Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Niet burgers zijn hoofdzakelijk verantwoordelijk voor klimaatverandering, maar grote bedrijven en industrieën. Het Nederlandse bedrijfsleven neemt 78 procent van onze nationale uitstoot voor zijn rekening, tegenover slechts 22 procent voor huishoudens. Toch is het een wijdverspreid idee dat ieder individu de verantwoordelijkheid heeft om minder te douchen of weinig plastic te gebruiken.
Natuurlijk zijn er ook tegengeluiden: campagnes van organisaties als Milieudefensie en Natuur & Milieu richten zich voornamelijk op de industrie en nationaal of Europees beleid. Maar rond ons dieet is deze individualistische kijk nog altijd overheersend. Doordat we onze eetgewoontes als iets persoonlijks zien en vervuiling als iets uit de Rotterdamse haven, blijft de veeteelt veelal buiten schot in de klimaatdiscussie.
Baas in eigen maag
Als het op ons dieet aankomt, houden marketingstrategieën van aanbieders maar ook activisten vast aan deze individualistische denkwijze. Denk aan de Week Zonder Vlees, of het Beter Levenkeurmerk, die beiden het gedrag van de consument proberen te beïnvloeden. De milieubewuste consument is het doel en uitgangspunt geworden. Dit is ergens wel begrijpelijk: het idee dat de overheid bepaalt wat we wel en niet mogen eten, is voor veel mensen moeilijk verteerbaar.
Ook dierenrechtenorganisaties zoals BiteBack richten zich voornamelijk op het overtuigen van consumenten. Simone (achternaam bekend bij de redactie) is al jaren actief binnen dierenrechten- en milieuactivisme, en doet regelmatig mee aan demonstraties en acties van Animal Rights, BiteBack, Fossielvrij en Code Rood. Ook haar valt op dat veganisten liever voor een individuele aanpak kiezen: “Veganisme heeft deze manier van actievoeren nodig. Het gaat om verandering van levensstijl.” De overheid zou te veel weerstand oproepen als ze collectieve dieetaanpassingen door zou voeren.
“De gemiddelde Nederlander eet meer vlees dan gezond is
Toch blijkt deze strategie op korte termijn niet effectief. Volgens het Voedingscentrum eet de gemiddelde Nederlander meer vlees dan gezond is, waardoor de kans op diabetes, kanker en hart- en vaatziektes hoog is. De afgelopen jaren daalt dit gemiddelde te langzaam om van grote veranderingen te spreken. Dit komt ook doordat onze vleesindustrie ongezond veel produceert, en het de verantwoordelijkheid van de individuele burger is om regelmatig een stukje vlees af te slaan. Door vast te houden aan de individuele keuze, lukt het niet een gezond en duurzaam dieet te stimuleren en vol te houden.
Daarom vindt milieuactivist Jaap Söntjens dat we de focus moeten verleggen van de consument naar de producent: hij pleit voor een volledige uitstap uit de vleesindustrie. “Volgens het kabinet moet de burger in de supermarkt de morele keuze maken tussen vlees of geen vlees. Waarom? Als de wetenschap ons duidelijk maakt dat we niet langer aan de vleesindustrie kunnen vasthouden, is het niet gek om vleesconsumptie te verbieden.” Hij doet al jaren mee met acties in binnen- en buitenland, en heeft hij een gratis supermarkt opgezet om voedselverspilling tegen te gaan.
Wolf in schaapskleren
Omdat er te veel vlees geproduceerd wordt eten we ongezond veel vlees. Naast ongezond is de veeteelt ook ontzettend vervuilend. Wereldwijd was de industrie in 2005 verantwoordelijk voor 14,5 procent van de totale vervuiling door broeikasgassen. Ter vergelijking: 21 procent van de totale Nederlandse uitstoot komt van transport, en ongeveer 63 procent is afkomstig van de industrie en energiesector.
Een van de verklaringen voor het hoge aandeel van de veeteelt is de methaanuitstoot van koeien. Methaan is 25 keer zo vervuilend als CO2, het belangrijkste broeikasgas uit de energiesector. Volgens het CBS stootte Nederland in 2015 in totaal 195 megaton CO2eq uit. Om dit op te vangen zouden we tienmiljard bomen nodig hebben. Van deze uitstoot namen koeien in hun eentje al 4,3 procent voor hun rekening. Daar komt de mestvervuiling, het energieverbruik door koeienboerderijen, en alle andere veeteelt in Nederland nog bij.
“Met hulp van de Nederlandse overheid verwoest Brazilië grote delen van het regenwoud
Het is overigens lastig om de werkelijke voetafdruk van de Nederlandse veeteelt in kaart te brengen. Het CBS kijkt bijvoorbeeld niet naar de impact die onze veeteelt heeft in andere landen, terwijl die erg hoog is. Met behulp van de Nederlandse overheid verdrijft Brazilië de bewoners van de Amazone en verwoest ze grote delen van het regenwoud om het veevoer voor onze dieren te telen. Bij het transport van dit voer komt ook nog eens veel CO2 vrij die het CBS niet meetelt. In werkelijkheid is onze vlees- en zuivelindustrie dus nog veel vervuilender dan we denken.
