Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Het blijkt een flinke uitdaging te zijn om bestaande gebouwen op een duurzame manier te renoveren zodat ze energiezuiniger worden. Helemaal als het gaat om verouderde hoogbouwflats, waar Nederland er tienduizenden van telt. Maar het kan! Zulke flats kunnen niet alleen energieneutraal maar zelfs energieleverend gemaakt worden, zo laat een experimenteel project in de Utrechtse wijk Overvecht zien. Met minimale overlast en zonder onkosten voor de bewoners.
“Sociale woningbouwflats hebben meestal geen kapitaalkrachtige bewoners, die geld hebben liggen voor een verbouwing of een forse huurverhoging
De hoogbouwflats uit de jaren 60 en 70, bij elkaar zo’n 250.000 woningen, hebben een paar dingen gemeen die duurzaam renoveren extra lastig maken. Het kleine dakoppervlak laat slechts een beperkt aantal zonnepanelen op het dak toe, terwijl slecht geïsoleerde gevels en enkel glas in de ramen zorgen voor beroerde ventilatie, veel verlies van warmte in de winter en slechte verkoeling in de zomer. Het energieverbruik van dit soort flats is dan ook relatief hoog. Naast de energiebehoefte van de individuele bewoners is er ook stroom nodig voor de lift, evenals voor verlichting van gezamenlijke ruimtes als traphuizen, balustrades en bergruimtes. Als onderdeel van de sociale woningbouw hebben deze flats bovendien geen kapitaalkrachtige bewoners, die geld hebben liggen voor een verbouwing in het kader van de energietransitie, of voor een forse huurverhoging ter compensatie voor de renovatiekosten.
Groot onderhoud
Dit alles geldt ook voor het flatgebouw op de Henriëttedreef in de Utrechtse wijk Overvecht, een voormalig seniorencomplex dat eigendom is van de Utrechtse woningcorporatie Bo-Ex. Er stond voor deze flat met tien verdiepingen en 58 woningen een groot onderhoud op stapel voor 2018. Dat was ver vóórdat bekend werd dat wij in Nederland met zijn allen van het gas af moeten. André van Leeuwen, projectmanager bij Bo-Ex, had in 2014 al de renovatie van een aantal andere flats tot een goed einde gebracht, met als resultaat een energielabelsprong van E naar B.
Voor de onderhoudsbeurt van de flat op de Henriëttedreef zijn de plannen echter nog een stuk ambitieuzer. Als we toch al gaan renoveren, laten we het dan ook maar meteen zo duurzaam mogelijk doen, dachten Van Leeuwen en Rogier Bos, directeur van het Utrechtse BOS Installatiewerken, waar Bo-Ex al jaren mee samenwerkt. Voorop stond dat de verbouwing niet ten koste mocht gaan van de hoogte van de huur.
Showcase
Om de Klimaatdoelen van Parijs te halen moeten volgens berekeningen van het CBS vóór 2050 7,7 miljoen woningen (5 miljoen eengezinswoningen en 2,7 appartementen) en 1,1 miljoen utiliteitsgebouwen gasloos worden gemaakt. In aanloop van het Klimaatakkoord is vastgesteld dat er in Nederland in 2030 ongeveer de helft minder CO₂ uitgestoot mag worden dan in 1990. Ten aanzien van de bebouwde omgeving betekent dat dat in 2030 minstens 2 miljoen huizen energiezuinig moeten zijn. Dat houdt in dat 50.000 bestaande gebouwen per jaar verduurzaamd moeten worden tot 2021, en daarna tot 2030 200.000 per jaar. Dit zorgt voor een besparing van 3,4 miljoen Mton minder CO₂.
Van de 7,7 miljoen woningen zijn er 2,1 miljoen huurwoningen. Waaronder 250.000 woningen in hoogbouwflats uit de jaren 60 en 70 die slecht geïsoleerd zijn en een klein dakoppervlak hebben, vergelijkbaar met flat Henriettedreef.
Het Inside Out-systeem dat momenteel in Overvecht wordt uitgetest zou voor het verduurzamen van al die woningen weleens uitkomst kunnen bieden.
Kennis en kunde bundelen
Van Leeuwen en Bos stonden als partners in crime aan de wieg van dit ambitieuze ‘Inside Out’-renovatieproject, waarin allerlei duurzame innovaties samenkomen. Voor het project is een groot consortium opgericht onder projectleiding van het Utrecht Sustainable Institute (USI), waarin kennis en kunde wordt gebundeld, met partners afkomstig uit allerlei gelederen, van bedrijven als BOS Installatiewerken, Nefit-Bosch Thermotechniek en technisch architectenbureau Mex Architects tot kennisinstellingen als de Hogeschool Utrecht (HU) en de Universiteit Utrecht (UU).
