Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Update van de redactie (12 augustus)
In onzekere tijden zoals de coronacrisis brengt de grote afhankelijkheid van de fossiele industrie de pensioenopbrengsten in grote problemen. Olie- en gasbedrijven zijn door de coronacrisis hard geraakt, door een teruggelopen vraag (door minder vliegverkeer), maar ook door een overaanbod dat de prijzen heeft doen kelderen. De waarde van de aandelen van veel fossiele bedrijven is flink gedaald.
Dit heeft vooral negatieve gevolgen voor pensioenfondsen die nog zwaar leunen op de opbrengsten uit de fossiele industrie. Inmiddels is die klap voor PFZW, maar ook andere pensioenfondsen, zo groot, dat er een reële kans bestaat dat mensen op hun pensioen gekort zullen worden. De vier grootste pensioenfondsen in Nederland zagen afgelopen drie maanden miljarden aan pensioenvermogen in rook opgaan.
Bij OneWorld is duurzaamheid best een dingetje. We recyclen, komen met de fiets of trein naar kantoor en kunnen met onze voorraad havermelk gemakkelijk een schuilkelder vullen. Het was daarom schrikken toen bleek dat ons eigen Pensioenfonds Zorg en Welzijn (PFZW) vorig jaar 3,7 miljard euro investeerde in fossiele energiebedrijven zoals Shell en BP – 14 procent méér dan het jaar daarvoor, volgens een onderzoeksrapport van actiegroep Fossielvrij NL. Terwijl wij stukken tikken over milieuschade en klimaatonrecht, stopt PFZW ons geld in gaswinning, olievelden en kolenmijnen.
Genoeg reden voor ons om een bezoek te brengen aan het kantoor van PFZW met het verzoek of ze daarmee willen stoppen. Directeur Peter Borgdorff maakt zich ook zorgen over het klimaat, vertelt hij. “Maar voor een deel volgen wij gewoon de economie, die wordt geleid door bedrijven. En zíj worden alleen gestimuleerd door het gedrag van hun klanten.” Met andere woorden: verandering begint bij jezelf.
“Hoe zorg je er als pensioenhouder voor dat jouw geld wordt ingezet voor een leefbare wereld?
Dat kan wel zijn, maar PFZW beheert 240 miljard euro. Het is na ABP het grootste pensioenfonds van Nederland; beide staan zelfs wereldwijd in de top tien, volgens adviesbureau Willis Towers Watson. Alle Nederlandse pensioenfondsen samen beheerden begin 2020 zo’n 1560 miljard euro, volgens cijfers van De Nederlandsche Bank (DNB). Met zulke bedragen kunnen pensioenfondsen toch ook zélf bedrijven stimuleren? Verandering begint, in dit geval, bij een antwoord op de vraag: hoe zorg je er als pensioenhouder voor dat jouw geld wordt ingezet voor een leefbare wereld?
Het is helaas niet zo simpel dat we massaal kunnen weglopen van vervuilende pensioenfondsen. Veel werkgevers zijn aan een bepaald fonds gebonden, zoals de zorgsector aan PFZW. Bovendien is OneWorld in 2018 júíst overgestapt op PFZW omdat dat als duurzaamste pensioenfonds naar voren kwam in een onderzoek van de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling. Hadden we een andere meetlat genomen, zoals de Eerlijke Pensioenwijzer, dan scoorde PFZW een ruime onvoldoende. In beide gevallen liggen alle scores dicht bij elkaar: PFZW doet het niet véél beter dan de rest. De pensioenwet biedt hoop: daarin staat dat de fondsen móéten beleggen in lijn met de wensen van pensioenhouders. Volgens recent onderzoek van PFZW vindt ruim 80 procent van hun klanten duurzaam beleggen belangrijk; 5 procent is bereid daar wat rendement voor in te leveren. Je zou zeggen dat één plus één twee is.
