Duurzaam verbouwen van een gemiddelde woning brengt al een hoop gedoe met zich mee; bij monumentale panden spelen naast de nodige technische kennis ook nog allerlei bouwkundige uitdagingen, regelgeving én esthetische overwegingen. Kortom, a hell of a job.
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Om de energietransitie in Nederland in goede banen te leiden moeten alle gebouwen worden verduurzaamd: dat zijn in totaal 7,7 miljoen woningen en 1,1 miljoen overige (utiliteits-)gebouwen, waaronder 118.000 monumentale panden. De monumentensector heeft ondertussen afgesproken om een CO2-reductie te realiseren van 40 procent in 2030 en zelfs 60 procent in 2040. Maar afspraken of niet, in de praktijk blijkt de duurzame verbouwing van monumentale gebouwen a hell of a job.
Want kun je bij nieuwbouw nog alle kanten op met isolatie, warmtepompen, zonnepanelen en wat dies meer zij, en kun je voor bestaande bouw een blauwdruk ontwikkelen voor de verduurzaming van min of meer identieke woningen, zoals rijtjeshuizen en naoorlogse flats, de unieke eigenschappen van monumentale panden maken – samen met de regels waaraan ze moeten voldoen – een duurzame renovatie extra ingewikkeld. Bovendien zijn zulke gebouwen allemaal weer anders. Dat maakt zo’n klus een kwestie van maatwerk, én van voortschrijdende inzichten.
Restricties
Voor het verduurzamen van monumentale panden, en in mindere mate voor woningen die vallen onder beschermd stadsgezicht, gelden verschillende restricties. Aan de gevel mag niets zichtbaar veranderd worden, en alles moet zo veel mogelijk in de oorspronkelijke staat worden hersteld. Zo moeten oude ramen en kozijnen waar mogelijk behouden blijven, en mogen zonnepanelen vanaf de straat niet zichtbaar zijn – al zijn binnen die regelgeving, onder druk van huiseigenaren met duurzame ambities, de afgelopen jaren de nodige versoepelingen aangebracht. Hoewel de regels per gemeente uiteenlopen, kunnen huiseigenaren met een huis dat valt onder beschermd stadsgezicht ondertussen bijvoorbeeld vaak gebruik maken van een bij de dakpannen passende kleur zonnepanelen.
Lastig of niet, voor Emmanuel Peccoud (49) en zijn vrouw Jenny, sinds kort eigenaren van een monumentaal, zes verdiepingen tellend grachtenpand aan het Amsterdamse Singel, was het van meet af aan helder wat hen voor ogen stond. Als Amsterdam van het aardgas af wil, dan wilden ook zij aardgasvrij door het leven, en wel direct. Hoewel het grootste en belangrijkste deel van de verbouwing nog moet beginnen, hebben zij hun toekomstige woonhuis alvast van het gas af laten sluiten.
“
Door de eeuwen heen is er van alles vertimmerd om het de zoveelste eigenaar naar de zin te maken
Peccoud, van huis uit bedrijfsjurist maar tegenwoordig schrijver, doet de deur open van het gigantische, leegstaande huis. Het pand heeft een lange geschiedenis, vertelt de voor oorsprong Franse Peccoud in onberispelijk Engels. Hij heeft de archiefstukken erop nageslagen toen hij het huis kocht. “Het is een beetje een ratjetoe. Door de eeuwen heen is er namelijk van alles aan het huis vertimmerd om het de zoveelste eigenaar naar de zin te maken.”
Monumentaal klinkt hier evengoed bijna als een understatement. Het houtwerk aan de balustrade is zodanig verrot dat je je vinger er in kunt steken, de stenen trap die naar de voordeur leidt vertoont fikse scheuren, de ramen vallen bijna uit hun kozijnen. En dat is nog maar de buitenkant. De ramen, de kozijnen, het voegwerk, de keramieken tegeltjes, originele houten balken en de metershoge plafonds: zo worden huizen tegenwoordig niet meer gemaakt. Op zolder zijn zelfs de overblijfselen van een verborgen kapelletje zichtbaar, een katholiek stukje te midden van het protestante Noorden.
Peccoud en zijn vrouw Jenny kochten het pand twee jaar geleden van een aannemer die er aanvankelijk appartementen in wilde laten maken. Het 600 vierkante meter tellende pand is voor hun tweetjes veel te groot. Maar het gaat Peccoud en zijn vrouw ook niet om financieel gewin. “Wij willen er een soort sociaal woonproject van maken. Misschien kunnen we er bijvoorbeeld studenten onderdak bieden.”
