‘Rechtvaardigheid heeft een prijs’

Maar even serieus: het doel van Roozen en zijn opvolger is echt wel om het internationale leiderschap van Solidaridad over te dragen aan collega’s in Afrika, Latijns-Amerika of Azië. “Sommigen zouden het morgen over kunnen nemen”, zegt Roozen. “Maar ze wilden nog niet, door gehechtheid aan hun eigen regio of familieverplichtingen.”

De organisatie heeft inmiddels een budget van ruim zeventig miljoen euro en voorziet doorgroei naar honderd miljoen en ruim zeshonderd werknemers die op vijf continenten in 37 landen actief zijn. De directieraad bestaat uit negen leiders uit Azië, Afrika, Latijns-Amerika, Noord-Amerika en Europa.

Met het succes kwam ook de kritiek. Was de innige band met bedrijven wel gezond? Ook zou een aantal projecten te veel aan overhead kosten en te weinig opleveren voor degenen aan het begin van de productieketen. En er was het debacle rond de Panama Papers; Solidaridad zou aan belastingontwijking doen. Dat is door de organisatie weerlegd.

Opoku: “Op grote lijnen kunnen we elkaar vinden. Maar hulp en handel gaan niet zomaar samen. In conflictgebieden moet alle aandacht gaan naar hulp of noodhulp, de focus op handel kan alleen in niet-problematische gebieden met een werkende overheid. Dat onderdeel mis ik in dit verhaal: de staat. Je kunt armoedebestrijding niet alleen overlaten aan de markt. Er moet een onafhankelijke derde zijn die vanuit een heldere visie toeziet op de spelregels.”

“Als de niet-permanente leden uit ontwikkelingslanden stemmen in een richting die Europa en de Verenigde Staten welgevallig is, krijgen ze makkelijker toegang tot leningen van de Wereldbank, kunnen ze vaker meedoen aan ontwikkelingsprogramma’s van het IMF en krijgen ze allerlei fantastische economische prognoses rond groei en inflatie. Maar na hun termijn in de Veiligheidsraad zijn ze terug bij af. De leningen kunnen ze niet terugbetalen en de IMF-programma’s zijn vaak ten gunste van multinationals gebleken in plaats van de bevolking. Dat soort mechanismen moeten we hier aanpakken.”

Opoku: “Dat zie ik ook als ik in Ghana ben. Je moet soms agenten omkopen om de grens over te steken en soldaten geld geven zodat ze je cacaovelden met rust laten. Maar wij maken het met belastingregels voor multinationals mogelijk dat grote hoeveelheden geld uit Afrika wegvloeien. Daardoor krijgen Afrikaanse overheden niet eens de kans om te functioneren als overheid en zijn ze ook gevoelig voor corruptie. Als iemands ambtsperiode erop zit, is er geen vangnet. Geen pensioen of commissariaat waar je terechtkunt, zoals hier. Voor een groot deel komt dat omdat de overheden nauwelijks belasting kunnen innen. Een staat die geen belastinggeld binnenkrijgt, kan niet voorzien in cruciale basisvoorzieningen en faalt dus per definitie in haar kerntaak.”

Opoku: “Omdat ze door niemand serieus worden genomen. Niet door hun eigen bevolking, niet door westerse landen. Voedselzekerheid vereist een economie die draait op productie en export. Afrika produceert onvoldoende en importeert haar voedsel. Dat betekent dat de producenten en exporteurs de prijzen en andere spelregels bepalen. Dus is Afrika niet in staat om voedselzekerheid te creëren voor haar eigen bevolking. Zou jij zo’n overheid serieus nemen? En waar moet het geld voor infrastructuur vandaan komen? Van Europa en de VS, die Afrika verhinderen te industrialiseren en het platgooien met westerse overschotten tegen dumpprijzen?”

Opoku: “Voor een eerlijke markt heb je een eerlijke overheid nodig. Bij een zwakke overheid, zoals in veel Afrikaanse landen, werkt het niet en regeert de markt van de elite.”

“De topman van Unilever heeft een heel discours over verduurzaming, maar hij verdient twaalf miljoen euro per jaar en onderaan zijn keten zit de theeplukker die in het beste geval 3,5 dollar per dag of minder verdient. Volgens sommige ngo’s en grote instanties als de VN is dat een leefbaar loon. Terwijl we weten dat het absolute minimum eerder tien dollar per dag is.”

Opoku: “We moeten naar een toekomst waarin iedereen bereid is die echte prijs te betalen. Ik vind dat boeren geen minimumloon, maar een menswaardig loon moeten krijgen. Zodat kinderen van boeren ook naar school of de universiteit kunnen en zo keuzes krijgen in hun leven.”

Opoku: “Keurmerken sussen voor een deel ons geweten; we kunnen kopen zonder schuldgevoel. Maar het bewustzijn alleen al rond eerlijke of biologische producten, is winst. En er is ook wel echte verbetering. Maar duurzame armoedebestrijding voor meerdere generaties lukt je niet alleen met keurmerken en kleine boeren helpen. Je moet ontwrichtende systemen aan deze kant van de wereld doorbreken.”

“Maar toen ik met Max Havelaar begon, was de landelijke vereniging van Wereldwinkels ook tegen. Mijn uitgangspunt is: diskwalificeer nooit het goede, maar zorg voor een opmars van het goede. Zodat eerlijke handel een dominant verschijnsel in de economie wordt. Ik denk dat de grotere urgentie van de klimaatagenda ons kan helpen om verduurzaming een nieuwe impuls te geven. Digitalisering gaat daarbij ook belangrijk worden: van fair trade naar fair data.”

Roozen: “Waar je vroeger experts moest laten komen, kunnen boeren nu een foto maken van een schimmel op hun gewas en in real time advies krijgen. Maar ik hoop vooral dat we het ontzettend dure papieren certifi ceringsysteem voor eerlijke producten – dat heeft miljarden gekost en is niet altijd efficiënt geweest – kunnen vervangen door een veel goedkoper en democratischer digitaal systeem. Technologie kan macht veranderen.

Dit artikel verscheen eerder in OneWorld-magazine.