Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Er zullen in het toerisme maar weinig mensen zijn die in coronatijd niet doemdenken over het voortbestaan van de sector. De Vlaamse Hannelore Akkermans (32) is zo’n uitzondering. “Zeker, het is de grootste crisis in het toerisme ooit. Maar we kunnen deze tijd gebruiken voor een stevige omdenkoefening.” Akkermans maakt zich namelijk hard voor duurzaam toerisme.
“Vanaf het moment dat je in een vliegtuig stapt, ben je al niet duurzaam bezig
Als coördinator van de Belgische stichting ViaVia Tourism Academy is Akkermans gastdocent op verschillende universiteiten bij vakken over duurzame ontwikkeling in het toerisme. Ook bedenkt ze bewustwordingscampagnes en adviseert ze overheden, toerismeopleidingen en ondernemers. Zo gaf ze trainingen aan gidsen in Malawi en Uganda en deed ze onderzoek in Brazilië, Marokko en Zuid-Afrika. Haar stichting Akiiki begeleidt lokale gidsen en gemeenschappen, maar ook toeristen en internationale studenten. Centraal in de begeleiding staan uitwisseling en verbinding.
Een lastig begrip, dat ‘duurzaam’, geeft Akkermans toe. “De eerste reactie is meestal: ‘Dat kan toch helemaal niet? Vanaf het moment dat je in een vliegtuig stapt, ben je al niet duurzaam bezig.’ Inderdaad, dat is een groot probleem. Joker, de touroperator waaraan ViaVia verbonden is, compenseert de CO2-uitstoot door bosaanplant en controleert ook of het bos wordt onderhouden.”
OneWorld portretteert mensen die zich inzetten voor een betere buurt, school, of werkomgeving. De Verenigde Naties en miljoenen betrokken burgers spraken hiervoor de duurzame werelddoelen af (SDG’s), die we in 2030 moeten halen. Denk aan gendergelijkheid, géén armoede, betaalbare en duurzame energie en kwaliteitsonderwijs voor iedereen. De Goal Getters in deze rubriek gaan daar nu al voor. Geïnspireerd? Check hier wat jij kunt doen.
Niet dat het probleem daarmee is opgelost, zegt Akkermans, “maar we proberen op z’n minst verantwoordelijkheid te nemen. En duurzaamheid bestaat ook in andere vormen. Met toerisme kun je economische, sociale en culturele ontwikkeling stimuleren. Dit biedt vooral veel kansen in gebieden waar weinig formele economie is, waar het opleidingsniveau laag is, of waar landbouw moeilijk is vanwege verwoestijning. Die plekken zijn ontzettend gebaat bij toerisme.”
“Verrijk je twee mensen in een dikke villa, of zorg je dat tien kinderen naar school kunnen?
Het draait volgens Akkermans om de vraag: waaraan geef je als touroperator je geld uit? “Verrijk je twee mensen in een dikke villa, of zorg je dat tien kinderen naar school kunnen? Het is het verschil tussen overnachten in een internationale hotelketen, of logeren bij een pension dat wordt bestierd door twee families.”
Olifantenritten en stranden vol afval
Akkermans zelf maakte haar eerste grote reis op haar negentiende: een roadtrip door de Verenigde Staten, gevolgd door andere reizen. Ook tijdens haar opleiding sociologie verdiepte ze zich in reizen; haar afstudeerscriptie ging over de maatschappelijke waarde van een gap year. Na wat jaren werk in de sociale sector en een wereldreis in 2015 solliciteerde ze bij ViaVia Tourism Academy. Tijdens die laatste reis had ze veel onduurzame praktijken gezien – van olifantenritten tot stranden vol afval – en ze was vastberaden daar wat aan veranderen.
“Toerisme is bij uitstek een aanleiding om mensen op hun verantwoordelijkheid te wijzen
Toerisme is volgens Akkermans bij uitstek een fijne aanleiding om mensen aan te spreken op hun verantwoordelijkheid. In het dagelijks leven associëren veel mensen duurzaamheid met verboden en schuldgevoelens, denkt ze. “Je wil gesneden groenten maar die zitten in plastic, je wil sperziebonen maar die worden ingevlogen uit Kenia. Vermoeiend en gedoe, en uiteindelijk voel je je rot omdat je tóch gezwicht bent. Maar op reis ga je voor mooie ervaringen en ontmoetingen. Je koopt een kunstwerk als souvenir van een plaatselijke kunstenaar, je bezoekt een natuurreservaat dat zich richt op conservatie, je drinkt koffie in een hip café waar lhbti+ mensen werken, je bezoekt een markt vol delicatessen uit de streek – allemaal duurzame keuzes waarvoor je aan niets hebt hoeven inboeten, integendeel.”
