Een wandelend Wikipedia, zo kun je Louise Fresco, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam gerust noemen als het aankomt op voedsel. Hete hangijzers als genetische modificatie en industriële landbouw mijdt ze niet. En of je het nu met haar eens bent of niet, de feiten en voorbeelden die ze voorschotelt, zijn dikwijls food for thought. Tijdens de Socrateslezing van afgelopen zondag over hoe we de toekomstige 9 miljard wereldburgers voeden, hield zij een pleidooi voor de wetenschap.
De titel van haar lezing, De nieuwe zijderoute, refereert naar de oude handelsweg van Oost naar West en staat volgens Fresco symbool voor de onbekende, avontuurlijke tocht om vandaag de dag iedereen wereldwijd te voorzien van voldoende en volwaardig voedsel. Dat globalisering niet alleen iets van deze tijd is, illustreert ze aan de hand van pasta, pizza en risotto. Zo blijken pastaslierten al veel eerder bekend in China, komt pizza uit het Midden-Oosten en is risotto een rijstsoort die waarschijnlijk geïmporteerd is door Joods-Arabische handelaren. En daar zit nu het mooie: de rijst heeft zich in duizenden jaren aangepast aan het lokale klimaat. Diverse genen maken ons voedselsysteem robuust: zo moest de rijst in China tegen vorst kunnen, terwijl die uit Afrika juist bestemd moest zijn tegen hitte. Een zelfde soort gewas met verschillende eigenschappen, dat is interessant omdat het weerstand kan bieden tegen schimmels en andere plagen.
Fresco vertelt over de eeuwenoude tocht waarin rijst, linzen, bonen, citrusvruchten, aubergines, appels, koeien, kippen en paarden hun weg vonden naar Europa. Vanaf 1492 werden vanuit Amerika cassave, maïs, aardappels en tomaten naar Europa gebracht. Dat ging langzaam. Er waren geen vliegtuigen, gekoelde containerschepen of computers om handelsstromen te sturen. Kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen evenmin. Maar volgens Fresco betekent dat niet dat de wereld er toen rooskleuriger uitzag. Integendeel.
Bevoorrecht
‘We zijn een van de meest bevoorrechte generaties’, aldus Fresco. ‘Kijk maar even naar uw buurman links en rechts. Realiseer u dat twee op de drie mensen een eeuw geleden niet ouder dan veertig zou worden.’ (Er klinkt een lachsalvo op uit de zaal, waarschijnlijk omdat de meeste aanwezigen die leeftijdgrens gepasseerd zijn.) 'En 50 procent van de mensen zou ondervoed zijn’, vervolgt ze. De laatste twintig jaar zijn de meest uitzonderlijke jaren geweest, volgens Fresco. Dit omdat bevolkingsgroei en welvaart samen zijn gaan vallen. Van de 7 miljard wereldburgers zijn ongeveer 1 miljard hongerig of ondervoed. Daarvan wonen er 75 miljoen in China. ‘De grote hongersnoden liggen achter ons. Hongersnoden komen nu alleen nog voor als natuurrampen zich voordoen en in gebieden waar staten of overheden falen.’
Ze vervolgt: ‘Natuurlijk, we hebben als mensheid ook land verspild, oppervlaktewater vervuild en biodiversiteit aangetast. Maar we hebben ervan geleerd. We gebruiken nu minder chemicaliën per hectare dan ooit tevoren.’ Fresco betreurt dan ook dat Europa het continent is geworden van pessimisme: ‘Juist wij, die het meest geprofiteerd hebben van handel en voedselproductie!’
Duurzamer?
De vraag is dan ook hoe duurzame voedselproductie zich dient te ontwikkelen in de toekomst. Schaalvergroting is nodig, want kleine boeren alleen kunnen nooit onze miljoenensteden voorzien van voedsel, zegt Fresco. Ook beweert ze dat geschikte alternatieven voor dierlijke eiwitten – zoals insecten en zeewier – onderzocht moeten worden. Maar vooral moeten we efficiency creëren en genetisch materiaal van planten verder onderzoeken. Zaaizaad is het product van de evolutie. Ze houdt een potje met 7.000 zaadjes voor de tomatenplant in haar hand en – jawel – die kost meer dan 10.000 euro. 1 Plant produceert zo’n 40 kg tomaten, dus met de inhoud van het potje is 28.0000 kilo tomaten te produceren. Geen wonder dat zaaigoed beschouwd wordt als het nieuwe goud.
