Massaal fietsen delen, als het aan de markt ligt

Nederland kent vrijwel geen docked bikes met docking stations in de openbare ruimte, zoals veel andere Europese steden, maar de OV-fiets werkt volgens een vergelijkbaar principe. Je leent een OV-fiets bij een treinstation en brengt ‘m terug naar een trein- of busstation naar keuze. Zomaar ergens achterlaten mag niet. De OV-fietsen zijn een stuk minder zwaar dan docked bikes in andere steden en daardoor ook geliefder.

Nu de docked bikes in Europese steden aan populariteit verliezen, zien de aanbieders van de lichtere en soms ook elektrische strooifiets hun kansen schoon. Ook in Nederland probeerden zij voet aan wal te krijgen, ondanks het feit dat de meeste Nederlanders al een of meer fietsen bezitten. Vorig jaar plaatsten vijf bedrijven, van lokale startups zoals FlickBike tot de internationale partijen oBike en Donkey Republic, plotseling zo’n zevenduizend strooifietsen in Amsterdam. Dat leidde tot plaatsgebrek in de toch al overvolle fietsstad. Strooifietsen werden in propvolle fietsenrekken geparkeerd, midden op straat achtergelaten of eindigden in grachten.

In Parijs grepen aanbieders van de strooifiets eveneens hun kans nu de populariteit van deelfiets Vélib daalt. Het bedrijf Gobee uit Hong Kong strooide in december tweeduizend fietsen uit in de Franse hoofdstad, maar haalde ze binnen drie maanden weer weg omdat ze massaal vernield werden. Wel nog actief in Parijs zijn Ofo en Mobike, twee bedrijven uit Beijing. Parijs is niet de enige stad waar aanbieders uit Hong Kong en Beijing actief zijn. De meeste strooifietsen in Europa komen uit China, waar het fenomeen al langer populair is. De Chinese aanbieders breiden nu uit naar andere continenten.

Straten en trottoirs zijn producten van decennia aan investeringen en onderhoud uit publieke middelen. Deelfietsbedrijven eisen nu een plek op die straten en stoepen. Milikowski: “Nieuwe deelfietsbedrijven maken vaak gebruik van agressieve guerrillatactieken, waarbij de grenzen van wet- en regelgeving worden opgezocht of soms bewust overschreden. Zo ontstaat er veel discussie over het commercieel gebruik van de openbare ruimte.” Saskia Kluit, directeur van de Fietsersbond en deskundige op het vlak van duurzame mobiliteit, vindt dan ook dat regulering van deelfietsbedrijven nodig is: “Als een bedrijf fietsen parkeert in de openbare ruimte, dan moet het ook financieel bijdragen aan de voorzieningen in die openbare ruimte.”

Kluit: “De aanbieders kennen je creditcardgegevens en je mailadres, ze weten welke routes je aflegt en waar je bankiert. De profielen die zij opbouwen, zijn niet anoniem en kunnen verkocht worden. Dat kan er bijvoorbeeld toe leiden dat je reclame van sneakers ontvangt omdat je naar de sportwinkel fietst. Je denkt dat je alleen een fiets leent, maar je geeft ook veel informatie weg.” Kluit wil dat bedrijven verplicht worden om te communiceren welke data zij precies verzamelen als je hun app downloadt. “Daarnaast zijn er alternatieven voor de apps in ontwikkeling die je data beter kunnen beschermen: in Nederland wordt gewerkt aan een platform waar deelfietsaanbieders zich bij kunnen aansluiten, zodat een onafhankelijke instantie de eigenaar wordt van de verzamelde privacygevoelige gebruikersdata en niet de bedrijven.”

Mits de strooifiets goed gereguleerd wordt, kan die wel degelijk meer mensen aanzetten de auto te laten staan, wat positief uitpakt voor het milieu. Het deelfietsplan van Amsterdam vermeldt nadrukkelijk de optie om autoparkeerplekken om te vormen tot locaties waar dockless fietsen worden aangeboden. Met het omvormen van twee autoparkeerplekken komt er ruimte voor ongeveer twintig fietsen. En de strooifiets kan voor de 271.000 forenzen die frequent naar Amsterdam reizen een handige aansluiting zijn op hun rit met het openbaar vervoer – een incentive om de auto te laten staan.

Tot slot kunnen met strooifietsen delen van de stad bediend worden waar geen docked bikes komen, omdat er geen docking stations zijn. Kluit denkt dat daarmee nieuwe doelgroepen bereikt worden. “Maar uiteindelijk gaan mensen pas fietsen als de condities op straat daarvoor goed genoeg zijn. Een goede fietsinfrastructuur moet prioriteit zijn. Het aanbieden van deelfietsen alleen is niet voldoende om fietsen te stimuleren.”

In Minneapolis biedt non-profitorganisatie Nice Ride strooifietsen aan zonder mee te doen aan de concurrentiestrijd op de deelfietsmarkt. De filosofie hierachter is dat duurzame mobiliteit gebaat is bij blijvende instituten die het algemeen belang voor ogen hebben, in plaats van bedrijf A en bedrijf B die elkaar bevechten om de toppositie. Ook in Nederland bestaan alternatieven, zoals de Swapfiets, waarbij fietsen geleased kunnen worden en dus niet lukraak over een stad worden uitgestrooid.

Gaan we de komende tijd meer van zulke initiatieven zien die het aanbod van deelfietsen zullen verbeteren, of zal Uber de deelfietsmarkt gaan monopoliseren? Volgens Milikowski moet vooral voorkomen worden dat de markt blijft verdienen aan het commercieel gebruik van de openbare ruimte. “Er moeten duidelijke regels komen over de plekken waar fietsen mogen staan en over eventuele bijdragen aan het onderhoud van de fietspaden en belastingen. Dan zal er vanzelf een mix komen van snelverdieners, non-profitvarianten en alles er tussenin.”