Kortom, onze veeteeltindustrie is vervuilend, ongezond, onnodig groot, én wreed. Voeg daaraan toe dat het nagenoeg onmogelijk is om onder de afgesproken 2 graden opwarming van de aarde te blijven zonder ons dieet aan te passen en je hebt het perfecte recept voor een gefaseerde indamming van de vlees- en zuivelindustrie. Net zoals de overheid de energiesector stapsgewijs moet dwingen minder te vervuilen, moet zij de Nederlandse veestapel terugdringen om uitstoot en dierenleed te beperken. En om dit te bereiken moeten we af van het neoliberale idee dat de consument zélf moet beslissen geen dierlijke producten meer te kopen.
Klimaatakkoord
“Wereldwijd wordt 83 procent van alle landbouwgrond gebruikt voor de productie van vlees- en melkproducten – die maar 18 procent van alle calorieën leveren. Een totale uitstap uit deze industrie zou een reductie van 75 procent van alle benodigde landbouwgrond betekenen.” Milieuactivist Söntjens ziet een vleesuitstap als de makkelijkste en goedkoopste manier om onze uitstoot te verminderen. Hoe is het dan mogelijk dat er in het klimaatakkoord niets staat over het terugdringen van de veestapel?
Aan de sectortafel ‘Landbouw en landgebruik’ van het klimaatakkoord zaten vooral landbouw- en veeteeltorganisaties, vakbonden, overheidsinstanties,en enkele milieuorganisaties. Joris Thijssen van Greenpeace was betrokken bij de onderhandelingen van het klimaatakkoord. Volgens hem zijn de partijen zich bewust van het onvermijdbare terugdringen van de veestapel, maar durven ze de koe nog niet bij de hoorns te vatten.
“Voor verandering in ons eetpatroon rekent de overheid volledig op de bewustwording van de consument
Het hoofdstuk ‘Landbouw en landgebruik’ in het voorstel voor de hoofdlijnen van het klimaatakkoord komt direct tot de kern: “‘It is not easy, being green’ was een verzuchting van Kermit de Kikker, een fictief personage uit een bekende televisieserie. En dat is misschien de pessimistische weergave van dit voorstel van de sectortafel Landbouw en Landgebruik.”
Even verderop noemen de partijen hun ‘ambitie’: de veeteelt wil 1,1 megaton CO2eq besparen in 2030. Dit staat gelijk aan de uitstoot van de kolencentrale in de Eemshaven van vijf weken. Om deze reductie te bereiken is ieder idee welkom: duurzame mestopslag, energiebesparing, voer dat gasvorming bij koeien vermindert, opwekken van hernieuwbare energie.
Geen woord over het in zijn geheel terugdringen van de Nederlandse veestapel. En dat terwijl de methaanemissies van koeien ongeveer even vervuilend zijn als de Eemshavencentrale. Het is alsof de Landbouwtafel van het klimaatakkoord een voetbalstrategie uitstippelt waarbij het Nederlands elftal moet winnen zonder ooit voorbij de middellijn te mogen. Dit is dan ook een van de redenen waarom Greenpeace in december afstand nam van het klimaatakkoord, legt Thijssen uit.
“In het regeerakkoord was al bij voorbaat afgesproken dat de veestapel niet krimpt
Het akkoord erkent tussen neus en lippen door dat we minder vlees moeten eten. Maar voor deze verandering in ons eetpatroon rekenen de partijen volledig op de bewustwording van de consument: die moet ‘consuminderen’, minder voedsel verspillen en meer fruit eten. Weer die individuele verantwoordelijk, zo kenmerkend voor het neoliberalisme. Waarom niet minder produceren?
Volgens Bart van Opzeeland van Milieudefensie, die deelnam aan de klimaatakkoord-onderhandelingen, was deze optie helaas bij voorbaat uitgesloten. “In het regeerakkoord was al afgesproken dat de veestapel niet krimpt. Dit was waarschijnlijk een eis van het CDA, die bekendstaat als de boerenpartij. Het is wel ter tafel gekomen tijdens de gesprekken, en we hoopten dat het toch in het uiteindelijke klimaatakkoord zou komen, maar er viel helaas niet veel meer aan te doen.” Zo is het inderdaad moeilijk om groen te zijn.
Klimaatrechtvaardigheid
Het zijn overigens juist de boeren die het onderspit delven in dit systeem. Veel boerenbedrijven staan onder grote druk door de combinatie van duurzaamheidswensen vanuit stedelijke gebieden en de invloed daarvan op marktwerking. Als de veestapel gaat krimpen, zullen kleine boerenbedrijven veel eerder geraakt worden dan de bio-industrie. Zij kunnen immers niet concurreren met de prijzen van de bio-industrie, omdat die amper omkijkt naar het welzijn van zijn vee. Het aantal boerenbedrijven krimpt al jaren, terwijl de resterende boerderijen alsmaar groter worden. Rabobank, die 80 procent van de veeteelt financiert, toont volgens Thijssen te weinig initiatief om duurzame projecten te ondersteunen.
“Iedereen zit gevangen in een neerwaartse spiraal. De boeren hebben het al moeilijk door onze wetgeving, en door toenemende droogte zal het alleen maar zwaarder voor ze worden. Ze zitten vast in een kapot systeem dat ze niet willen aanpassen uit angst voor faillissement. Tegelijkertijd wil Rabobank alleen projecten ondersteunen die veilig en op korte termijn winstgevend zijn. Hierdoor kunnen boeren nauwelijks investeren in duurzame alternatieven. Ons economische systeem faalt. We hebben geen handjevol technologische aanpassingen nodig, maar een nieuw systeem.”
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
