Mag ik als westerse vrouw een tweede kind?

Het schijnt dat het mijn mensenrecht is: ik mag zoveel kinderen krijgen als ik wil. En als ik afga op de onbekommerde manier waarop mijn vriendinnen en ik ons storten op babyshowers, wiegendekentjes, biologische babyshampoo en, ja, vruchtbaarheidsproblemen, maken we allemaal graag gebruik van dat recht, en alle spullen en diensten die daar in Nederland bij horen. De onvoorwaardelijke en spontane liefde die een ouder beleeft, is in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens omschreven als een ‘onvervangbare en fundamentele waarde, voor sommigen onmisbaar om te floreren’, waardoor ‘niemand dan het gezin zelf iets mag zeggen over de grootte van dat gezin’.

Maar botst dat ouderschapsrecht – zolang wij in Nederland leven alsof we 3,6 aardbollen ter beschikking hebben – niet met het fundamentele bestaansrecht van de mensen die er al zijn? Elk jaar komt Earth Overshoot Day eerder: in 1980 hadden we als mensheid rond 1 november de hoeveelheid grondstoffen, schone lucht en water opgebruikt die de planeet per jaar kan reproduceren, vorig jaar was dat al op 7 augustus.

Moeten we zuiniger worden? Ik weet dat er ooit gerept werd over What you can do, stay at two, maar bij een snelle rondvraag blijkt dat mijn vrienden niet bekend zijn met die grens. Een collega heeft het zelfs over de chique Amsterdamse buurt Watergraafsmeer, waar onder de elite twee kinderen alweer als ‘burgerlijk’ beschouwd wordt. Zeker drie of vier moeten het zijn. Leo van Wissen, directeur van het Nederlands Interdisciplinaire Demografische Instituut bevestigt desgevraagd die trend. “Er is een verband tussen een hoger inkomen en meer kinderen krijgen. Het is in Nederland niet signifi cant genoeg om een echte stijging van het geboortecijfer te bewerkstelligen, maar in de relatief rijke Scandinavische landen ligt het vruchtbaarheidsniveau al meer richting 2 kinderen per vrouw dan hier.” In Nederland krijgen vrouwen gemiddeld 1,7 kinderen.

Zo weinig als we spreken over geboortebeperking hier, zo uitgesproken zijn we over onze angsten voor vruchtbaarheid elders. De explosieve groei in ‘het Zuiden’ staat, na lange tijd als taboeonderwerp behandeld te zijn, weer op de agenda. Van Wissen: “Demografisch inzicht was heel lang vloeken in de kerk van het ontwikkelingswerk. Dat was maar macro en dan ging je mensen iets opleggen. Maar over de consequenties van demografische ontwikkelingen moet je wel aan de alarmbel kunnen trekken. In Nederland kijken we ook naar trends zodat we weten hoeveel huizen er nodig zijn, toch?” De ‘demografische ontwikkeling’ in kwestie: op het Afrikaanse continent gaat de bevolking tussen nu en het jaar 2100 van 1,3 miljard groeien naar ongeveer 4 miljard.”

Je zou dan al snel tot de conclusie kunnen komen dat vooral ‘daar’ gekort moet worden op het geboortecijfer – in het Westen blijft de bevolking al tijden zo’n beetje gelijk. Maar de toon waarop doet me soms wat ongemakkelijk in mijn stoel schuiven. Zo hoor ik op een bijeenkomst over jeugdwerkloosheid verontruste stemmen waarschuwen: ‘Aan het einde van de eeuw is één op de twee nieuwe wereldburgers een Afrikaan’. Brrr!

Ton Coenen, directeur van het kenniscentrum voor seksualiteit Rutgers, zegt dat hij het daarom ook liever niet meer over ‘overbevolking’ heeft, maar over ‘bevolkingsgroei’. “Met ‘overbevolking’ is de connotatie al snel dat er dan ‘te veel Afrikanen zijn’. We hebben de neiging om heel normatief te doen over andere werelddelen. En je ziet nu ook dat rechtse politici de demografische trends misbruiken: ‘We moeten snel inzetten op gezinsplanning, want hoe meer mensen daar, hoe meer hiernaartoe komen’.” Leo van Wissen noemt dat zelfs een “puur neokolonialistisch argument. Bovendien werkt het niet zo. De belangrijkste migratiestromen zijn gewoon in de eigen regio en de meeste mensen die migreren zijn de rijkeren.”

Ook natuurliefhebbers hebben het graag over het indammen van bevolkingsgroei elders, om wereldproblemen in de kiem te smoren. Paul Hawken, een van de luidste Amerikaanse stemmen in de strijd tegen klimaatverandering, beschrijft gezinsplanning als gevolg van meer en beter onderwijs als de “belangrijkste manier om klimaatverandering tegen te gaan. Hoger opgeleide vrouwen krijgen minder kinderen. Daarmee zou de lagere inschatting van de Verenigde Naties voor de wereldbevolking werkelijkheid worden en dat scheelt 123 gigaton CO₂-uitstoot.” Het is met deze redenering niet gek dat een Britse hulporganisatie het tot voor kort mogelijk maakte voor rijke westerlingen om hun schuldgevoel over een lange vliegreis af te kopen met een gift voor ‘gezinsplanning in ontwikkelingslanden’.

Maar ook de wereldwijde klimaatverandering is maar moeilijk aan al die Afrikaanse baby’s te wijten en des te makkelijker aan die van mij. Coenen: “Rijke landen dragen ondanks hun lage bevolkingsgroei een veel groter deel van de broeikasgassen bij.” Een Nigeriaan eet gemiddeld 10 gram dierlijke eiwitten per dag, een Nederlander 74. Nigerianen zijn tot nu toe met 195 miljoen mensen sterk en zij maken 4 miljoen vliegreizen per jaar. Wij gaan 37 miljoen keer per jaar de lucht in.

Het enige wat met zekerheid te zeggen is, is dat snelle bevolkingsgroei het ontwikkelingslanden nog moeilijker zal maken om met de gevolgen van klimaatverandering om te gaan: die landen worden het hardst getroffen door het extreme weer en de uitputting van waterreserves, grondstoffen, de toegenomen vraag naar voedsel maakt ze nog kwetsbaarder. De vraag die ik me dus moet stellen als het gaat om bevolkingsgroei, als ik met Leo van Wissen mag spreken, is: “Krijgen die miljarden nieuwe mensen daar in de toekomst een menswaardig bestaan?” En wat is dan mijn rol, als grote uitstoter van de broeikasgassen die het leven elders zo moeilijk maakt?

Maar nu komt het slechte nieuws: elk kind dat ik aan mijn schare toevoeg, gooit daar per jaar weer 58,6 ton bij. En met het eerste kind deed ik mijn best: de bovenverdieping van ons huis rook constant naar geitenboerderij door de ammoniakdampen die uit de wasbare luier-emmer opsteeg. Daarmee stootte Annie anderhalf keer minder CO₂ uit dan de gemiddelde baby. Maar dat is peanuts als je weet dat een westerse baby een dubbel zo grote klimaatvoetafdruk heeft als een kind in Sub-Sahara Afrika. En in hoeverre krijg ik die kinderen van mij in de toekomst klimaatneutraal? Kan ik hen later reisjes naar het buitenland ontzeggen en verbieden om een film te Netflixen, omdat dat net zoveel CO₂ uitstoot als dertig kilometer rijden met de auto? Moeten ze verplicht veganistisch eten en net als ik naar de kledingbibliotheek? Ik vrees dat ik dat niet kan afdwingen, al helemaal niet als ze het huis uit zijn.

Volgens filosofe Anca Gheaus, die zich bezighoudt met de filosofie van herverdeling (van welvaart) en het daar onder vallende ‘recht op kinderen’, moet ik mijn recht heroverwegen op het moment dat ik inbreuk maak op het recht van volgende generaties op een menswaardig bestaan, of andere ouders belemmer om hun kinderen een menswaardig bestaan te geven. Wanneer dat punt bereikt is, betoogt zij, moeten mensen zich voortplanten onder het niveau dat generaties zichzelf vervangen. Ook zij ziet de onvervangbare waarde van ouderschap: die liefde, maar ook de morele verantwoordelijkheid van zorgen voor een ander leven, vind je nergens anders. Maar dat beleef je ook met maar één kind, zegt ze terecht. En daarvoor is het voor mij al te laat.

Wanneer ik mijn zorgen bij Leo van Wissen neerleg, wuift hij die kordaat weg. “De volgende generaties vervangen ons al niet meer. Immigratie moet de Nederlandse bevolking op peil houden. Bovendien: je moet mensen geen schuldgevoel geven voor iets wat basaal en menselijk is.” Ja, bij mij overwon ook die basale, menselijke drang. Ik wil dat Annie straks een broertje of zusje heeft om op zaterdagochtend mee naar beneden te sluipen en stiekem tv te kijken. Ik zal kijken hoe energiezuinig we dat kunnen aanpakken.

Dit artikel verscheen eerder op OneWorld op 8 juni 2018.