Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Het dorpje van de Karipuna ligt op vijf uur varen met de motorboot vanaf Porto Velho, de hoofdstad van de westelijke deelstaat Rondônia, en telt maar 59 zielen. Tot nu toe zijn zij nog niet aangevallen door criminelen die het op hun land hebben voorzien om illegaal hout te kappen, maar ze weten dat het elk moment kan gebeuren, zoals bij de naburige Ari Uru Eu Wau Wau. Half april werd een man uit die gemeenschap
vermoord omdat hij zich had verzet tegen ontbossers. De politie opperde dat er sprake was van een ongeluk, maar volgens de Ari Uru Eu Wau Wau is dat uitgesloten, omdat er sporen van stokslagen op zijn lichaam gevonden zijn.
“
Ook de politie zit voor een deel in de houtmaffia. Je weet niet wie je kunt vertrouwen
“Ik heb zelf ook bedreigingen ontvangen via WhatsApp”, vertelt Adriano Karipuna (34) via de telefoon vanuit Porto Velho. Zijn dorpsgenoten en hij verzetten zich tegen de indringers en doen melding bij de politie, die af en toe optreedt door hout in beslag te nemen of indringers te arresteren. Dat zet natuurlijk kwaad bloed bij de illegale houtkappers – vandaar de bedreigingen. Die zijn zoals altijd anoniem, maar Adriano heeft ze alsnog bij de politie gemeld, zonder veel hoop dat er iets mee wordt opgelost. Zelf blijven de Karipuna extra alert, zeker nu het coronavirus rondwaart en indringers het virus hun territorium binnen kunnen brengen.
Adriano werkt in Porto Velho bij DSEI, een gezondheidsorganisatie van de overheid gericht op de oorspronkelijke bewoners van de regio. Hij heeft veel contact met belangenorganisaties van de oorspronkelijke bevolking van Brazilië en met buitenlandse organisaties als Greenpeace. Dat zijn gelijk de enige organisaties waarop de Karipuna kunnen rekenen, vertelt Adriano. “Ook de politie zit voor een deel in de houtmaffia. Je weet niet wie je kunt vertrouwen”, verzucht hij.
Niets verdiend
In 2018 ging Adriano mee met een
cameraploeg van de BBC om vanuit een vliegtuigje de ontbossing in het Karipunaterritorium (153.000 hectare, iets groter dan de provincie Utrecht) te bekijken. Op verschillende plekken in het oerwoud waren gaten te zien. Volgens de Braziliaanse wet mag er op aangewezen territoria zoals dat van de Karipuna niets worden gekapt, maar het gebeurt sinds enkele jaren toch, zegt Adriano. Het hout wordt verkocht, en het gekapte grondgebied wordt platgebrand om geschikt te maken voor landbouw, met name veeteelt.
“
De Braziliaanse regering vindt economische exploitatie belangrijker dan natuurbehoud
Vorig jaar ontstond er een internationaal schandaal toen bleek dat de ontbossing in Brazilië meer was toegenomen dan in andere jaren. De
toename van augustus 2018 tot augustus 2019 was zelfs 30 procent ten opzichte van het jaar daarvoor. De regering toonde zich ongevoelig voor de kritiek en hield vast aan de stellingname dat economische exploitatie belangrijker is dan natuurbehoud. Dit jaar dreigt hetzelfde te gebeuren. “Het droge seizoen begint in de Amazone in mei en gaat door tot ongeveer oktober. In die periode wordt het meest gekapt en verbrand”, aldus onderzoeker Paulo Moutinho van het landelijke Instituut voor Amazone-onderzoek IPAM. “In de eerste drie maanden van dit jaar – in het volle regenseizoen – is de ontbossing al met 50 procent toegenomen ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Dat betekent dat de periode van ontbossing en branden dit jaar nog erger kan uitpakken dan vorig jaar.”
Branden kunnen erger worden
Onderzoeksinstituut IPAM bracht in april een rapport uit over de branden en ontbossing in 2019 en de verwachtingen voor 2020. Het rapport constateert dat de branden in 2019 afnamen toen het Braziliaanse leger in september naar de Amazone werd gestuurd – nadat er internationaal veel ophef over de branden was ontstaan. Als de regering niets doet, kunnen de branden dit jaar erger worden, voorziet het IPAM. Gekapte grond die vorig jaar niet is verbrand, wordt dan alsnog in brand gestoken. En daar komt nieuw areaal, waar nu bomen worden omgehakt, nog bij.
