‘Op de klimaattop voeren hypocrisie en neokolonialisme de boventoon’

In Dubai is klimaattop COP28 zijn tweede week in gegaan. Op deze jaarlijkse top komen vertegenwoordigers van de VN-lidstaten samen om te onderhandelen en besluiten te nemen over de klimaatdoelen. Op het eerste oog lijkt het een goedbedoelde, internationale samenkomst, met een belangrijk gemeenschappelijk doel. Maar wie iets verder kijkt, stuit op problematische belangenverstrengelingen, neokoloniale machtsverhoudingen en diepgewortelde ongelijkheid.

Er staat, zoals elk jaar, veel op het spel. Zo wordt dit jaar voor het eerst een ‘Global Stocktake’ uitgevoerd oftewel een ‘wereldwijde inventarisatie’. Daarbij wordt uitgebreid gereflecteerd op de voortgang van het bekende Akkoord van Parijs uit 2015, waarin werd vastgelegd dat de gemiddelde temperatuur op aarde niet meer dan 2 graden, en liever nog 1,5 graad boven pre-industrieel niveau mag stijgen. Én er wordt veel gelobbyd: behalve VN-vertegenwoordigers zijn bij COP281 ook ‘observerende’ organisaties aanwezig, zoals lobbyisten van de fossiele industrie, banken, milieu- en jongerenorganisaties. Zij mogen niet aanschuiven bij de officiële onderhandelingen, maar hebben wel degelijk invloed via informele gesprekken, presentaties, bijeenkomsten en activiteiten zowel binnen als buiten het officiële programma.

Westen is oververtegenwoordigd

Met name de grote, vervuilende bedrijven zijn op die manier goed vertegenwoordigd. Tijdens de COP27 (vorig jaar in Egypte) waren maar liefst 636 fossiele lobbyisten aanwezig (van dit jaar zijn nog geen cijfers bekend). De fossiele industrie was daarmee beter vertegenwoordigd dan de tien zwaarst door klimaatverandering getroffen landen samen. Ook West-Europese organisaties en bedrijven zijn sterk oververtegenwoordigd, met 67 procent van de totale aanwezige niet-overheidsorganisaties. ‘Westerse’ belangen verdrukken hierdoor de stem van gemeenschappen die door hun ligging het hardst geraakt worden door de klimaatcrisis, terwijl ze er historisch het allerminst aan hebben bijgedragen én de minste financiële middelen hebben om zichzelf tegen klimaatrampen te beschermen.

Volgens organiserend gastland de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) zou de 28e klimaattop de ‘meest inclusieve’ COP ooit worden. De top besteedt bijvoorbeeld speciale aandacht aan vrouwen, oorspronkelijke gemeenschappen, jongeren, en religieuze organisaties. Of het deze belofte zal waarmaken, en of dit betekent dat er minder winst-gedreven lobbyisten aanwezig zullen zijn, valt nog te bezien. De top valt namelijk onder leiding van voorzitter sultan Ahmed Al Jaber. Na zijn benoeming werden al snel vraagtekens geplaatst bij de geschiktheid van Al Jaber, die naast deze aanstelling, ook directeur van VAE’s nationale oliebedrijf ADNOC is.

Nooit eerder viel de klimaattop onder leiding van iemand uit de olie- en gasindustrie. Een grotere belangenverstrengeling is bijna niet voor te stellen. Uit recent gelekte documenten blijkt zelfs dat Al Jaber de onderhandelingen op COP28 zou willen gebruiken om nieuwe oliedeals met buitenlandse overheden te sluiten. De Britse hoogleraar klimaatpoliticologie Michael Jacobs noemt de COP28-organisatie zelfs ‘adembenemend hypocriet’. Al Jabers houding staat volgens hem lijnrecht tegenover het doel van COP. 

Historische verantwoordelijkheid

Ook de houding van ‘Westerse’ landen in klimaatonderhandelingen kun je hypocriet noemen, of zelfs neokoloniaal. Neokolonialisme is de voortdurende invloed van oude imperialistische grootmachten, zoals het Verenigd Koninkrijk, Spanje, Portugal en Nederland op hun voormalige koloniën. En niet alleen landen oefenen neokoloniale invloed uit. Multinationals zoals oliebedrijven, de wapenindustrie en technologiebedrijven profiteren van arbeid en grondstoffen over de rug van oorspronkelijke en getroffen gemeenschappen.

Een bekend voorbeeld is de Democratische Republiek Congo, dat wereldwijd de grootste bron is van kobalt, een essentiële grondstof voor de energietransitie in ‘het Westen’. Als gevolg van uitbreiding van de kobaltmijnbouw worden gemeenschappen geteisterd door gedwongen uitzettingen en mensenrechtenschendingen zoals fysiek en seksueel geweld. De ‘westerse’ versnelling van de energietransitie zou niet tot gevolg mogen hebben dat andere landen nóg meer worden uitgebuit.

