Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Demissionair premier Mark Rutte maakt geen vrienden in Groningen. Tijdens het
RTL-lijsttrekkersdebat afgelopen zondag sprak hij de voorzichtige ambitie uit om een kerncentrale in de provincie te planten (overigens
kwam hij daar daags na het debat alweer op terug). Groningen stond direct op hoge poten: onder andere
de gasboringen en toeslagenaffaire werden aangehaald om het ongenoegen te benadrukken.
De meeste rechtse partijen dragen kernenergie aan als (deel van) de oplossing voor de klimaatcrisis die ook zij niet langer kunnen negeren. Links is ondertussen faliekant tegen. Doordat beide kanten hun standpunten aankleden met feiten die hun net goed uitkomen, horen we steeds niet het hele verhaal. Daarom op een rijtje: antwoorden op zes veelgehoorde vragen.
Wat is kernenergie?
Kernenergie is een nagenoeg onuitputtelijke bron van energie. In de reactoren van een kerncentrale vindt een kettingreactie plaats: bij de splitsing van atomen (meestal uranium) komt warmte vrij. Met die warmte wordt water verhit, waardoor stoom ontstaat. Die stoom laat op zijn beurt grote turbines draaien en dat is waar elektriciteit ontstaat.
Uranium is een natuurlijk, radioactief materiaal. De aardkorst is er rijk aan. Met een kilo uranium kunnen bijna zevenduizend Nederlandse huishoudens een jaar lang van elektriciteit worden voorzien. Hoewel niet onuitputtelijk is de uraniumvoorraad wel heel groot. Met het uranium dat direct voorhanden is, kunnen we wereldwijd honderd jaar lang evenveel energie opwekken als we nu jaarlijks met alle energiebronnen bij elkaar doen. Tellen we daar het nog onontdekte (maar wel verwachte) en het moeilijker bereikbare uranium bij op, dan zou de voorraad zelfs goed zijn voor honderddúizend jaar.
Kan kernenergie de klimaatcrisis oplossen?
Kernenergie heeft netto een CO2-emissie van nagenoeg nul. Als ze eenmaal staan, stoten kerncentrales namelijk geen broeikasgassen uit. Voor de bouw van centrales en bij de winning en het vervoer van uranium worden wél fossiele brandstoffen gebruikt, net zoals bij de bouw van zonnepanelen en windmolens. Nemen we al die uitstoot in de berekening mee, dan produceren kernreactoren
273 keer minder broeikasgassen dan kolencentrales, en net iets minder dan wind- en zonne-energie.
Kernenergie heeft nog meer streepjes voor op wind- en zonne-energie, zeggen voorstanders. Je kunt bijvoorbeeld met flink minder ruimte af. Volgens de American Nuclear Society (ANS), een organisatie die nucleaire ontwikkelingen stimuleert, zou één kerncentrale jaarlijks evenveel energie opwekken als maar liefst
2077 windmolens. Bovendien zijn kerncentrales niet afhankelijk van weersomstandigheden, in tegenstelling tot windmolens en zonnepanelen, zegt Marco Visscher. Hij schreef eerder het boek
De Energietransitie en werkt momenteel aan een boek over kernenergie.
Denk maar zo: in de winter is er weinig zon, terwijl we er thuis op los stoken om er warmpjes bij te zitten. Nu kunnen fossiele energiecentrales nog bijspringen, straks zou dat door kerncentrales gedaan kunnen worden. “Het duurt lang om een kerncentrale operationeel te krijgen, maar daarna kun je kolen- of gascentrales daadwerkelijk sluiten”, zegt Visscher. “Iets wat niet kan bij wind- en zonne-energie, hoeveel windmolens en zonnepanelen je ook bouwt.”
“
Gemiddeld duurt het tien jaar voor een kerncentrale staat. Die tijd hebben we niet
Die enorme tijdsinvestering is voor tegenstanders een belangrijk tegenargument.
Gemiddeld duurt het zeker zeven tot tien jaar voor een kerncentrale staat – en dat is nadat de vergunning voor de bouw rond is, wat ook jaren kan duren. Die tijd heeft Nederland niet om het eerste klimaatdoel te halen. Ons land heeft zich namelijk voorgenomen om in 2030 49 procent minder broeikasgassen uit te stoten in vergelijking met 1990.
Dat is precies wat Jesse Klaver (GroenLinks) tijdens het lijsttrekkersdebat bedoelde, toen hij zei: ‘We hebben nog maar tien jaar om klimaatverandering aan te pakken.’ Waarop Rutte reageerde: ‘Maar je hebt ook een doel voor 2050 – dat doel […] is klimaatneutraal. Dat ga je niet bereiken, meneer Klaver, zonder kernenergie.’
Wat kost het?
Een ander veelgehoord tegenargument gaat over de kosten van een kerncentrale. Die zijn namelijk bepaald niet mals. Doorgaans wordt gezegd dat de bouw van een kerncentrale een paar miljard euro kost. Elektriciteitsproducent EPZ heeft eind vorig jaar plannen bij de overheid ingediend voor twee nieuwe kerncentrales in Borssele. Kosten: 8 tot 10 miljard euro
per centrale. Overigens zijn kerncentrales notoir in het nog eens overschrijden van geplande kosten. Twee reactoren in het Amerikaanse Georgia – geplande kosten: ruim 12 miljard euro – hadden in 2017 actief moeten zijn. Ze zijn nog altijd niet open en de daadwerkelijke kosten werden al in 2019 geschat op ruim
22 miljard euro.
Dat de bouw van kerncentrales zo duur is, heeft met verschillende dingen te maken. Allereerst worden er veel eisen aan de centrales gesteld met het oog op veiligheid. Daardoor kan het bijvoorbeeld zo zijn dat kerncentrales sinds 2007 alleen maar duurder zijn geworden, terwijl wind- en zonne-energie juist steeds goedkoper worden.