“Burgers en ngo's eisen dat investeerders hun aandelen in de fossiele industrie van de hand doen
Maar wat versta je onder duurzaam? Zo gelooft PFZW, net als veel deskundigen in duurzaam beleggen, in ‘engagement’. Daarbij gebruiken investeerders hun positie als geldschieter om bedrijven aan te sporen te verduurzamen. Je investeert bijvoorbeeld nog altijd in BP, tegen de voorwaarde dat zij met je praten over een groenere toekomst. Daartegenover staat de wereldwijde ‘divestment’-beweging: burgers en milieuoragnisaties eisen dat investeerders hun aandelen in de fossiele industrie van de hand doen. Dus: willen we verandering van binnenuit of van onderop?
Divestment: trek de stekker eruit
Volgens de divestment-beweging is onze taak simpel: eis met zoveel mogelijk mensen dat investeerders hun fossiele aandelen opgeven. Zo heeft Fossielvrij NL – een actiegroep geïnspireerd op de internationale campagne Go Fossil Free – sinds 2017 een petitie lopen die PFZW vraagt uit fossiel te stappen. Momenteel zijn er 2543 handtekeningen – een matige opkomst voor een fonds met ruim 1,2 miljoen klanten. Volgens Josee van der Veer, petitieleider en gepensioneerd verpleegkundige, zijn veel zorgwerk-nemers het niet gewend om zich fel uit te spreken. “Ze volgen eerder de regels van bovenaf; ik heb daarom ook eens de directie van het ziekenhuis waar ik werkte benaderd. Maar ook directies reageren denk ik pas als er druk van onderop komt; je hebt een combinatie nodig.” Fossielvrij NL diende ook een brief in bij PFZW en organiseerde vorig jaar een debat met het fonds. “Een fijne avond”, volgens Fossielvrij NL-oprichter Liset Meddens, met genoeg betrokkenheid van bezorgde pensioenhouders. Maar concrete resultaten bleven uit.
“Duurzame initiatieven zijn vaak klein en PFZW doet niet aan kleine beleggingen
Wat houdt PFZW tegen: wordt ons pensioen veel lager als we duurzaam beleggen? Rens van Tilburg, directeur van het Sustainable Finance Lab, legt uit dat investeren in fossiel op de lange termijn juist risicovoller is dan investeren in duurzame initiatieven. Borgdorff van PFZW erkent dit ook. Maar op de korte termijn vormen de vaak nog jonge, kleine duurzame ondernemingen een groter risico. Bovendien doet een groot fonds als PFZW niet aan kleine beleggingen, zegt Borgdorff: elke belegging kost tijd en geld, dus bijna alles onder de honderd miljoen euro is inefficiënt.
Onzin, volgens petitieleider Van der Veer. “Duurzame bedrijven moeten juist de kans krijgen om te groeien. Stel je voor dat ik op mijn werk alleen een patiënt met een grote verwonding behandel omdat een kleine wond niet rendabel is. PFZW moet gewoon zijn werk doen, zonder te investeren in de ziekmakende fossiele industrie.” Al zou het leiden tot een hoger risico of zelfs lager rendement: zolang een deel van de klanten dat wil, kan een fonds op zijn minst een deel van het geld zo beleggen, vindt Van Tilburg. “Maar dat gebeurt nu nog nergens.” Hier kunnen we als burgers politici op aanspreken: handel naar de pensioenwet, zorg dat pensioenfondsen beter naar hun leden luisteren.
“Fondsen willen vooral niet het initiatief nemen voor grote veranderingen
Meddens ziet het zo: pensioenfondsen zijn niet zozeer bang om verlies te maken, maar willen vooral niet het initiatief nemen voor grote veranderingen. “Ze zitten er comfortabel bij en hebben allerlei banden met bedrijven. Het wordt pas écht in hun belang om uit fossiel te stappen als er genoeg mensen onrustig worden. Dus onderteken of begin een petitie, schrijf een open brief en zorg voor bewustwording.” Zulke naming and shaming heeft vaker gewerkt: PFZW stapte al uit de tabaksindustrie, clusterbommen en nucleaire wapens. De reden dat het anders ligt bij fossiel, is omdat fondsen de aanpak van engagement verkiezen boven die van divestment. Probleempje: engagement vindt achter gesloten deuren plaats. Hoe kun je er als klant voor zorgen dat daar écht wat gebeurt?
Engagement: verander het bedrijf binnenuit
Bijvoorbeeld door aandeelhouder te worden en bij vergaderingen je stem te laten horen. Via activistisch aandeelhouderscollectief Follow This kun je sinds 2015 aandelen kopen van oliegiganten Shell, Equinor en BP. Niet iedereen kan zich veroorloven daar 20 euro of meer voor neer te leggen (de prijs van een aandeel), maar dankzij Follow This krijgen we in elk geval een blik achter de schermen. Het collectief dient tijdens de jaarlijkse aandeelhoudersvergaderingen resoluties in met de eis: breng je doelstellingen in lijn met het Parijs-akkoord (70 tot 100 procent minder CO2-uitstoot in 2050). Als driekwart van de anderen de resolutie steunt, moet een bedrijf in actie komen. Maar ook een klein percentage leidt al tot verandering: alle drie de bedrijven hebben hun doelstellingen opgeschroefd sinds Follow This in de vergaderzaal zit.
PFZW heeft nog nooit vóór zo’n resolutie gestemd. Borgdorff legt uit dat de bedrijven al ambitieuze doelstellingen hebben; zo wil Shell zijn CO2-uitstoot halveren tegen 2050. “We vinden het niet netjes om een bedrijf te straffen met een volgend wensenlijstje. Je moet ze de tijd geven, anders lijkt het alsof je nooit tevreden bent.” Roos Wijker van Follow This kent het argument. “Resoluties indienen is ongebruikelijk. Het ‘hoort niet’ in die wereld. Maar als je in privégesprekken met Shell aan engagement doet, moet je ook resultaten kunnen laten zien.”
“Hoe veeleisend is PFZW in de gesprekken met energiebedrijven?
Hoe veeleisend is PFZW in hun privégesprekken met energiebedrijven? Engagement betekent dat ze bedrijven aansporen om ‘CO2-efficiënt’ te zijn, vertelt Borgdorff. De concrete grens ligt op 920 ton CO2 per miljoen dollar omzet: als een energiebedrijf die overschrijdt, verkoopt PFZW zijn aandelen en koopt daar aandelen van duurzamere energiebedrijven voor in de plaats. Het fonds zet engagement pas in als bedrijven die grens naderen – Shell zit daar volgens PFZW onder, maar ze zijn toch in gesprek vanwege Shells belangrijke Nederlandse positie.
De aanpak van PFZW lijkt succesvol: het fonds verkondigt trots dat de totale uitstoot van hun beleggingen in vijf jaar met 40 procent is gedaald. Maar die cijfers zijn niet onomstreden. Een bedrijf kan namelijk op verschillende ‘scopes’ CO2-uitstoot meten. Elk bedrijf heeft directe uitstoot, bijvoorbeeld via de verwarming op kantoor (scope 1), en indirecte uitstoot, die ontstaat als energieleveranciers energie voor jou opwekken (scope 2). Maar daarnaast kun je ook de uitstoot van het gebruik van een product meten. Denk in het geval van Shell aan jouw uitstoot tijdens het autorijden. PFZW zegt die gebruiksuitstoot (scope 3) niet mee te nemen in de cijfers om het overzichtelijk te houden. Terwijl dit type uitstoot van Shell in 2018 meer dan vijf keer zo groot was als de eerste twee typen bij elkaar.
