Van ons belastingstelsel worden we ongelukkig. 'Het is niet meer van deze tijd', stelt Femke Groothuis, ‘wavemaker’ van Ex'tax. We belasten arbeid veel te hoog en grondstoffen veel te laag. Wat krijg je dan? Vervuiling, werkloosheid en gebrek aan kwaliteit en aandacht in dienstverlening. OneWorld vraagt haar hoe dit anders kan.
Het idee van ‘Value Extracted Tax’ is ontwikkeld door de in 2008 overleden ondernemer Eckart Wintzen. Groothuis, destijds werkzaam voor Wintzen, wilde dit idee doorontwikkelen en onder de aandacht brengen en en richtte daartoe stichting Ex’tax op.
Je noemt jezelf een ‘wavemaker’, wat is dat precies?
“Ik maak golven voor het idee voor een nieuw belastingstelsel. Ons belastingstelsel is hopeloos verouderd. Het stamt uit de tijd dat er nog geen globalisering was en dat belasting op arbeid een hele stabiele bron van inkomsten was voor de overheid. Maar vervolgens kwam globalisering en dat betekende dat mensen blijven zitten waar ze zitten, maar de banen vertrekken. En dan heb je werkloosheid. Dat terwijl grondstoffen en vervuiling niet of nauwelijks zijn belast, of zelfs worden gesubsidieerd. Er is daarom geen prikkel is om daarop te besparen. Het idee is dus heel simpel: de belastingen op arbeid omlaag brengen, en dat financieren met belastingverhoging op vervuiling en consumptie. Zo pak je op twee fronten problemen aan.”
Klinkt logisch. Dit gaat ook echt werken?
“Ja, ons werk laat zien dat het echt kan. We hebben net een rapport uitgebracht waarin we dit belastingscenario voor de hele EU hebben laten doorrekenen door Cambridge Econometrics en de resultaten daarvan zijn fantastisch. De EU zou binnen 5 jaar 6,6 miljoen banen creëren, hogere economische groei hebben en behalve een lagere CO2 uitstoot ook 27,7 miljard euro besparen op energie importen. Ons vorige rapport ging over Nederland, ook hier is het uitstekend toepasbaar.”
Waarom gebeurt het dan niet?
“De politiek regeert op de korte termijn. Elke verandering is ingewikkeld, je moet het uitleggen, monitoren, je moet het erover eens worden en dat is lastig. Wij proberen politieke onwil weg te nemen, door te laten zien wat het oplevert.”
Eerder dit jaar wees het kabinet een voorstel van de Tweede Kamer van de hand om duurzame producten lager te belasten dan niet-duurzame producten. Zijn we nog erg ver van huis?
“Met dit besluit van het kabinet ben ik het wel eens. We moeten voorkomen dat we in een Waar-is-Wally-scenario van regels terechtkomen. Door zulke BTW-diffentiatie maak je het alleen maar ingewikkelder en er zal een enorm lobbycircuit losbarsten van wie er wel binnen de duurzame categorie valt en wie niet. Hooguit kun de je allerbest presterende producten belonen met een laag BTW tarief om zo een race naar de top te bewerkstelligen.”
De hoge lasten op arbeid vormen echt een barrière voor de transitie naar een circulaire economie
Hoe moet het dan wel?
“Ik zie liever dat er een brede visie komt op de invloed van belasting op de samenleving op de lange termijn en dat er van daaruit maatregelen bedacht worden. Als iedereen het daarover eens is, dan heb je veel minder last van fluctuerend beleid. Je moet zorgen dat bedrijven zich kunnen voorbereiden op nieuwe regels en niet iets in jaar 1 invoeren en in jaar 2 weer ongedaan maken.”
Is er al beweging zichtbaar?
“Absoluut. Toen ik in 2009 hiermee begon, stond bijvoorbeeld klimaatverandering nog helemaal niet op de agenda stond. Als je er toen over begon, werd je bijna uitgelachen. Maar ook de samenhang tussen sociale vraagstukken en duurzaamheidsvraagstukken is veel duidelijker geworden: waterschaarste, conflict, armoede, die probleemgebieden zijn niet meer los van elkaar op te lossen. En dat vind ik het mooie aan dit idee, dat je op beide vlakken een oplossing biedt. Het is een systeemverandering die eigenlijk overal impact op heeft.”
Wie wil er wel?
“Het zijn gek genoeg de bedrijven die aan overheden vragen om spelregels op te stellen. Ze willen bijvoorbeeld circulair ondernemen, maar in dit belastingsysteem is het moeilijk om businessmodellen daadwerkelijk om te vormen van lineair naar circulair. Circulaire businessmodellen zijn arbeids- en kennisintensiever. Wil jij spullen repareren, recyclen, terughalen naar de fabriek, modificeren, wil je diensten aanleveren bij je producten, dat is allemaal mensenwerk en arbeidsintensiever dan alleen maar een doos aan iemand verkopen met een product erin. En dan zijn de hoge lasten op arbeid echt een barrière voor de transitie naar een circulaire economie. En dan moet je ook nog eens concurreren met gratis vervuilers. Dan heb je met je schonere technologie een lastige businesscase.”
En de consument?
“Die is er niet nog niet zoveel mee bezig. Belastingen worden gezien als iets wat nu eenmaal zo is, een noodzakelijk kwaad waar we zo weinig mogelijk over nadenken, het liefst maar een keer per jaar als we aangifte doen. We denken er niet aan dat je er daar verandering in aan kunt brengen, dat het een door mensen gemaakt systeem is en dat mensen het dus ook kunnen veranderen. Maar als je er verder over nadenkt, dan is het niet slim dat we een belastingstelsel in stand houden dat werkloosheid creëert en tegelijkertijd vervuiling los laat lopen.”
Nu hebben we de prijs op werk en aandacht zo hoog gezet, dat we continu op kwaliteit bezuinigen
Worden producten duurder als je de belasting op grondstoffen verhoogt?
“Je gaat inderdaad meer gaat betalen voor vervuilende producten, dus bijvoorbeeld fossiele brandstoffen, water, CO2 uitstoot. Arme mensen kunnen daarvoor gecompenseerd worden. Bijvoorbeeld dat je geen belasting betaalt op eerste zoveel kubieke meter water. Nu is het andersom; je betaalt wel belasting voor de eerste 300 kubieke meter en niets voor alles wat daarboven zit. Dat is eigenlijk heel raar want zo stimuleer je grootverbruikers niet om zuiniger te zijn. Door vieze producten duurder te maken gaan fabrikanten hun best doen om meer schone producten te creëren, dus het aanbod daarvan wordt groter.”
Hoe krijg je de consument mee in dit idee?
“Je houdt een hoger netto salaris over als je minder belasting hoeft te betalen, waardoor je je iets meer kan permitteren. En alles wat arbeidsintensief is, wordt goedkoper. Van de zorg tot terrasjes, de kunsten, maar ook onderhoud en bijvoorbeeld de installatie van duurzame technologie in je huis. Nu hebben we de prijs op werk en aandacht zo hoog gezet, dat we continu op kwaliteit bezuinigen. Dat heeft tot gevolg dat dienstverlening vaak niet toereikend is, of dat je niet goed geholpen wordt in een ziekenhuis of dat een arts maar 10 minuten voor je heeft om een verschrikkelijk ingewikkeld vraagstuk te bespreken. Als we dat gaan zien; dat belastingen daar een rol in te spelen hebben en het niet alleen over duurzaamheid gaat, dan denk ik dat we nog meer gaan bereiken.”
