paraguay.
Geen strobreed in de weg
Zeker gezien de recente ontwikkelingen is de kans dat de Mercosur-landen in 2025 voldoen aan hun verplichtingen uit het klimaatakkoord minimaal. Het grote gevaar van een vrijhandelsakkoord is bovendien dat het Zuid-Amerikaanse boeren alleen maar zal aanmoedigen nog meer bos te kappen voor vee- en sojateelt.
“
Brazilië is ’s werelds grootste verbruiker van pesticiden
Niet iedereen is het daarmee eens. Voorstanders van het akkoord zijn van mening dat de Europese markt en strengere regelgeving de Braziliaanse boer juist zullen aanmoedigen duurzamere landbouw te bedrijven en de natuur te respecteren. Maar dat zal dan wel moeten worden afgedwongen. En de realiteit is dat de EU Brazilië tot nu toe geen strobreed in de weg heeft gelegd, ook niet waar het gaat om voedselveiligheid. Brazilië is ’s werelds grootste verbruiker van pesticiden en de regelgeving rondom het gebruik daarvan is een stuk flexibeler dan in Europa.
Braziliaanse boer mag meer
Volgens het Braziliaanse Instituut voor Milieu en Duurzame Natuurlijke Hulpbronnen (IBAMA) besteedde het land in 2017 ruim 10 miljard dollar aan bijna 540.000 ton bestrijdingsmiddelen. Larissa Mies Bombardi, hoogleraar sociale geografie aan de Universiteit van São Paolo, bracht in 2017 het Braziliaanse pesticidegebruik op allerlei mogelijke wijzen in kaart.
Uit haar onderzoek bleek onder meer dat zo’n 30 procent van de in Brazilië gebruikte pesticiden verboden is in de EU en Zwitserland. Dat weerhoudt Europese chemische reuzen als Syngenta, Bayer en BASF er overigens niet van in Brazilië zaken te doen. Noch wordt de export van Braziliaanse landbouwproducten naar Europa daardoor gehinderd.
“
De Braziliaanse boer mag niet alleen middelen gebruiken die in Europa verboden zijn, hij mag er ook veel meer van gebruiken
Zo exporteert Brazilië jaarlijks ruim een miljoen ton koffiebonen naar de EU. Voor de teelt daarvan zijn in Brazilië 121 pesticiden toegestaan, waarvan dertig verboden zijn in de EU. Ook exporteert Brazilië zo’n 12 miljoen ton sojabonen en meel. Voor de teelt daarvan zijn 150 pesticiden toegestaan, waarvan 35 verboden in de EU. Hetzelfde geldt voor sinaasappelen, cacao, pinda’s, bananen, druiven, appels, rijst en ananas.
De Braziliaanse boer mag niet alleen middelen gebruiken die in Europa verboden zijn, hij mag van alle mogelijke middelen ook veel meer gebruiken dan zijn Europese collega. Bovendien mag er meer residu achterblijven op het eindproduct voordat dat door de autoriteiten als onveilig wordt bestempeld. Op koffie mag bijvoorbeeld tien keer zoveel glyfosaat achterblijven als in de EU is toegestaan.
“
In Oostenrijk, gaf het parlement de regering de opdracht het verdrag te verwerpen
In Nederland is er nog nauwelijks debat over het principeakkoord met de Mercosur, terwijl dat in andere Europese landen wel langzaam maar zeker op gang komt. Gedurende de bosbranden van afgelopen zomer dreigden de leiders van Ierland en Frankrijk al om het akkoord bij de stemming te zullen torpederen. Het sterkste tegengeluid kwam tot nu toe uit Oostenrijk, waar afgelopen 19 september vier van de vijf parlementaire partijen de regering de opdracht gaven het verdrag te verwerpen.
‘In Zuid-Amerika worden tropische wouden door vuur vernield om grasland te creëren en goedkoop rundvlees naar Europa te sturen’, zei de Oostenrijkse voormalige minister van Milieu Elisabeth Köstinger kort maar krachtig.
Het is inderdaad de hoogste tijd ons af te vragen hoeveel bomen de biefstuk op ons bord werkelijk kost. Datzelfde geldt voor de goedkope soja die in Nederland de varkensindustrie spekt. En, gezien de overweldigende Braziliaanse voorliefde voor landbouwgif: is de Europese vrijhandel onze gezondheid waard?
