Lege schappen en boze boeren: de stikstofcrisis uitgelegd

Het is al met al een recept voor steeds terugkerende boosheid en ophef, niet alleen bij de boeren. Om overzicht te scheppen: de stikstofcrisis in vijf vragen.

Een voorbeeld: in heidegebieden zorgt de toename van stikstof voor méér grassen en bomen die de heidestruiken, en daarmee ook de dieren die bij de heide horen, verdringen. Daarbij worden ook de bodem- en luchtkwaliteit aangetast, wat schadelijke gevolgen heeft voor dieren en mensen.

Sindsdien heeft de Nederlandse overheid dan ook geprobeerd de stikstofuitstoot te verminderen. Vanaf 1990 is de stikstofuitstoot ook daadwerkelijk gehalveerd, maar toch blijft ze hoger dan de kritische waarde. Het Programma Aanpak Stikstof (PAS) van de overheid moest uitkomst bieden, maar deed dat niet. De overheid gebruikte het programma namelijk om toestemming te geven voor activiteiten die stikstof uitstoten en een beroep deden op eventuele stikstof-beperkende maatregelen die nog helemaal niet hadden plaatsgevonden. De regeling ging uit van aannames, en niet van tastbare resultaten.

De limiet is simpelweg bereikt, stelde een rechter. Het kabinet moet daarom drastische doelen stellen. Hoe de doelen, die het kabinet vorige week presenteerde, behaald moeten worden, moet nog worden uitgewerkt. Provincies hebben tot 1 juli 2023 de tijd om met eigen plannen te komen. De vraag is echter of provincies als Noord-Brabant en Limburg hun poot stijf durven te houden als boeren met nieuwe acties komen. Wellicht zullen politici, met de Provinciale Statenverkiezingen van volgend jaar in zicht, de maatregelen proberen af te zwakken.

Een drastische inkrimping van de veestapel is volgens De Vries onvermijdelijk. Veel boeren zijn dan ook bang hun bedrijf te verliezen. Actiegroep Farmers Defence Force verwacht dat er de komende tijd grote acties gaan komen van boeren. Voorzitter Mark van den Oever zei tegen de Telegraaf dat ‘de maat helemaal vol is’.

Bouwtoestemming kon ook worden verleend in het geval van dwingend belang én als er compenserende maatregelen worden getroffen. Een andere optie is dat een bedrijf aantoont dat de extra stikstofdepositie die een project veroorzaakt geen schade toebrengt aan de nabijgelegen natuurgebieden. Dit noemt men een ‘ecologische onderbouwing’, maar in de praktijk is dat bijzonder ingewikkeld aan te tonen. Projecten waarvoor al een onherroepelijke vergunning is verleend, mochten ook doorgaan.

In februari bleek echter, uit een rondgang van dagblad NRC dat vijf provincies opnieuw bouwvergunningen weigerden vanwege stikstof. Zo legde provincie Overijssel in februari vijftig vergunningsaanvragen stil, voor onder meer bouw- en infrastructurele projecten.

De Vries erkent ook dat de veestapel moet krimpen, maar vindt dat er nog meer moet gebeuren. “Niet alleen de veehouderij, maar ook de verkeerssector en de industrie moeten simpelweg minder gaan uitstoten”, zegt de hoogleraar. “Het is net als met klimaatbeleid: wil je de natuur echt herstellen, dan moet je heel grote stappen zetten. Er moet een gedragsverandering plaatsvinden in de hele maatschappij; minder vlees eten, minder goedkoop consumeren, de fiets pakken in plaats van de auto. We zijn wel altijd kritisch op de agrarische sector, maar moeten ook heus naar onszelf kijken.”

Ook jij kunt als burger dus bijdragen aan zo min mogelijk stikstof in de lucht. Marieke Reisinger van Milieu Centraal heeft daarvoor twee praktische tips: “Als je met de auto bijvoorbeeld niet 130 kilometer, maar 100 kilometer per uur rijdt, scheelt dat al 27 procent uitstoot.” Ook het controleren van de bandenspanning van je auto is een goede maatregel. “Op harde banden verbruikt je auto minder brandstof en is de uitstoot dus lager”, zegt Reisinger. “Dat zorgt voor minder milieuschade en scheelt ook nog eens geld.” De auto (vaker) laten staan draagt uiteraard ook flink bij aan de vermindering van uitstoot.

Minder hard of minder vaak met de auto rijden kan ook een belangrijk psychologisch effect hebben, denkt Wim de Vries. “Mensen worden zich dan in ieder geval bewust van het probleem, en realiseren zich dat iedereen invloed heeft. Het stikstofoverschot is deels een lokaal probleem, dat je kunt oplossen door lokaal veel minder uit te stoten. Daarom heeft ook de burger een deel van de oplossing in handen.”

Een eerdere versie van dit artikel verscheen op OneWorld.nl in september 2019. Het artikel is geüpdatet volgens de laatste actualiteiten.