Klimaat

Waarom je milieu-activist Wangari Maathai (1940-2011) moet kennen

Ze legde als een van de eersten een verband tussen natuurbescherming en mensenrechten, maar haar strijd tegen corruptie bekocht de Keniaanse Wangari Maathai bijna met de dood. In 2004 won ze voor haar werk de Nobelprijs voor de Vrede, als eerste milieuactivist én eerste Afrikaanse vrouw. 25 september is haar sterfdag.

Door 24 september 2024
Oorspronkelijk gepubliceerd: 23 september 2022.
activisme feminisme klimaat politiek
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Bomen planten lijkt een onschuldige daad, en niet bepaald een bedreiging voor de staat of de openbare orde. Toch belandt Keniaanse activiste Wangari Maathai (1940-2011) er meermaals voor in de gevangenis en wordt ze erom het ziekenhuis ingeslagen. In 1992 blijkt het haar zelfs een plek te hebben opgeleverd op een uitgelekte moordlijst van politieke tegenstanders die de Keniaanse regering uit de weg wil ruimen. In die tijd noemt de Keniaanse president haar een ‘krankzinnige vrouw die een bedreiging vormt voor de orde en veiligheid van het land’.

Tweet dit

Als Maathai de Nobelprijs voor de Vrede wint, kunnen zelfs haar tegenstanders niet meer om haar heen

Tweet dit
Maar als Maathai in 2004 als eerste Afrikaanse vrouw de Nobelprijs voor de Vrede wint, kunnen zelfs haar politieke tegenstanders niet meer om haar heen. Onder haar bewonderaars schaarden zich de nieuwe Britse koning Charles III, voormalige vicepresident van de VS Al Gore. Zangeres Anouk voegde Maathai toe aan haar ode aan iconische vrouwen in deze videoclip. Wie was Wangari Maathai, die op 25 september 2011 overleed?
 

Ontbossing en corruptie

Als Maathai in 1940 geboren wordt als Wangarĩ Muta gaat Kenia nog gebukt onder het koloniale bewind van de Britten. Ze groeit op in de Keniaanse hooglanden ten noordwesten van Nairobi. Uit die tijd herinnert ze zich hoe ze voor haar moeder water haalde in het kristalheldere stroompje naast het huis. Vijftig jaar later is die beek opgedroogd en moeten vrouwen lange afstanden lopen voor water, dat niet altijd schoon is, memoreert ze in 2004 in haar Nobelspeech. Dat verband tussen vrouwen en de bedreigde leefomgeving zal de rode draad vormen tijdens haar activistische leven.
 
Maar Maathai is ook wetenschapper. Op school valt haar intelligentie op, en begin jaren zestig krijgt ze een beurs om biologie te studeren in de VS. Haar bijnaam ‘Prof’ stamt uit de tijd dat zij aan de vakgroep diergeneeskunde van de Universiteit van Nairobi doceert van 1969 tot 1985. Daar begint haar strijd tegen vrouwenonderdrukking, als ze met succes dezelfde voorzieningen eist als die waar mannelijke werknemers recht op hebben, zoals huisvesting en een ziektekostenverzekering.
 

Tweet dit

Met eigen ogen zag Maathai hoe plattelandsvrouwen leden onder de kaalslag van de natuur

Tweet dit
 
‘Ik merkte dat ik meer wilde zijn dan de gelijke van sommige van de mannen die ik kende’, schrijft Maathai in haar autobiografie Unbowed: A Memoir (2006). Ze klimt steeds verder op in de academische hiërarchie en is bij iedere nieuwe leidinggevende functie altijd weer de eerste vrouw op die positie. En steeds maant ze haar tegenstanders zich niet te laten afleiden door haar vrouwelijke anatomie, maar zich op de inhoud te concentreren: ‘Alles boven de nek, als je begrijpt wat ik bedoel.’
 
In 1977 mobiliseert Maathai een handvol vrouwen in Nairobi om bomen te planten. Met eigen ogen heeft ze gezien hoezeer plattelandsvrouwen leden onder de kaalslag van de natuur, gevolg van houtkap door bevolking en houtbedrijven en ontbossing door projectontwikkelaars en de agribusiness, zegt ze in een interview: ‘Vrouwen hebben geen hout voor brandstof, geen water en geen eten. Ze bevinden zich in een vicieuze cirkel van slopende armoede’. De zaailingen worden geplant in een lijn, zodat ze erosie tegengaan, overvloedige regenval opvangen en te zijner tijd zorgen voor voedsel en brandhout. De van onderop georganiseerde niet-gouvernementele organisatie Green Belt Movement is geboren. Sindsdien plantte de beweging meer dan 51 miljoen bomen en trainde ze meer dan 30.000 vrouwen in bosbouw, voedselverwerking en bijenteelt.
 
En het blijft niet bij bomen. The Green Belt Movement neemt ook het voortouw in protesten tegen natuurbedreiging en voert bewustwordingscampagnes over milieu en klimaatverandering. Als Maathai eind jaren zeventig de Keniaanse elite aanspreekt op hun verantwoordelijkheid voor ontbossing en milieuvervuiling, krijgt ze het aan de stok met het éénpartijregime van president Daniel Arap Moi.
 