Zaden en genetica, het zijn de stokpaardjes van Fresco. Ook in haar laatste boek Hamburgers in het paradijs besteedt ze er uitgebreid aandacht aan. Opvallend is dat Fresco het woord genetische modificatie of GMO niet in de mond neemt gedurende haar lezing. Het publiek doet dit wel en vraagt Fresco om haar mening. ‘Het doet mij’, zo zegt ze, ‘verdriet dat het hierbij altijd over algemeenheden gaat: je bent voor of tegen. Terwijl je het juist per geval moet bekijken.' Ze vervolgt: ‘GMO’s zijn niet noodzakelijk om de wereld te voeden. Maar er zijn uitzonderingen’. In dat kader noemt ze de bedreigde banaan. Vanwege een ernstige schimmelziekte die zich momenteel voordoet, hebben we misschien over tien jaar geen bananen meer. ‘In zo’n geval mag je ingrijpen met GMO’s’, vindt Fresco. Of stel dat je een gewas als rijst kunt voorzien van ijzer en vitamine A (een tekort aan vitamine A bij zwangere vrouwen kan blindheid bij de baby tot gevolg hebben) en zo ondervoeding bij een groot deel van de wereldbevolking te lijf kan gaan, dan is genetische modificatie een optie.
Monsanto?
Maar wat vindt ze dan van de Monsanto’s van deze wereld? Die hebben volgens haar helemaal geen belang bij dit nutriëntenverhaal. Dat is iets voor overheden. Waarom de Europese Unie ontwikkeling van GMO’s tot dusver weert, is Fresco overigens een raadsel. Ze noemt het conservatief en vindt het paradoxaal: want we eten wel genetisch gemodificeerd voedsel. Er zijn moedige politici nodig om het debat rond GMO’s verder aan te vechten, zegt ze. Fresco is van mening dat kennis over genetische informatie beschikbaar moet blijven in het publieke domein. Maar ze waarschuwt ook voor het gevaar: omdat er veel kennis en meningen beschikbaar zijn op internet, wordt het een uitdaging om het kaf van het koren te scheiden. ‘U heeft recht op uw eigen mening, maar niet op uw eigen feiten’.
Goed bedoeld, maar het klinkt een tikje belerend. Net zoals we niet mogen eten achter onze computer, omdat we zo achteloos omgaan met eten. Begrijpelijk, maar ik vraag me af of mevrouw Fresco in haar drukke bestaan nooit eens een broodje eet achter een beeldscherm, krant of rapport. Hoe dan ook, het gaat om patronen, niet om incidenten. Het punt dat Fresco wil maken is dat we te weinig weten over voedsel en daarom niet genoeg houden van ons eten. Educatie over ons eten moet daarom beter, dat kan al beginnen op de basisschool. Bijvoorbeeld via invoering van een vak over voeding, landbouw en milieu. Want zo werken we aan onze liefde voor eten. Een reis naar de herkomst van ons eten lijkt in dat verband te helpen, evenals een uitstapje naar kennisland. Eten is weten en geweten. Maar vooral dus ook liefhebben.
Beeld: Jelmer de Haas
Zondag 17 november hield Louise O. Fresco de Socrateslezing ‘De nieuwe zijderoute’ in de Rode hoed te Amsterdam. De lezing, georganiseerd door het Humanistische Verbond, stond in het teken van duurzame voedselproductie en hoe de toekomstige 9 miljard wereldburgers te voeden. De lezing sluit aan bij de laatste aflevering van de zesdelige serie Fresco´s paradijs, een programma van omroep Human op Nederland 2 waarin Fresco op zoek gaat naar de wortels van ons eten.