“
Het is Bolsonaro een doorn in het oog dat aan de territoria van oorspronkelijke gemeenschappen niets wordt verdiend
Het instituut roept de regering op om ontbossing tegen te gaan en het verbod op de branden van vorig jaar – toen het leger tussenbeide kwam – te handhaven, maar constateert ook al dat er begin dit jaar niet zo veel ontbost zou zijn als er meer overheidstoezicht was geweest. Het IPAM spreekt ook veehouders aan; roept hun op om geen nieuw bos te vernietigen voor landbouw en meer te kijken naar gebieden die al ontbost zijn en nu braak liggen.
Ongrondwettelijk
Maar het politieke tij zit tegen. Het is president Bolsonaro een doorn in het oog dat aan de beschermde territoria van de oorspronkelijke gemeenschappen, circa 12,5 procent van het Braziliaanse grondgebied, niets wordt verdiend. De Funai, de overheidsorganisatie die de oorspronkelijke bewoners moet beschermen, maar waar nu een Bolsonaro-aanhanger de leiding heeft, wilde het onlangs mogelijk maken dat grond waarvan de status van inheems territorium is aangevraagd, maar nog niet toegekend, door derden kan worden
gekocht en geëxploiteerd. Het Hooggerechtshof verklaarde op 29 april dat deze maatregel ongrondwettelijk was.
“
Er ligt een wetsvoorstel om illegaal gebruik van bos legaal te maken
Maar er ligt ook een wetsvoorstel om illegaal gebruik van bos legaal te maken. In Brazilië wordt dat grilagem genoemd: illegaal toe-eigenen van publiek land (de Amazone is grotendeels publiek land) voor privédoeleinden. Vaak wordt dat land ontbost en vervolgens verkocht aan boeren die er bijvoorbeeld vee op willen houden. Tegenstanders van deze wet vrezen dat deze mogelijkheid de deur naar nóg meer ontbossing wagenwijd openzet.
Stop goudzoeken gedurende coronacisis
Tot nu toe is het alleen de Kayapó (circa 4500 mensen) in de deelstaat Pará gelukt om vanwege het coronavirus een deal te sluiten met een dertigtal goudzoekers: die blijven weg voor ten minste de tijd dat het virus rondwaart, aldus het onderzoeksbureau Thomson Reuters. “Wij wilden altijd al een eind maken aan het illegale goudzoeken op ons land en nu heeft het coronavirus ons een extra argument gegeven”, zei leider Takatkyx Kayapó tegen Thomson Reuters. Als het andere oorspronkelijke gemeenschappen lukt dit voorbeeld te volgen, zou deze overwinning volgens milieudeskundigen het hoge tempo van ontbossing kunnen vertragen.
Voor oorspronkelijke gemeenschappen als de Karipuna betekenen deze maatregelen dat de kans dat ze hun land verliezen alleen maar zal toenemen. Adriano Karipuna is er dan ook bepaald niet gerust op. “Door het coronavirus zijn de meeste overheidsfunctionarissen in quarantaine gegaan en we zien dat er daardoor meer indringers in ons gebied komen. We zijn bang dat er nog meer van ons bos verloren gaat en we zijn ook bang dat het virus op deze manier bij ons gaat toeslaan.”
“
De illegale houtkappers zullen zich van alle voorzorgmaatregelen weinig aantrekken
Op dit moment is het dorp van de Karipuna nog coronavrij, vertelt Adriano. De gemeenschap doet er zelf alles aan om dat zo te houden: geen vreemde mensen in hun dorp toelaten en zo weinig mogelijk naar Porto Velho reizen voor inkopen. De medische post in Porto Velho komt alleen nog naar het dorp voor dringende gevallen zoals een slangenbeet of een ernstig ongeluk. Maar hoe voorzichtig de bewoners ook zijn: illegale houtkappers zullen zich van alle voorzorgmaatregelen weinig aantrekken.
We leven in onzekere tijden door het coronavirus. Er is behoefte aan betrouwbare informatie én verdieping. We hopen dat je dit bij ons vindt en wil bijdragen aan onze onafhankelijke journalistiek.
Dit kan je doen door te doneren of je te abonneren op ons magazine. Alvast bedankt!