Maatwerk en voortschrijdende inzichten
Dit grote grachtenpand uit de zestiende eeuw duurzaam renoveren vereist evengoed een heleboel moed, geld en tijd. Plus een hoge mate van deskundigheid. Daarvoor gingen Peccoud en zijn vrouw te rade bij De Groene Grachten, een organisatie die gespecialiseerd is in het duurzaam renoveren van monumentale panden. Het bedrijf werd in 2012 opgericht door astronaut Wubbo Ockels vanuit de gedachte: als het lukt zo’n eeuwenoud pand te verduurzamen, dan lukt het overal. Naast verschillende Amsterdamse grachtenpanden heeft het bedrijf ondertussen honderden monumentale panden onder handen genomen, uiteenlopend van kerken, musea, forten en stolpboerderijen tot het verenigingsgebouw van studentenvereniging LANX.
“
Heeft iemand al eens eerder zo'n 19e-eeuwse stolpboerderij gerenoveerd? Dan is de volgende keer een stuk makkelijker
Renoveren van zulke eeuwenoude gebouwen, dat allerlei bouwkundige uitdagingen met zich meebrengt, vraagt om de nodige kennis en expertise. Maar het is volgens Suze Gehem, medeoprichter van De Groene Grachten, ook een kwestie van voortborduren op reeds opgedane kennis en ervaring. Heeft iemand zo’n Noord-Hollandse stolpboerderij uit de negentiende eeuw al eens eerder gerenoveerd, dan is de volgende keer al een stuk makkelijker. Dan weet je inmiddels hoe je bijvoorbeeld vloer- en dakisolatie aanlegt, of welke alternatieven voor zonnepanelen je kunt bedenken. Het is, kortom, een kwestie van voortschrijdend inzicht. Maar ook roeien met de riemen die je hebt, aldus Gehem.
Duurzaam renoveren kun je leren
Dat de noodzaak van duurzaam renoveren van monumenten ‘leeft’ binnen de erfgoedsector, blijkt wel uit de Leergang Innovatief en Energiebesparend Restaureren die de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) in samenwerking met het Gelders Restauratiecentrum in 2018 hebben opgezet. De opleiding richt zich op professionals die werkzaam zijn in het veld, waaronder architecten, aannemers en installatie- en bouwtechnici. Praktijkervaring doen cursisten op bij een proefopdracht. Vorig jaar was dat de renovatie van een heus landgoed.
Wil je kennis opdoen over duurzaam renoveren, en kom je uit de omgeving Utrecht? Op 3 juli a.s. vindt in het pas gerenoveerde stadhuis van Utrecht het symposium ‘Hoe verduurzaam je een monument?’ plaats, met bijdragen van verschillende experts op dit gebied.
Al met al vormt de verbouwing van het grachtenpand van Peccoud een bijzondere uitdaging. Hoewel het huis tot twee jaar geleden bewoond was, werd het vlak vóór de overname volledig gestript, inclusief de keuken en al het sanitair. Maar dat het huis helemaal kaal werd opgeleverd was uiteindelijk eerder een voor- dan een nadeel. In plaats van telkens kleine aanpassingen kunnen de eigenaren nu namelijk alles in één keer grondig aanpakken.
Aardwarmte en zonnecollectoren
En grondig betekent ook echt grondig: er staat werkelijk van alles te gebeuren. Zo is in de kelder de fundering inmiddels volledig vernieuwd en zijn er zogenaamde ‘Groene Palen’ aangebracht. Door die buizen wordt warmte uit de bodem gehaald. En daarmee, aangevuld met warmte van de zonnecollectoren op het dak, kan het hele huis worden verwarmd. Omdat de tuin niet zo groot is, was daar geen ruimte om te boren en moest dat in de kelder gebeuren. Ook zijn er in de tuin geen bijgebouwen met een dak, waarop zonnepanelen gelegd konden worden.
Daarom is er uiteindelijk gekozen voor de combinatie aardwarmte en PVT-panelen (Photo Voltaisch en Thermisch, een kruising tussen zonnepanelen en een zonnecollector, red.) op het schuine dak. Die moeten zorgen voor de aanvullende warmte in de woning. Zichtbaarheid is in dit geval geen probleem, aangezien het dak zich aan de achterzijde van het pand bevindt en dus niet zichtbaar is vanaf de straat.
“
Bij zo’n grachtenpand is duurzaam renoveren echt een kwestie van maatwerk
Daarnaast moeten dak, vloeren en muren grondig geïsoleerd worden. Ook zullen ramen en kozijnen moeten worden vernieuwd, want nu zit overal nog enkel glas. Gehem: “Voor het laatste heb je verschillende oplossingen. Je kunt denken aan het vervangen van glas door dun dubbel glas. Maar dan moeten de roeden daar wel ruimte voor bieden en kan het glas niet monumentaal zijn. Is dat wel het geval, dan kun je achterzetramen (ramen die aan de binnenzijde van een bestaand raam geplaatst worden, zodat van buiten niets zichtbaar is en de gevel authentiek blijft, red.) plaatsen. Hoe je zoiets weet? Aan die bobbelingen kun je zien dat het nog origineel glas is.”
En dan moet het hele huis nog van ventilatie worden voorzien. Dat is niet alleen nodig voor een aangenaam binnenklimaat, maar ook voor het behoud van het pand. Dat kan volgens Gehem mechanisch maar ook op natuurlijke wijze gebeuren. “Vaak vinden bewoners het namelijk fijn als ramen ook gewoon open kunnen, zo leert de ervaring. Verder kun je denken aan simpele, energiebesparende maatregelen, zoals de toepassing van ledlampen, radiatorfolie om de warmte binnen te houden en waterbesparende maatregelen in de badkamer. Bij zo’n grachtenpand is duurzaam renoveren echt een kwestie van maatwerk. Je moet individuele keuzes maken in overleg met de bewoners.”
De Groene Menukaart: voor ieder wat wils Voor wie nu denkt: ha fijn, maar zo’n verbouwing is niet voor mijn portemonnee weggelegd, is er een geruststellende boodschap. Om bewoners van monumentale panden in alle soorten en maten een kans te geven om met duurzame renovatie aan de slag te gaan, heeft De Groene Grachten ‘De Groene Menukaart’ ontwikkeld. Daarmee kunnen bewoners hun pand energiezuinig, milieuvriendelijk en comfortabel maken aan de hand van de volgende vijf thema’s: quick wins, isolatie & ventilatie, elektriciteit, verwarming; water en groen. Aan de hand van ruim zeventig duurzame opties kunnen zij een snelle berekening maken van de investering en besparing op CO2 enerzijds, en de energierekening anderzijds. Daarnaast zijn regelgeving, financiering en voorbeeldprojecten uit de deelnemende steden verzameld.
Deze site maakt gebruik van cookies om u een optimale bezoekerservaring te bieden en onze site te verbeteren. AccepterenInstellingen
Cookiebeleid
Overzicht cookies op oneworld.nl
We verzamelen via cookies gegevens met het doel de technische werking van de website en uw gebruiksgemak te garanderen. De cookies (kleine tekstbestanden die bij het eerste bezoek aan deze website worden opgeslagen op uw computer, tablet of smartphone) zorgen ervoor dat de website naar behoren werkt en onthouden bijvoorbeeld uw voorkeursinstellingen. Ook kunnen wij hiermee onze website optimaliseren.
Hiervoor gebruiken wij cookies van Google Analytics, dat het sitegebruik geanonimiseerd registreert en hiervan gegevens opslaat. Met deze gegevens maken wij bezoekstatistieken, op basis waarvan we verbeteringen doorvoeren op onze website. Google Analytics verschaft deze geanonimiseerde data aan derden indien wettelijk verplicht, of als deze derden de data namens Google Analytics verwerken. Door gebruik te maken van deze website geeft u toestemming voor deze anonieme gegevensverwerking door Google Analytics.
Daarnaast gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn.
Via deze cookiebalk krijgt u de mogelijkheid om de cookies te accepteren of de instellingen aan te passen. Onder 'Overige cookies' kunt u diverse cookies van externe diensten (zoals youtube, facebook, vimeo) uitzetten.
Een opt-out van Google Analytics op deze website kan via deze link.
Mocht u hierover vragen hebben, kunt u mailen naar: lezers@oneworld.nl
Op deze site gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn. Deze cookies kunt u niet uitzetten.
In onze artikelen gebruiken wij content van diverse externe diensten. Het is mogelijk om de volgende cookies uit te schakelen. Hiermee wordt deze content niet langer getoond.
Naam cookie
Soort content
youtube_embed
Youtube player embed
vimeo_embed
Vimeo player embed
google_maps
Google maps embed
twitter_widget
Twitter social widget
soundcloud_embed
Soundcloud player embed
instagram_embed
Instagram embed
Daarnaast gebruiken we Google reCaptcha om de website te beschermen tegen bots. Ook dit kan hier uitgezet worden, maar formulieren die hiervan gebruik maken kunnen dan niet ingediend worden