Innovatieve technologie
Voor het project zijn twee testinstallaties in het leven geroepen, waarin allerlei oplossingen worden uitgetest. Zo worden er bij de HU slimme gevelelementen getoetst door studenten, terwijl de flat zelf ook als proeftuin fungeert. In een proefwoning op de tiende verdieping worden het komende jaar allerlei experimentele elementen uitgeprobeerd, zoals verschillende types zonweringen. Het is volgens Van Leeuwen belangrijk dat dit gebeurt terwijl iemand er daadwerkelijk woont wiens ervaringen kunnen worden meegenomen. “Hoe weet je anders of iets werkt of niet?”
Aan de kopgevelkant komt een grote warmtepompinstallatie. Van Leeuwen: “We hebben voor die oplossing gekozen in plaats van het plaatsen van warmtepompen op het balkon bij de individuele bewoners. Dit vanwege de beperkte ruimte. En niet te vergeten geluidsoverlast.”
“Wat wij van plan zijn is in ieder geval ook het dak goed isoleren”, vult Bos aan. “Daarbovenop komen dan wellicht windturbines, en daarop weer zonnepanelen. Het zou heel mooi zijn om op die manier optimaal van het dakoppervlak gebruik te maken.
Naast het dak wordt ook de gevel voorzien van zonnepanelen, zoals gevelelementen met geïntegreerde zonnecellen rondom de balkons en balustrades. Daarnaast gaan wij allerlei slimme elementen inbouwen die reageren op de bestaande situatie. Zoals wanneer een bewoner een raam opent.”
Naast het dak wordt ook de gevel voorzien van zonnepanelen, zoals gevelelementen met geïntegreerde zonnecellen rondom de balkons en balustrades. Daarnaast gaan wij allerlei slimme elementen inbouwen die reageren op de bestaande situatie. Zoals wanneer een bewoner een raam opent.”
Van Leeuwen: “Behalve met zon zijn wij ook aan het experimenteren met een specifiek type windturbine op het dak. Daarmee willen wij in de periode wanneer er minder zon is gebruik maken van windenergie. Over de opbrengst van die turbine kunnen we nog niet zoveel zeggen, daarvoor moeten wij de resultaten van metingen over een compleet seizoen afwachten. En in latere instantie zal LomboXnet, van de Utrechtse duurzame ondernemer Robin Berg, elektrische deelauto’s inzetten, waarvan de accu’s meteen als energieopslag kunnen dienen.”
Buitenkant
Doordat alles aan de buitenkant gebeurt – vandaar de projectnaam Inside Out – mét van tevoren voorgefabriceerde oftewel prefab elementen, kunnen de kosten voor zo’n grootscheepse verbouwing beperkt worden gehouden.
“Naoorlogse flats zoals die op de Henriëttedreef zijn solide gebouwd, het skelet is uitstekend. Het zou ontzettend zonde zijn om die af te breken
Bos: “Naoorlogse flats zoals die op de Henriëttedreef zijn solide gebouwd, het skelet is uitstekend. Het zou daarom ontzettend zonde zijn om die af te breken. Maar ook vanuit een circulaire gedachte is zo’n renovatie aan de buitenkant een goed idee. Doordat alles modulair wordt aangeleverd, is zo’n renovatie voor de installateurs bovendien een koud kunstje en kunnen zij snel doorwerken.”
Van Leeuwen: “Omdat alles aan de buitenschil gebeurt is zo’n renovatie voor de bewoners ook veel beter te behapstukken. Ze ervaren veel minder overlast bij de verbouwing, en hoeven er niet hun woning voor uit. Ik denk dat wij ze straks allemaal een kaartje voor een dagje dierentuin geven. En als ze aan het einde van de dag terugkomen, is de renovatie van hun woning geklaard.”
Bewoners bij het project betrekken
Minstens zo belangrijk als de technologie zijn voor Bo-Ex dan ook de mensen om wie het gaat: de bewoners. Hoe worden ze bij het project betrokken? Van Leeuwen: “Wij laten de bewoners zelf zoveel mogelijk aan het woord. Door informatieavonden te organiseren en door de bewonerscommissie erbij te betrekken. Dat is ook waarom wij een proefwoning hebben aangewezen aan de kopgevelkant, met de meeste zon en wind. Die wordt gebruikt voor allerlei experimenten, zoals het uittesten van verschillende types zonweringen. De bewoonster van de woning is enthousiast. Zij deelt haar ervaringen en is uitgegroeid tot een soort ambassadeur voor het project. Ondertussen krijgen wij dan ook veel enthousiaste reacties: wanneer gaan jullie bij ons beginnen?”
“Het gaat er overigens niet alleen om om bewoners er in het beginstadium bij te betrekken. Je moet blijven investeren in het contact over de jaren heen, hun klachten serieus nemen. Communicatie en interactie zijn heel belangrijk. En wel zo persoonlijk mogelijk. Zo kreeg ik onlangs een mail van een van de bewoonsters, een oude vrouw. In plaats van terug te mailen ga ik dan gelijk bellen. En geef ik er mijn 06-nummer bij: voor als ze mij nog een keer nodig heeft.”
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