Tweet dit

Het Keniaanse regime slaat protesten van de Green Belt Movement met geweld neer

Tweet dit
Maathai komt onder meer in het geweer tegen politici die land uit publieke natuurreservaten weggeven aan vriendjes om zo hun loyaliteit te kopen. Als in 1989 geheime plannen uitlekken voor een kantoor- en winkelgebouw van zestig verdiepingen in het Uhuru-park in Kenia’s hoofdstad Nairobi – zeg maar Nairobi’s Central Park – organiseert de Green Belt Movement protesten die door het regime bloedig worden neergeslagen. Maathai belandt zelf in het ziekenhuis, maar het prestigeproject wordt gestaakt. In haar autobiografie schrijft Maathai dat het de Kenianen kracht gaf ‘dat één relatief onbeduidende vrouw een groot project kon stoppen dat de machthebbers voltooid wilden zien’.
 

Driepotige kruk

Maathai is niet de enige Keniaan die zich verzet tegen het éénpartijstelsel dat Kenia sinds de onafhankelijkheid in 1963 kent. Begin jaren 90 is de roep om een meerpartijendemocratie te luid en de protesten te wijdverbreid geworden om nog te kunnen negeren of neerslaan. President Moi kondigt de eerste democratische verkiezingen aan. Als die in 1992 worden gehouden, stelt Maathai zich kandidaat en probeert ze de oppositie te verenigen. De toenmalige machthebbers werken haar tegen: ze weten altijd weer een nieuwe formaliteit te verzinnen waardoor ze niet aan de eisen voldoet om zich verkiesbaar te stellen.
 
Door stembusfraude en intimidatie weet Mois regeringspartij KANU aan de macht te blijven. Pas in 2002 komt Maathai in het parlement, als ze met 98 procent van de stemmen wordt gekozen tot volksvertegenwoordiger van haar kiesdistrict Ketu. Zelf verklaart ze dat overweldigende percentage door haar realistische benadering en haar directe contact met de kiezers: ‘Ik kon ze geen aalmoezen of zelfs wonderen geven, maar vertelde hen dat we samen armoede en machteloosheid konden aanpakken en ons zelfrespect herwinnen.’ Dat ze het jaar daarna staatssecretaris wordt van het Ministerie van Milieu en Natuurlijke Hulpbronnen, toont hoezeer het debat over de leefomgeving dan is doorgedrongen in de Keniaanse politiek.

Tweet dit

Wangari Maathai krijgt als allereerste milieuactivist de Nobelprijs voor de Vrede

Tweet dit

Als Maathai in 2004 de Nobelprijs voor de Vrede krijgt, komt dat voor velen als een verrassing. Ze is de allereerste milieuactivist die de prestigieuze onderscheiding krijgt (drie jaar later zou de Vredesprijs naar klimaatpanel IPCC gaan). NRC Handelsblad vraagt zich af wat het planten van bomen te maken heeft met oorlog en genocide, maar de Keniaanse legt al een verband tussen vrede, natuurbescherming en democratie op een moment dat dat inzicht nog helemaal niet is ingeburgerd. Ze gebruikt de Afrikaanse driepotige kruk als metafoor voor die drie essentiële componenten van een stabiele samenleving: ‘Alle drie de poten worden tegelijkertijd gebeiteld om een evenwicht te creëren. Zonder dat evenwicht kunnen we ons niet ontwikkelen.’

Als Maathai in 2011 in Nairobi overlijdt aan eierstokkanker, heeft haar organisatie ook een internationale tak met kantoren in Engeland en de VS die zich hard maakt voor beleid om klimaatverandering tegen te gaan. Naar voorbeeld van de Green Belt Movement begonnen vergelijkbare organisaties in Tanzania, Ethiopië en Zimbabwe. Door heel Kenia heeft de Green Belt Movement dan vijftig miljoen bomen geplant, en de teller gaat nog altijd door.

 

Verder luisteren/kijken:

Maathais autobiografie Ongebroken verscheen in 2007 bij De Geus en is niet meer te bestellen. Als luisterboek is het wel online te beluisteren.

Maathai komt uitgebreid in beeld in de documentaire Taking Root: The Vision of Wangari Maathai, gemaakt in 2007 en te bekijken op YouTube.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —  € 8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —  € 6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
 Totaal
Subtotaal in winkelwagen € 0,00
Besteltotaal € 0,00

  • € 0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees meer over klimaat

‘Dekoloniseer het duurzaamheids­sprookje’

Onderzoeker en schrijver Shivant Jhagroe is kritisch op 'groen kapitalisme'.
Reportage

Draaien Keniaanse koffieboeren op voor nieuwe Europese ontbossingswet?

Bovenop klimaatverandering en schommelende koffieprijzen vraagt de wet veel van de boeren.

Boren in de Waddenzee? 'Overheid verkwanselt uniek erfgoed'

Door bodemdaling zou het gebied onder water kunnen lopen.
Column

‘Wapenproducenten zijn de nieuwe bom(m)en­knuffelaars’

De wapenindustrie doet er alles aan om een duurzaam imago te krijgen, schrijft columnist Daniël Poolen.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons