De corona-uitbraak is een resultaat van de riskante, intensieve omgang tussen mens en dier,
schreef ik eerder al. We gebruiken dieren als product en maken van hen zo een doorgeefluik voor virussen en bacteriën die op de mens kunnen overspringen. Een plantaardig voedselsysteem had de uitbraak van Covid-19 en andere zoönotische ziekten
1 kunnen voorkomen. Maar dat niet alleen: een plantaardig dieet beschermt mogelijk ook tegen een ernstig verloop van ziekten als corona op individueel niveau.
Noot van de redactie
Onze lezers wezen ons erop dat een intersectionele blik in dit stuk ontbreekt. Wij hadden daar inderdaad voor moeten zorgen; er had aandacht moeten zijn voor het feit dat een (volledig) plantaardig eetpatroon niet voor iedereen is weggelegd (om welke reden dan ook), voor het feit dat je geen volledige controle kunt hebben over je eigen gezondheid en voor het feit dat dik-zijn en gezondheid niet onlosmakelijk verbonden zijn. Daarnaast hadden de kop en intro door ons genuanceerder geformuleerd moeten worden; deze zijn inmiddels aangepast. Onze excuses aan de lezers die we teleurgesteld hebben. We waarderen jullie kritiek en zijn momenteel met producties over veganisme en uitsluiting bezig.
Sinds het begin van de coronacrisis zie ik verontrustende dieetadviezen voorbijkomen. In de strijd tegen het virus leggen sommige diëtisten sterk de nadruk op het eten van dierlijke producten. Ziekenhuisdiëtist Amanda Beckers raadt in een interview met het
Brabants Dagblad een ‘verwendieet’ aan, met drie keer per dag volle en eiwitrijke producten zoals een extra groot stuk vlees. Haar collega Quirine Altorf doet daar in hetzelfde artikel nog een schepje bovenop:
‘Dames, dit jaar niet streng bikinilijnen! Als je snel afvalt, verlaag je je weerstand en plaats je jezelf in de risicogroep voor corona.’ Als het virus toeslaat, verbrandt het lichaam namelijk meer energie dan normaal, stellen de diëtisten. Om deze reden zouden vegetariërs en zelfs flexitariërs volgens hen in de risicogroep vallen, samen met kleine eters.
“
De Gezondheidsraad adviseert al sinds 2015 een ‘meer plantaardig, minder dierlijk’-eetpatroon
Waar diëtisten dit soort adviezen op baseren is mij een raadsel. De
Gezondheidsraad adviseert al sinds 2015 een ‘meer plantaardig, minder dierlijk’-eetpatroon, en uit het meest recente
rapport van de stichting Nederlandse Intensive Care Evaluatie blijkt dat meer dan driekwart van de IC-coronapatiënten overgewicht heeft (tegenover zo’n
50 procent van de Nederlandse volwassen bevolking). Al eerder is gebleken dat griepvirussen bij mensen
met obesitas vaak ernstiger uitpakken, vertelt internist-endocrinoloog Liesbeth van Rossum van het Erasmus MC aan
NRC. Waarschijnlijk heeft dat te maken met een verstoord immuunsysteem. Ondertussen heeft slechts 0,3 procent van de IC-coronapatiënten een te laag gewicht, tegenover 2,3 procent van de bevolking. Mensen met overgewicht zijn het sterkst vertegenwoordigd op de IC; het zou dan ook veel logischer zijn om daar in dieetadviezen rekening mee te houden.
Beter beschermd met plantaadig dieet
Daarnaast valt iets anders op. Uit de meest recente
epidemiologische gegevens van het RIVM blijkt dat 70 procent van de overleden coronapatiënten onder de 70 jaar ten minste één onderliggende aandoening had (10 procent had geen aandoening en van 20 procent was het onbekend). Van de overledenen had 44 procent hart-en vaatziekten en een hoge bloeddruk, 27 procent had diabetes en 15 procent had kanker.
Een zorgvuldig gepland plantaardig eetpatroon levert gezondheidsvoordelen op bij mensen in alle leeftijden en in elke levensfase. Dat is sinds 2009 het standpunt van de Amerikaanse Vereniging van Diëtisten (ADA). Volgens de ADA toont een overzicht van studies aan dat een plantaardig eetpatroon geassocieerd wordt met een lager risico op hart- en vaatziekten, lagere bloeddruk, lager LDL (‘slecht’) cholesterol, minder diabetes type 2, minder kanker en een gezonder gewicht.
“
Een vermindering van dierlijke producten kan gunstige gevolgen hebben voor diabetespatiënten
Uit een
proef waarbij 34 patiënten met een hoog LDL-cholesterol een maand lang op drie verschillende diëten werden gezet, bleek dat een plantaardig eetpatroon net zo goed werkte als cholesterolverlagende medicijnen. Dat dieet was rijk aan plantensterolen (cholesterolachtige stoffen die in soja, noten en zaden voorkomen), sojaproducten, amandelen en vezels uit granen en groenten.
Bij een proef met 440 patiënten met coronaire hartziekten bij wie een plantaardig eetpatroon werd aangeraden – naast beweging, stressmanagement en ‘social support’ – verbeterde het vetgehalte in het bloed, de bloeddruk, het lichaamsgewicht, uithoudingsvermogen en kwaliteit van leven. Zulke bevindingen laten zien dat hart- en vaatpatiënten zich met een plantaardig dieet bij de volgende corona-golf beter kunnen wapenen tegen een ernstig verloop van de ziekte.
Hetzelfde geldt voor mensen met diabetes type 2 (90 procent van alle diabetespatiënten heeft type 2). Van diabetespatiënten die voor onderzoek vijf maanden een vetarm, plantaardig eetpatroon volgden, kon 43 procent hun medicijngebruik verminderen, tegenover 26 procent van de diabetespatiënten die het dieetadvies van de American Diabetes Association volgde (dat wél dierlijke producten bevatte, maar een verminderde calorie-inname van 500 tot 1000 calorieën voorschreef). Het vegan dieetadvies bestond uit groenten, fruit, granen en peulvruchten; deelnemers werd gevraagd dierlijke producten te vermijden, maar kregen geen beperkingen opgelegd qua portiegrootte en calorie-inname. Hieruit blijkt dat niet (slechts) een lagere calorie-inname maar vooral een vermindering van dierlijke producten gunstige gevolgen kan hebben voor diabetespatiënten.
Ontstekingsremmende stoffen
Een zorgvuldig gepland eetpatroon met een beetje vlees en veel groenten zal ook gezondheidsvoordelen opleveren ten opzichte van het huidige gemiddelde Nederlandse eetpatroon.
Het Voedingscentrum raadt Nederlanders aan om de helft minder vlees te eten, en niet om dierlijke producten geheel te schrappen, uit angst voor tekorten. Of dat terecht is valt te betwijfelen: uit een recente
studie onder adventisten (een geloofsovertuiging waarbij men weinig of geen dierlijke producten nuttigt) bleek dat veganisten meer van het gezonde omega-3 en meer ontstekingsremmende stoffen in hun lichaam hadden dan de mensen die nog wel wat vlees en dierlijke producten aten. Dit komt waarschijnlijk doordat veganisten hun eiwitten, koolhydraten en vetten voornamelijk uit plantaardig voedsel halen en daardoor meer antioxidanten binnenkrijgen.
“
Antioxidanten werken ontstekingsremmend, wat voor een coronapatiënt goed van pas kan komen
Antioxidanten werken ontstekingsremmend, wat voor een coronapatiënt goed van pas kan komen. Want, zoals Liesbeth van Rossum uitlegt, bij mensen met ernstig overgewicht of obesitas is vaak het immuunsysteem uit balans. Het buikvet en hormonale veranderingen lijken bij te dragen aan de chronische productie van ontstekingsstoffen. Het immuunsysteem kan daardoor minder goed reageren als een virus als covid-19 binnenkomt. Het lukt het lichaam minder goed om gericht antistoffen aan te maken en het virus kan zich sneller vermenigvuldigen.
Voedingscentrum: minder dierlijk, meer plantaardig
Het Voedingscentrum raadt aan om wekelijks
niet meer dan 500 gram vlees, waarvan maximaal 300 gram rood vlees (rund, varken, geit, schaap) te eten. Rood vlees – net als bewerkt vlees – verhoogt namelijk het risico op een beroerte, diabetes type 2, long- en darmkanker. Ook voor eieren
geldt een limiet van twee tot drie per week, vanwege het hoge cholesterolgehalte. Het Voedingscentrum noemt dit niet expliciet, maar
de Gezondheidsraad stelt dat het risico op diabetes type 2 40 procent hoger ligt bij consumptie van meer dan een ei per dag, vergeleken met minder dan een ei per week. Roomboter, volle melk, vette kaas en vleeswaren vallen vanwege de gezondheidsrisico’s buiten de
Schijf van Vijf: volle zuivelproducten verhogen de kans op hart- en vaatziekten.
Een plantaardig dieet met groenten en fruit, volkoren producten, bonen, tofu, tempeh, noten en zaden heeft juist een positieve werking op de gezondheid. Voor zulke producten geeft het Voedingscentrum dan ook geen restricties qua hoeveelheden. Plantaardige voeding is rijk aan vezels en antioxidanten, dierlijke producten bevatten géén vezels. Vezels dragen bij aan een goede spijsvertering, verlagen de bloeddruk en het slechte cholesterolgehalte en verminderen het risico op hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en borst- en darmkanker.
Cateraars, kies voor plantaardig
Vleesvervangende producten kunnen ook beter zijn voor de gezondheid dan dierlijke producten. De
Consumentenbond concludeerde onlangs dat de meeste vleesvervangers voor op brood gezonder zijn samengesteld dan de dierlijke varianten. En emeritus hoogleraar voeding en gezondheid Martijn Katan concludeerde dat
bepaalde varianten sojamelk gezonder zijn dan koemelk. Je zou denken dat één en één twee is: zolang we het coronavirus niet uit kunnen bannen en nog geen vaccin hebben, kunnen we wel werken aan onze weerbaarheid om ons zo goed mogelijk te wapenen tegen een hevig verloop van de ziekte bij besmetting.
“
Laat cateraars van zorginstellingen beginnen met (overwegend) plantaardige maaltijden
Toch lijkt het erop dat het dierlijke eiwit in de dieetadviezen aanwezig blijft. Zo
adverteert het Voedingscentrum met een advies voor 70-plussers, waarbij de nadruk sterk op dierlijke producten ligt. Deels omdat plantaardige eiwitten minder goed opneembaar zijn dan dierlijke eiwitten; je moet er dus méér van eten. Alleen, de gemiddelde Nederlander éét al
50 procent meer eiwitten dan nodig; 70-plussers gemiddeld 12 procent. Bovendien leert navraag bij het Voedingscentrum dat ze er prioriteit aan geven om mensen voedsel aan te raden dat ze al gewend zijn.
Maar: we kunnen ook aan nieuwe dingen wennen. De risicofactoren voor een ernstig verloop van corona moeten ons toch aan het denken zetten: hoe laten we mensen nu echt gezonder eten? Laat cateraars van zorginstellingen beginnen met het introduceren van (overwegend) plantaardige maaltijden. De maaltijden voor patiënten in ziekenhuizen, ouderen in verzorgingstehuizen en ouderen met thuiszorg kunnen plantaardig zijn en optimaal samengesteld voor een goede gezondheid. Het bedrijf Lazy Vegan laat bijvoorbeeld zien dat kant-en-klare, voedzame en plantaardige maaltijden (met 25 gram eiwit per 400 kcal) geen hogere wiskunde zijn. Ik kan me geen beter moment voorstellen om het ‘minder dierlijk, meer plantaardig’-advies, dat de Gezondheidsraad vijf jaar geleden al gaf, nu in de praktijk te brengen.
We leven in onzekere tijden door het coronavirus. Er is behoefte aan betrouwbare informatie én verdieping. We hopen dat je dit bij ons vindt en wil bijdragen aan onze onafhankelijke journalistiek.
Dit kan je doen door te doneren of je te abonneren op ons magazine. Alvast bedankt!