“De richtlijnen van de CO2-meetmethoden zijn boterzacht en niet verplicht
Juist op het punt van metingen kan engagement – met extra druk van boze klanten – invloed hebben. Dat Shell, BP en Equinor nu de gebruiksuitstoot meenemen in hun doelstellingen, is te danken aan Follow This-resoluties en de aandeelhouders die – mede door druk van buitenaf – vóór stemden, volgens Wijker. “Pensioenhouders kunnen bijvoorbeeld een fonds vragen vóór een resolutie te stemmen, via een brief of petitie.” Daarnaast kun je van politici vragen dat ze hardere eisen stellen aan metingen. Van Tilburg: “Er zijn richtlijnen voor deze CO2-meetmethoden, maar die zijn boterzacht en niet verplicht. Er is steeds meer politieke discussie om daar verandering in te brengen.”
Machtsbalans verstoren
Hoeveel tijd het ook kost, volgens Wijker werkt engagement beter dan divestment. “Oliebedrijven gaan de komende twintig jaar niet verdwijnen, ze hebben te veel geld en macht en de samenleving is er niet klaar voor. Divestment geeft een sterk signaal en dat hebben we nodig, maar engagement is iets realistischer.” Meddens van Fossielvrij NL zegt precies hetzelfde over Follow This: “Zelfs als je héél veel aandelen hebt, vraag je iets onmogelijks: dat ze hun belangrijkste winstmodel – fossiele brandstoffen – opgeven. Dat lijkt me onrealistisch.” Zo schiet het niet op. Is er dan niets dat we, realistisch gezien, kunnen doen?
“Als de grote spelers verduurzamen, wil de rest niet achterlopen
Volgens Van Tilburg hoeven we niet te kiezen: “Engagement en divestment kunnen goed samenwerken. Juist met een reële dreiging van divestment wordt engagement sterk, anders is het een tandeloze tijger.” Volgens Borgdorff is die dreiging er wel, maar hij ziet het effect niet. “Het Poolse elektriciteitsbedrijf Enea wilde bijvoorbeeld een nieuwe kolencentrale bouwen. Dat wilden wij niet, dus stapten we eruit. Nu wordt die kolencentrale alsnog gebouwd, én we zijn het gesprek kwijt. Wordt de wereld daar beter van?”
Wat kun jij zelf doen?
Laat je pensioenfonds weten wat jij van hun investeringen vindt. Dat kan middels een brief waarin je PFZW of een andere pensioenaanbieder laat weten hoe je denkt over hun investeringen in fossiele bedrijven. Ben je daar helemaal klaar mee en vind je dat PFZW uit álle fossiele bedrijven moeten stappen? Sluit je dan aan bij Fossielvrij NL die hier een petitie voor heeft lopen.
Nee, de wereld wordt er niet beter van als één aandeelhouder uit één bedrijf stapt. Maar zowel bij divestment als engagement zijn de ambities groter: een machtsbalans verstoren. Follow This wil de norm omdraaien dat investeerders de wensen van het bedrijf volgen, en laten zien dat investeerders juist veel macht hebben. “Investeerders steken elkaar aan en energiebedrijven volgen elkaar. Als de grote spelers verduurzamen, wil de rest niet achterlopen.” Ook de divestment-beweging wil de machtspositie van bedrijven ondermijnen. “Bedrijven hebben banden met allerlei instellingen, universiteiten en politici. Zodra een groot fonds uit een bedrijf stapt, valt de eerste dominosteen en ontstaat er politieke ruimte voor verandering.”
Of PFZW ooit uit een grote speler als Shell zou stappen? Borgdorff: “We krijgen er steeds meer vragen over, en dat leidt telkens tot het gesprek: hoe lang blijven we? Dit is mijn laatste jaar, dus ik denk niet dat ik het zal meemaken, maar zeg nooit nooit. De druk op fossiel is groot. Héél groot.”
Dit artikel verscheen eerder in OneWorld-magazine.