De coronacrisis als kantelmoment
Al jaren probeert Akkermans de sector van deze inzichten te doordringen; nu lijkt de huidige crisis – hoe verschrikkelijk ook – haar hierbij te helpen. “Dit is een kantelmoment. Mensen beginnen te beseffen dat er iets moet veranderen. Touroperators en overheden zien nu de schrijnende gevolgen van totale afhankelijkheid van toerisme. Sommige eilanden en badplaatsen zijn zo gericht op toerisme, dat er geen lokaal leven meer is. Daar voltrekt zich in coronatijd een ramp. Jarenlang was alles gericht op meer, meer, meer toeristen te trekken – ongeacht wat die toeristen kwamen doen of waaraan ze hun geld uitgaven. Nu zeggen overheden tegen mij over duurzaam toerisme: ‘Ja, misschien heb je wel een punt. Maar: hoe dan?’ Ik ben blij dat we op dit punt zijn beland, want dat betekent dat we daadwerkelijk dingen kunnen gaan veranderen.”
Maar inderdaad: hoe dan?
Begin bij de woorden. Neem het woord ‘bestemming’, zegt Akkermans. “Het is geen ‘bestemming’, het is een plek waar mensen wonen! Het eerste waar je dus voor moet zorgen, is dat een plek zelf beter wordt van toerisme: het welzijn van de mensen die er wonen, het natuurbehoud, de infrastructuur. De ambitie moet omhoog: niet ‘zo weinig mogelijk schade aanrichten’ moet het uitgangspunt zijn, maar: positief bijdragen. En daarvoor is de keuze van samenwerkingspartners essentieel voor touroperators, vindt ze. “Lokale ondernemers zijn een belangrijke motor om een plek te laten floreren. Duurzame touroperators bieden pakketten aan van activiteiten en logeeradressen; door vooral samen te werken met sociale ondernemingen dragen zij eraan bij dat niet alleen de ondernemer, maar ook de gemeenschap, de maatschappij of de natuur er beter van wordt.”
Stewardess of receptioniste
Nog wel een dingetje: die ondernemers zijn voornamelijk mannen. Althans, zo lijkt het. “Wereldwijd is meer dan de helft van de arbeidskrachten in het toerisme vrouw. Toch zijn degenen met wie toeristen het meest in contact komen – zoals de gids of de chauffeur – bijna altijd man. Van vrouwen wordt in veel toeristische landen dan ook niet verwacht dat zij die rollen kunnen innemen. Als ik aan toerismestudenten vraag waar ze aan denken bij ‘vrouwen in toerisme’, luidt het antwoord vaak: stewardess, receptionist, kamermeisje. Schokkend. Terwijl er overal heel competente vrouwen rondlopen die zelf een onderneming runnen. Ik heb ze ontmoet tijdens mijn eigen reizen, of via Joker.”
“Het idee dat vrouwen elders niks mogen is heel vaak niet waar
Juist de ontmoetingen met vrouwen hebben Akkermans het meest geraakt tijdens haar eigen reizen, vertelt ze. “In Brazilië bezocht ik bijvoorbeeld een gemeenschap van indígenas die leefde van boslandbouw en geleid werd door een vrouw. Toeristen konden kennismaken met hun voedselbossen en producten kopen. Vrouwen mogen er tot voor kort wettelijk eigenlijk geen landeigenaar zijn, maar de leider had net zo lang gelobbyd tot ze de eerste vrouwelijke landeigenaar was. Zulke ervaringen hebben van mij veel meer een feminist gemaakt. Hier in België hoef je over het algemeen niet zo hard te strijden als vrouw – het is belangrijk te zien hoe dat elders op de wereld is. Tegelijkertijd zijn dit soort verhalen heel waardevol om het stereotiepe beeld van zielige onderdrukte vrouwen in bepaalde culturen tegen te gaan. Het idee dat vrouwen elders niks mogen, niks durven, niks kunnen – dat is heel vaak dus niet waar.”
Vrouwelijk ondernemerschap
Akkermans benadrukt dat het geen zwart-witkwestie is, “maar als vrouwen een onderneming opzetten, zijn dat de facto vaak sociale ondernemingen. Over het algemeen hebben vrouwelijke ondernemers meer oog voor het collectief en voor wie het moeilijk heeft, en dat vertaalt zich in wie ze in hun onderneming kansen bieden of als partners hebben.” Dat blijkt niet alleen uit Akkermans’ eigen ervaringen, ook rapporten van de Wereldbank en de United Nations World Tourism Organisation pleiten ervoor het potentieel van vrouwelijk ondernemerschap te benutten, omdat dat miljoenen mensen uit de armoede zou halen.
“Toerisme draait niet om zoveel mogelijk mensen in een vliegtuig proppen
Akkermans heeft ondertussen een database van bijna honderd vrouwelijke ondernemers, beleidsmakers en academici die zich bezighouden met toerisme. “Mijn droom is daar een netwerk van te maken, zodat de vrouwen van elkaar kunnen leren. Met mijn eigen stichting wil ik daar werk van maken. Het is belangrijk om rolmodellen naar voren te schuiven. Want toerisme draait niet om zoveel mogelijk mensen in een vliegtuig proppen, maar om ontmoetingen tussen mensen.”
Dit artikel is mede mogelijk gemaakt door Frame, Voice, Report!, met financiële steun van de Europese Unie.