Deze onevenredige machtsverhouding is ook terug te zien bij COP, terwijl juist daar de belangen van gemarginaliseerde gemeenschappen centraal zouden moeten staan. Een voorbeeld is het klimaatschadefonds, waar op de allereerste dag van COP28 een overeenkomst over werd bereikt. Dat fonds wordt door velen gezien als een grote vooruitgang en zal ‘ontwikkelingslanden’ (zie kader) financieel compenseren voor verlies en schade als gevolg van de klimaatcrisis. De uitwerking ervan is echter helemaal niet geschikt, zeggen vertegenwoordigers van landen die hard worden getroffen door de klimaatcrisis. Er wordt namelijk geen consequentie verbonden aan de historische verantwoordelijkheid voor de klimaatcrisis die bij ‘ontwikkelde’ landen ligt. Zij hebben door koloniale uitbuiting van mens en natuur een enorme industriële ontwikkeling doorgemaakt met hoge CO2-emissies tot gevolg.

Artikel gaat verder onder het kader.

De verschillen in uitstoot per continent zijn enorm. Europa (inclusief Rusland) en Noord-Amerika zijn samen verantwoordelijk voor 59 procent van de historische uitstoot. De 46 minst ‘ontwikkelde’ landen zijn bij elkaar opgeteld verantwoordelijk voor minder dan 3 procent. Terwijl beide groepen uit ongeveer 1,1 miljard inwoners bestaan. Dankzij de rijkdom die oude koloniale machten als Nederland hebben vergaard, zijn zij nu in staat om zichzelf adequaat voor de klimaatcrisis te beschermen. Denk aan onze befaamde dijken, die Nederland zonder de economische welvaart, verkregen door kolonialisme, wellicht nooit had kunnen bouwen.

Rijke landen zullen door middel van een goed gespekt Klimaatschadefonds moeten laten zien dat zij verantwoordelijkheid nemen voor hun (neo)koloniale verleden en hedendaagse invloed, maar zij nemen ‘ontwikkelingslanden’ niet serieus. Tegen de wens van deze landen in is het Klimaatschadefonds ondergebracht bij de Wereldbank, een instituut waar de Verenigde Staten de grootste aandeelhouder zijn en veel macht geniet. Het is bekend dat de Wereldbank een stellige voorkeur heeft voor leningen boven giften. Dit betekent dat landen die al kwetsbaar zijn gemaakt door kolonisatie, uitbuiting en klimaatschade, nog verder in een ongelijke machtsverhouding worden gedrukt door oplopende financiële schulden bij het ‘Westen’. Met andere woorden: landen die de klimaatcrisis hebben veroorzaakt, zullen waarschijnlijk ook nog aan deze schulden verdienen.

Werk aan de winkel

Het kan ook anders. Vertegenwoordigers van de getroffen landen stelden een onafhankelijke instantie, zoals een speciaal VN-fonds, voor als alternatief. ‘Westerse’ landen vonden dit echter niet praktisch en moeilijk uitvoerbaar. Ook is in het aangenomen plan nog veel onduidelijk over de onmisbare bijdrage die rijke landen aan het fonds zullen moeten doen. Hoewel het fonds ‘ontwikkelde’ landen wel oproept om het voortouw te nemen op het gebied van financiering, blijft hun bijdrage vrijwillig, met bijvoorbeeld als gevolg dat Nederland vooralsnog slechts 15 miljoen bijdraagt. Multinationals worden in het plan helemaal van hun verantwoordelijkheid ontzien, hoewel ook zij door neokoloniale uitbuiting torenhoge winsten hebben behaald en een aanzienlijke verantwoordelijkheid in de klimaatcrisis dragen.

De ondergeschikte positie van gemarginaliseerde landen en gemeenschappen bij COP is een direct gevolg van de koloniale geschiedenis en neokoloniale machtsverhoudingen. Om tot een rechtvaardig slot van de COP te komen, moeten we eerlijk kijken naar wiens belangen prioriteit krijgen, wie het podium krijgt, en wie invloed heeft. De stemmen waar we juist nú naar moeten luisteren – die van oorspronkelijke en gemarginaliseerde gemeenschappen –, worden overschreeuwd door geluiden van winst en macht. Een simpel, doch effectief idee: geef vertegenwoordigers uit het mondiale Zuiden veel meer zeggenschap. De strijd is nog niet gestreden, er is werk aan de winkel.

De auteurs bedanken Merel Kauffman, Cecile Trooster en Action Aid voor hun waardevolle feedback.