Beeld: ideeone/iStock

‘In Amsterdam zijn energiesubsidies zat, maar ik woon in Utrecht’

Het maakt nogal uit in welke gemeente je woont, of je met een subsidie zonnepanelen of een warmtepomp kunt installeren om de rekening omlaag te krijgen. Zelfs binnen gemeentes dreigt een groeiende ‘besparingskloof’. ‘Een Amsterdammer kan vijf energiebesparende subsidies krijgen, een Eindhovenaar twee.’

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Terwijl in een welgestelde wijk als het Haagse Statenkwartier enthousiast een warmtepomp wordt geïnstalleerd – al dan niet met subsidie – trekt in een buurt met lage inkomens als Transvaal (een paar kilometer verderop) de tocht door de woning en loopt de energierekening op. En dat terwijl veel mensen nu al angstvallig de stijgende energieprijzen in de gaten houden.

Den Haag kent veel armoede, vertelt raadslid Janneke Holman (PvdA). Huurders zijn voor verduurzaming veelal afhankelijk van de verhuurder. Als die niet investeert in betere isolatie of dubbel glas, dan groeit de kans op ‘energiearmoede’. “Elk jaar vragen we de wethouder: naar welke buurten zijn de energiesubsidies gegaan? Dan blijkt het merendeel in de rijkere wijken van de stad te zijn beland.” Het zit haar niet lekker. “Je moet subsidies als kans gebruiken om de kloof tussen arm en rijk te verkleinen. Maar nu maken die de kloof juist groter.”

Juist in arme wijken zou informatie over energiesubsidies moeten worden verspreid

Van ‘energiearmoede’ is sprake als de energierekening meer dan een tiende van je inkomsten opslokt. Volgens onderzoeksorganisatie TNO hadden zo’n 550.000 huishoudens daar eind vorig jaar in meerdere of mindere mate last van. Om burgers sneller van het gas te krijgen wordt dat ook nog steeds duurder gemaakt. Zo dreigen dus meer mensen in slecht geïsoleerde huizen te maken te krijgen met energiearmoede.
De Haagse woningcorporaties zitten zelf krap bij kas, dus ze kunnen weinig investeren in onderhoud en het verduurzamen of zelfs aardgasvrij maken van woningen. En niet alleen huurders krijgen te maken met energiearmoede; er zijn ook woningeigenaren met een torenhoge energierekening en onvoldoende budget om hun huis energiezuiniger te maken. Zo is in de provincie Utrecht een op de vijf mensen die risico lopen op energiearmoede een woningeigenaar.

Minder uitzoekgedoe

Naast de dreiging van groeiende ongelijkheid schiet het op deze manier ook niet op met de energietransitie; de omslag van vervuilende fossiele brandstoffen zoals aardgas en steenkool naar duurzame energiebronnen zoals zon en wind. In het Klimaatakkoord is afgesproken dat in 2050 7 miljoen woningen geen gas meer gebruiken. Daarvoor moeten we per jaar 50.000 en later zelfs 200.000 bestaande huizen aardgasvrij maken. Maar op 1 januari 2019 was pas 5,7 procent van de woningen aardgasvrij.

Een doos met besparende snufjes scheelt een huishouden al 200 euro per jaar

Energiesubsidies kunnen soelaas bieden, maar dan blijkt het nogal ertoe te doen waar je woont: waar een Amsterdammer vijf energiebesparende subsidies krijgt aangereikt, moet een Eindhovenaar het met twee doen. Veelzeggend is ook dat je moet aanvinken of je een woningeigenaar bent of een Vereniging van Eigenaren (VVE) – subsidies voor huurders bestaan niet of nauwelijks, voor vérhuurders wel.

‘Het lijkt geen effect te hebben op de energierekening’

Ilona (29), online redacteur bij gemeente Utrecht, wil haar sociale huurwoning verduurzamen, maar loopt tegen een muur op. “Ik woon in een sociale huurwoning met enkel glas en slechte isolatie. Als de wind een beetje waait, trekt het door het huis en hoor je de deuren piepen. Het zou al zo veel schelen als de verhuurder dubbel glas plaatst. Onze woning is recent overgekocht van een vastgoedbeheerder door een Canadese investeringsmaatschappij. Ze verduurzamen wel als je erom vraagt, maar dan moet je er tijdelijk uit en de huur gaat 500 euro omhoog. We doen wat we kunnen; zo hebben we lampen op bewegingssensoren en via mijn werk kwam ik op de energiebox.”
Ilona.Beeld: Eigen foto
“Ook hebben we thermostaatknoppen op de radiator laten monteren, die stoppen automatisch met verwarmen als het in die kamer warm genoeg is. Dat kostte wel een paar honderd euro. Ik heb gekeken op utrecht.nl en jouwhuisslimmer.nl of er subsidies voor huurders waren, maar dat was niet het geval. Ook de verhuurder wilde niet bijdragen, dus we hebben alles zelf betaald. Het lijkt tot nu allemaal niet echt effect te hebben op de hoogte van de energierekening. Of die hoog is bij ons? Nou, ons verbruik van de stadsverwarming is sinds 2017 verdriedubbeld.”

“Na veel mailtjes blijkt dat we niet alleen ons eigen verbruik betalen, maar een gemiddelde voor de hele flat – dus ook voor algemene ruimtes en buren zonder goede isolatie. Ik ga een klacht indienen bij de verhuurder dat er zoveel energie elders ‘weglekt’, dat onze rekening maandelijks 26 euro hoger uitvalt. Mijn vriend en ik betalen nu 111 euro per maand voor stadsverwarming en huur van de geiser, en 73 euro voor elektriciteit en gas.” Ilona wilde liever niet met haar achternaam in het stuk.

Een hoog bedrag voorschieten

Naast de gemeentelijke subsidies heb je in Nederland toegang tot duurzame leningen – al waarschuwen meerdere organisaties, zoals het Nibud, voor de risico’s hiervan. Er zijn regelingen om de btw op je zonnepanelen terug te vragen. Met de landelijke ISDE (Investeringssubsidie Duurzame Energie) kun je je dak, gevel, muur of vloer isoleren, beter glas plaatsen en duurzame apparaten aanschaffen.

Ook daar zijn weer wat mitsen en maren: als je je eenmaal een weg hebt gebaand door zinnen als ‘Voor HR++-glas geldt een U-waarde van ten hoogste 1,2 W/m2K’, lees je dat je minimaal twee duurzame ingrepen moet doen, maximaal 20 procent van de kosten terugkrijgt en dat je de subsidie pas aanvraagt als de klus al klaar is. Je moet het volledige bedrag dus voorschieten zonder dat je zeker weet dat je de subsidie krijgt.

Beeld: Thijs de Lange
Vooral dat laatste houdt mensen met minder geld tegen, zag doe- en denktank Kennisland in 2019 bij onderzoek naar motivaties om je huis wel of niet aardgasvrij te maken. Waar mensen met een ruimere beurs de subsidie vooral zagen als leuk extraatje, was de onzekerheid voor anderen een reden om het maar te laten zitten. Maar ook opleidingsniveau en netwerk waren belangrijke factoren: mensen die voor aardgasvrij gingen, hadden opvallend vaak een technische achtergrond en een netwerk vol juridische of bouwkundige kennis.

‘Een subsidie helpt je over de drempel’

Huug Meijer (31), projectleider digitale innovatie bij gemeente Amersfoort, verduurzaamde zijn koopappartement met hulp en advies. “Toen ik dit appartement kocht, stond er een oude gaskachel. In de winter van 2018 ging die stuk. Omdat ik me zorgen maak om het klimaat wilde ik meteen een verduurzamingsslag maken. Een kennis tipte mij de organisatie Thuisbaas. Zij hielpen me kiezen – het werd infraroodverwarming, een inductiekookplaat en een geiser op elektra – en bestelden de producten voor me. Ook onderhielden ze het contact met de monteur. Zonder die begeleiding, die me zo’n duizend euro kostte, was het misschien niet gelukt.”
Huug Meijer.Beeld: Eigen foto
“Het is best complex omdat er veel tegelijk moet gebeuren, niet alleen de installatie van apparaten maar ook verzwaring van de elektra en groepen erbij in de meterkast. Het maakt je ook onzeker: werkt het straks wel? Door hen had ik vertrouwen dat het goed zou komen. De totale kosten van 10.500 euro heb ik uiteindelijk van spaargeld betaald. Ik heb gegoogeld op subsidies, maar de meeste hits gingen over Amsterdam. De regelingen bleken daar veel ruimer dan in Utrecht, waar ik woon. Heel vreemd dat het zo uitmaakt waar je huis staat, terwijl het allebei grote steden zijn.”

“Ik zat met die kapotte kachel, anders weet ik niet of ik het zo snel had gedaan. Dan helpt zo’n subsidie je wel over de drempel. In 2019 hebben we als VVE de spouwmuren geïsoleerd. Voor subsidie moest je niet één maar twee ingrepen doen, en dat ging niet. Desondanks waren de kosten te overzien: 700 euro per woning. Ik ben heel blij met alle aanpassingen; ik ervaar minder tocht, de infraroodverwarming is aangenaam en de warmte blijft beter binnen. Momenteel woon ik alleen en betaal ik 65 euro per maand aan voorschot op de groene stroom. Hopelijk is het voldoende. Door het vele thuiswerken is het even afwachten wat de eindrekening wordt.”

Nu nog de woningcoöperaties

Als spaargeld, opleiding en netwerk zo essentieel zijn, dan is er inderdaad een flinke kloof om te dichten. Maar hoe? “Het gaat te langzaam”, zegt raadslid Janneke Holman, “al zijn er goede stappen gezet. De subsidies zijn wat toegankelijker geworden, eentje kun je nu bijvoorbeeld van tevoren aanvragen.” Daarmee verdwijnt een grote drempel om aan een verduurzamingsklus te beginnen: niet zeker weten of je achteraf subsidie krijgt.

“Dat is allemaal mooi, maar toch klein bier. De gemeente is nu wel in tien wijken de eerste serieuze stappen aan het zetten richting verduurzaming, de zogenaamde ‘Groene Energiewijken’. Daar zitten ook niet-rijke wijken bij, dat is goed.” Maar de grote klappers moeten van woningcorporaties komen, terwijl die weinig geld hebben, zegt Holman.

Wie wil verduurzamen krijgt gewoon 30.000 euro en betaalt dat in twintig jaar af via de netbeheerder

Boegbeeld van duurzaamheidsorganisatie Urgenda Marjan Minnesma pleit voor een alternatief voor subsidies: een nationaal fonds. “Wie wil verduurzamen krijgt gewoon 30.000 euro en betaalt dat in twintig jaar af via de netbeheerder. Zo gaan je maandelijkse lasten niet omhoog, hopelijk zelfs omlaag. Het leenbedrag is niet gekoppeld aan jou, maar aan je huis, dus als je verhuist, betaalt de nieuwe bewoner de rest. Dat lijkt mij een heel pragmatische oplossing.”

Een eerdere versie van dit artikel verscheen in de zomer van 2021 in OneWorld Magazine.

Wie kan er niet verduurzamen?

Volgens het Nibud hebben ruim 100.000 huiseigenaren (2 procent van het totaal) geen enkele ruimte in het budget om te investeren in verduurzaming, ook niet met een lening. 2 miljoen huiseigenaren kunnen een investering van 5000 euro alleen met een lening doen. Provincie Utrecht bracht in kaart wie van haar inwoners nauwelijks kunnen investeren in verduurzaming: zzp’ers, gepensioneerden en mensen met een uitkering zijn oververtegenwoordigd, maar er zitten ook opvallend veel mensen in loondienst bij (31 procent).

Mensen met een migratieachtergrond en bewoners van een huis met een slecht energielabel zijn ook licht oververtegenwoordigd. Extra zorgen maken de onderzoekers zich over de 5 tot 7,7 duizend huiseigenaren in de provincie die én moeilijk zelf kunnen verduurzamen, én moeite hebben om de energierekening te betalen. Zij dreigen verder in de knel te komen, omdat gas duurder wordt.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons