Onze ‘nationale vogel’ verblijft nog niet de helft van het jaar in Nederland. Doordat de vogel het bij ons moeilijk heeft, wijkt hij steeds langere perioden uit naar Zuid-Europa en West-Afrika. Tot groot verdriet van de rijstboeren in de Senegalese regio Casamance.
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Het labyrint van handgemaakte dijkjes strekt zich oneindig ver uit, langs de oevers van de rivier Casamance. Op de velden tussen de dijkjes staan nu verdorde overblijfselen van de rijstoogst, die hier elk jaar in december en januari plaatsvindt. Het is halverwege maart en het is gortdroog. Pas in mei komen de regens en zullen de velden volstromen met water. Praktisch iedereen in het dorpje Dianky helpt dan mee met het aanplanten van rijst.
“
Vroeger was de opbrengst van onze rijst veel beter, de droogte en de grutto zijn de grote boosdoeners
Droogte en verzilting bemoeilijkt de rijstbouw.Beeld:Arne Doornebal
Rijstboer Seydou Camara laat zijn slippers aan de rand van het dorp staan. Op blote voeten, ‘dat loopt makkelijker’, loopt hij over de dammetjes en wijst aan waar de velden van zijn familie beginnen. Er is geen enkele zichtbare begrenzing. “Maar dat geeft niet”, aldus Camara. “Onderling weten we precies welk stukje land van wie is.” Camara begon op tienjarige leeftijd te werken op de rijstvelden, en doet dat nu, 45 jaar later, nog steeds.
Camara heeft het zien veranderen. “Vroeger,” begint hij, terwijl hij behendig omhoog springt om een slang te ontwijken, “vroeger was de opbrengst van onze rijst veel beter dan nu. Dat komt door twee dingen: het wordt droger, en we hebben steeds meer last van vogels die onze rijst opeten. De grutto is de grote boosdoener.” Hongerige vogels, zo benadrukt Camara, zijn van alle tijden. “Maar het lijkt de laatste jaren steeds erger te worden.”
Fatou Ngoné, moeder van zes kinderen en werkzaam in een plaatselijk restaurantje, is de vogels helemaal zat.Beeld:Arne Doornebal
In een ander dorp, ruim een uur rijden verderop, klinkt eenzelfde geluid. “Ik word doodmoe van die vogels”, verzucht Fatou Ngoné, moeder van zes kinderen en in het droge seizoen werkzaam in het plaatselijke restaurantje. “Wanneer we de rijst inzaaien komen de grutto’s er direct op af om alles op te eten. Binnen een dag hebben ze alles uit de grond gehaald. Om onze rijst te beschermen staan we om vijf uur op en proberen we de vogels weg te jagen. Meestal moeten we twee keer inzaaien en soms wel drie keer, voordat er iets op komt wat niet wordt opgegeten.”
De grutto komt niet alleen vanwege de rijst naar Casamance, het zijn ook de moddervlaktes langs de kust en rondom de vochtige delta van de rivier die een aantrekkingskracht hebben en waar ze wormen en andere diertjes uit pikken.
Kwetsbare rijstkorrels
Casamance ligt in het uiterste zuiden van Senegal. Nog onder het langgerekte rivierstaatje Gambia, dat als een angel in Senegal steekt en het noord-zuidverkeer bemoeilijkt. “De rijstteelt dateert hier al van ver voor de koloniale tijd”, vertelt professor Tidiane Sané van de universiteit van Ziguinchor, de hoofdstad van Casamance. “Toen de Portugezen dit deel van Afrika aandeden, waren ze al onder de indruk van de rijstproductie.” Dat was dus nog voordat de koloniale machten Afrika verdeelden, vanaf ongeveer 1880. Frankrijk bemachtigde Senegal, een paar kilometer zuidelijker begint het Portugeessprekende Guinee-Bissau.
Hoeveel rijst er precies verbouwd wordt, is lastig te zeggen. “Families oogsten met elkaar en slaan het op voor eigen gebruik. Er zijn dan ook geen verkoopcijfers”, aldus Sané. Toch is ook de professor ervan overtuigd dat de productie afneemt. “Vroeger kon een gezin het hele jaar vooruit met de rijstvoorraad. Tegenwoordig zijn ze een aantal maanden per jaar zelfs aangewezen op het inkopen van rijst uit Azië.” In de winkeltjes die we in het gebied aandoen, liggen zakken rijst uit India inderdaad hoog opgestapeld.
Het voor grutto’s voedselrijke deltagebied van de Casamance rivier in Senegal. Rechtsonder de rijstvelden. Beeld:Friedrich Start/Alamy Stock Photo
“
We zien de grutto’s telkens eerder terugkomen, in 2016 kwamen ze in mei al
“Dat de door grutto’s veroorzaakte schade toeneemt, lijdt geen twijfel”, stelt Khady Gueye, grutto-onderzoeker en verbonden aan de Senegalese milieuorganisatie NCD (Nature Communities Development). “We zien ze telkens eerder terugkomen uit Neder- land. Toen ik voor het eerst intensief de terugkerende grutto’s onderzocht in 2012, keerden ze in augustus terug naar Senegal. In de jaren daarop kwamen ze telkens eerder terug, met als voorlopig record 2016, toen ze al vanaf mei weer terugkwamen”, aldus Gueye. “De rijst is het meest kwetsbaar vlak na het aanplanten.
De net ingezaaide rijstkorrels worden dan direct opgegeten.” Gueye werkt nauw samen met Nederlandse grutto-onderzoekers van de Universiteit van Groningen, onder leiding van Jos Hooijmaijers. “Steeds vaker mislukt het broeden van de grutto in Nederland”, verduidelijkt Hooijmaijers telefonisch. “Wanneer die legsels mislukken, hebben ze geen reden meer om in Nederland te blijven, en vliegen ze veel vroeger dan gepland weer terug naar Afrika.”
De grutto als delicatesse
Boeren in Casamance, maar ook elders in Senegal, zoeken verwoed naar oplossingen. “Nu en dan wordt er al op grutto’s geschoten”, weet onderzoeker Gueye. Volgens een rapport van het Senegalese ministerie van Milieu zijn afgelopen jaar tenminste 73 grutto’s doodgeschoten in het noorden van het land.
Rijstboer Camara heeft veel last van de grutto’s die de rijst opeten.Beeld:Arne Doornebal
“Konden we er maar veel meer neerschieten”, mijmert rijstboer Camara na zijn rondleiding over de velden. “Dat gaat de overlast tegen, en bovendien smaken ze uitstekend.” Er wordt incidenteel op grutto’s gejaagd, maar niet structureel. “We hebben geen wapenvergunning en lopen hier niet met geweren rond. Heel af en toe komen jagers die er een paar doden en dan het vlees verkopen”, aldus Camara.
“
Wegjagen met geluid is een optie, of het spannen van netten over de velden
Ook Fatou Ngoné steunt het doodschieten van overlastgevende vogels, zoals dat in Nederland ook geregeld gebeurt. “In ons gezin werkt iedereen in de rijst, ook de vrouwen en de kinderen. De schade die grutto’s aanrichten, is catastrofaal. We moeten tegen de vogels vechten. Maar kogels zijn duur en veel geld hebben we niet.”
Onderzoeker Gueye hoopt dat er diervriendelijker manieren zijn om de grutto-overlast te beperken. “Wegjagen met geluid is een optie, of het spannen van netten over de velden.” Maar dit soort opties worden in de dorpen resoluut van tafel geveegd: daarvoor zijn de velden te groot en de middelen te beperkt. Sterk staat de lokale milieulobby in Senegal niet. Gueye’s organisatie NCD krijgt ondersteuning van BirdLife International, dat gelieerd is aan de Nederlandse Vogelbescherming.
Het zware werk zat
Zilverreigers vliegen over de met mangrove begroeide oevers van de Casamance. Seydou Camara wijst een vers krokodillenspoor aan. We zien de regenwulp. Maar de grutto laat zich niet zien. De meeste zijn in de loop van februari naar Europa getrokken. Niemand in de Casamance kijkt uit naar hun terugkeer, in tegen- stelling tot in Nederland waar in mijn plaatselijke krant diverse grutto-excursies verheugd worden aangekondigd: ‘ze zijn er weer.’
“Als de grutto’s net zo vroeg terugkomen naar Senegal als vorig jaar dan zijn ze amper drie maanden in Nederland geweest”, berekent Gueye. “Het is interessant om te zien hoe die trend zich voortzet. Misschien komen we wel op een punt waarop de Nederlandse trots Nederland helemaal niet meer aandoet en het hele jaar hier in Senegal blijft.”
“
De bevolking heeft steeds minder zin om zwaar werk te doen, vooral de jeugd trekt richting de stad opzoek naar andere soorten banen
Intussen maakt professor Sané zich zorgen over de toekomst van de rijstbouw in zijn regio. “Verzilting zorgt ervoor dat de hoeveelheid bruikbare grond afneemt”, weet hij. En de bevolking heeft steeds minder zin om het zware werk te doen. Vooral de jeugd trekt liever naar de stad op zoek naar andersoortige banen dan het werk op de velden. ‘On en a ras le bol’, hoor je steeds vaker. “Ze zijn het zat. En ja, dat komt ook door die grutto die ervoor zorgt dat mensen soms tot wel drie keer toe moeten inzaaien. Senegal importeert inmiddels vele malen meer rijst dan het zelf produceert, en dit groeiende gebrek aan zelfvoorzienendheid is zorgelijk.”
“Een grutto die meer de ruimte krijgt in Nederland is dus ook van groot belang voor de boeren in Senegal”, besluit Gueye. “Tegelijkertijd zouden we in Senegal ook toe moeten naar meer diversiteit om niet afhankelijk te zijn van één gewas.”
Dit artikel verscheen eerder in OneWorld-magazine.
Deze site maakt gebruik van cookies om u een optimale bezoekerservaring te bieden en onze site te verbeteren. AccepterenInstellingen
Cookiebeleid
Overzicht cookies op oneworld.nl
We verzamelen via cookies gegevens met het doel de technische werking van de website en uw gebruiksgemak te garanderen. De cookies (kleine tekstbestanden die bij het eerste bezoek aan deze website worden opgeslagen op uw computer, tablet of smartphone) zorgen ervoor dat de website naar behoren werkt en onthouden bijvoorbeeld uw voorkeursinstellingen. Ook kunnen wij hiermee onze website optimaliseren.
Hiervoor gebruiken wij cookies van Google Analytics, dat het sitegebruik geanonimiseerd registreert en hiervan gegevens opslaat. Met deze gegevens maken wij bezoekstatistieken, op basis waarvan we verbeteringen doorvoeren op onze website. Google Analytics verschaft deze geanonimiseerde data aan derden indien wettelijk verplicht, of als deze derden de data namens Google Analytics verwerken. Door gebruik te maken van deze website geeft u toestemming voor deze anonieme gegevensverwerking door Google Analytics.
Daarnaast gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn.
Via deze cookiebalk krijgt u de mogelijkheid om de cookies te accepteren of de instellingen aan te passen. Onder 'Overige cookies' kunt u diverse cookies van externe diensten (zoals youtube, facebook, vimeo) uitzetten.
Een opt-out van Google Analytics op deze website kan via deze link.
Mocht u hierover vragen hebben, kunt u mailen naar: lezers@oneworld.nl
Op deze site gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn. Deze cookies kunt u niet uitzetten.
In onze artikelen gebruiken wij content van diverse externe diensten. Het is mogelijk om de volgende cookies uit te schakelen. Hiermee wordt deze content niet langer getoond.
Naam cookie
Soort content
youtube_embed
Youtube player embed
vimeo_embed
Vimeo player embed
google_maps
Google maps embed
twitter_widget
Twitter social widget
soundcloud_embed
Soundcloud player embed
instagram_embed
Instagram embed
Daarnaast gebruiken we Google reCaptcha om de website te beschermen tegen bots. Ook dit kan hier uitgezet worden, maar formulieren die hiervan gebruik maken kunnen dan niet ingediend worden