De kosten van kerncentrales laten zich niet makkelijk afzetten tegen die van bijvoorbeeld windturbines en zonnepanelen. Wel is het veilig om te stellen dat nieuwe kerncentrales qua kosten per megawattuur niet kunnen concurreren met wind- en zonne-energie. De International Energy Agency maakt onderscheid tussen het bouwen van nieuwe centrales en het upgraden en daarmee langer openhouden van bestaande. Die laatste kunnen economisch concurreren met zon en wind, maar nieuwe centrales absoluut niet.
En hoe zit het met dat afval?
Een ander nadeel aan kernenergie is natuurlijk het afval dat nog zo’n honderdduizend jaar radioactief blijft. Dat wordt nu vaak bewaard in tijdelijke opslagplaatsen, direct in de omgeving van een centrale. Bij de kerncentrale in het Zeeuwse Borssele staat bijvoorbeeld een enorme opslag met betonnen muren van
1,70 meter dik. Er wordt gewerkt aan permanente opslag voor het afval, wat zoveel betekent als dat het in containers in de grond wordt gestopt – waar het radioactieve uranium immers zelf ook vandaan komt.
“
Al het kernafval van de afgelopen vijftig jaar past in één voetbalstadion
Op het Finse schiereiland Olkiluoto wordt daarvoor een tunnel van zo’n 450 meter diep gegraven in een bodem van graniet, met zijgangen waarin het afval z’n laatste bestemming vindt. Als die opslag over zo’n honderd jaar vol zit, wordt hij voorgoed afgesloten. Er wordt nog gezocht naar de juiste manier om
de meer dan vierduizend generaties na ons duidelijk te maken dat ze de opslagplaats echt, echt, echt niet moeten openen.
Over hoeveel afval hebben we het nou precies? Volgens Visscher past al het kernafval dat geproduceerd werd sinds we in de jaren 70 zijn begonnen met kernenergie in één voetbalstadion. Natuurlijk wordt dat meer, zeker als we meer kerncentrales bouwen. Maar ter vergelijking: wereldwijd stoot de energiesector jaarlijks ruim 30 miljard ton aan CO2 uit. Het overgrote deel van de nucleaire brandstof (zo’n 97 procent) kan bovendien worden hergebruikt: Frankrijk haalt al 17 procent van zijn energie uit gerecyclede nucleaire brandstof.
En kernrampen dan?
En dan is er natuurlijk nog dat andere pijnpunt: hoe veilig zijn de reactoren? Na de rampen in Tsjernobyl (1986) en Fukushima (2011) wil toch niemand meer naast een kerncentrale wonen? Een logische gedachte, maar vooralsnog blijkt kernsplitsing een stuk minder dodelijk dan kolen en olie.
“
Doemscenario’s spreken tot de verbeelding
De productie van elke terawattuur (TWh) aan elektriciteit (het jaarlijkse verbruik van 27.000 Europeanen) door kolen kost
24,6 mensen het leven. Dat komt door lucht- en milieuvervuiling of door incidenten bij bijvoorbeeld de winning ervan. Voor olie ligt het aantal doden op 18,4 per TWh. Helemaal aan de andere kant van dit spectrum vinden we kernenergie, met 0,07 doden per TWh. Windenergie is nóg veiliger met 0,04 doden per TWh.
Op het moment draaien er wereldwijd al 440 centrales en haalt Frankrijk stilletjes al zo’n 70 procent van al haar elektriciteit uit kerncentrales. Vergelijk het met de luchtvaartindustrie: dat werd een van de veiligste sectoren, juist omdat vliegtuigrampen ons zoveel angst inboezemen. Het is goed om stil te staan bij de risico’s van kernsplitsing en natuurlijk spreken doemscenario’s tot de verbeelding, maar het gaat dus vooral heel vaak goed.
Wat vinden de politieke partijen?
Het moge duidelijk zijn: Mark Rutte en de VVD zijn voor kerncentrales, en beloven subsidies voor de bouw ervan. Forum voor Democratie
noemt het ‘de energie van de toekomst’. CDA is voorzichtiger, en benadrukt in het partijprogramma dat voor de klimaatdoelen in 2030 andere oplossingen nodig zijn. Ná 2030 wordt het ‘een serieuze optie’. Ook de ChristenUnie en SGP zeggen aarzelend ‘ja’. De PVV is voor ‘
mits veilig en verantwoord’.
“
De huidige Tweede Kamer staat voorzichtig positief tegenover kernenergie
D66 houdt een ‘open vizier’ ten opzichte van nieuwe centrales en ontwikkelingen, maar zit wel met het afval en de duur van de bouw in de maag. Dat zijn twee argumenten die voor GroenLinks, PvdA en Partij voor de Dieren reden zijn om fel tegen te zijn. Ook de SP en BIJ1 zijn tegen. Maar al met al staat de huidige Tweede Kamer dus voorzichtig positief tegenover kernenergie.
GroenLinks, PvdA en PvdD schrijven in hun verkiezingsprogramma’s voorstander te zijn van een ‘energiemix’, met een hoofdrol voor wind- en zonne-energie. Daarbij willen ze innovatiegeld steken in de verdere ontwikkeling van ‘groene waterstof’1.
Nederland CO2-neutraal in 2050, dat wil vrijwel elke partij inmiddels. Maar de route daarnaartoe verschilt: wenden we de klimaatcrisis af met een schone maar dure techniek, en zadelen we daarbij duizenden toekomstige generaties op met de rekening? Of zetten we in op innovatie en blijven we zoeken naar betere oplossingen waarvan we nog niet weten of ze op tijd beschikbaar en schaalbaar zijn?
