Die ‘warmtetransitie’ wordt een flinke uitdaging, zegt Benno Schepers, expert duurzame warmte bij onderzoeksbureau CE Delft. Zijn bureau wordt vaak ingeschakeld door gemeenten die zich op die warmtetransitie moeten voorbereiden en het even niet meer weten.
Heldere boodschap
“Op dit moment wordt ruim 90 procent van alle gebouwen verwarmd met aardgas via een cv-ketel. De rest gebruikt collectieve warmtenetten zoals blok of- stadsverwarming, maar die draaien vaak ook op aardgas – of soms op afvalverbranding, zoals in Amsterdam.
In miljoenen huizen hangen nog cv-ketels die het water verwarmen tot 80 graden en dat warme water afgeven aan traditionele radiatoren met een ‘hoge temperatuur’. Die moet je dus door duurzame warmte gaan vervangen.
Er zijn enorm veel bronnen van duurzame warmte, zoals restwarmte van de industrie en elektriciteitscentrales, en aardwarmte. Maar de uitdaging is om die beschikbaar te hebben op de juiste plek en tijd, als er een warmtevraag is.
“Het voordeel van lage-temperatuur aardwarmte is dat je ‘m bijna in heel Nederland op kunt pompen
Zeker als je het combineert met restwarmte die de industrie produceert, zodat je de bron eigenlijk voortdurend opwaardeert door die restwarmte erin op te slaan. Het mooie is ook dat je deze vorm van aardwarmte kleinschaliger toe kunt passen dan diepe geothermie, al vanaf zo’n 2000 à 2500 huizen. Je hebt wel dichte bebouwing nodig; voor het buitengebied is het niet interessant.”
“Klopt, want vanwege legionellagevaar moet het tapwater minimaal 60 graden zijn en dat haal je met lage-temperatuur aardwarmte niet. Maar die warmtepomp heeft een beter rendement dan een warmtepomp die zijn warmte uit de buitenlucht haalt – die ’s winters tussen de -5 en 5 graden is – en hoeft dus niet zo’n hoog vermogen te hebben.
Je hoeft in huis ook niet alles potdicht te isoleren. Je verbruikt dan wel meer energie, maar die is toch duurzaam.
Daarmee bespaar je aanzienlijk op de isolatiekosten, want de laatste stapjes in isolatie zijn het duurst.
En het is ook de vraag of je gangbare radiatoren moet vervangen door lage-temperatuur radiatoren zoals bij een ‘all electric’ oplossing met een luchtwater-warmtepomp nodig is. Met een redelijk goed geïsoleerde woning uit de jaren negentig zou het ook met de bestaande radiatoren moeten kunnen. Maar eerlijk gezegd weten we dat nog niet.”
“Tja, lage-temperatuur aardwarmte is best aaibaar en het is een mooie combinatie van een collectieve voorziening – het warmtenet – en een individuele – de warmtepomp. Maar de kennis erover landt nog niet zo goed. Kamerleden weten er nog weinig van af. Er is ook geen duidelijke lobby voor. De Waterschappen bijvoorbeeld lobbyen fanatiek voor aquathermie: warmte halen uit oppervlaktewater.
Er is ook nog geen proof of principle voor de ondiepe geothermie: bewijs dat lage-temperatuur aardwarmte in de praktijk werkt, omdat het nog nauwelijks wordt toegepast.
In Den Haag is wel een diepe geothermische bron geboord, maar die staat nu alleen maar stof te vangen. Het gat werd geboord vlak voor de crisis om nabijgelegen nieuwbouw te verwarmen, maar vanwege de crisis werd de warmtebron niet in gebruik genomen. Ook niet door het Leyenburg-ziekenhuis, dat ernaast ligt.
In Pijnacker heb je een tuinder die de restwarmte van een diepe geothermische bron levert aan huizen en het gemeentelijke zwembad. Dat is de enige plek waar geothermie woningen verwarmt. Alleen in wellness resorts gebruiken ze verder lage-temperatuur aardwarmte, voor hun ‘thermen’.”
“Het aantal gebouwen dat van het gas af moet, is gigantisch. Dat wordt dertig jaar doorstampen
“Jawel, want we hebben voldoende alternatieve warmtebronnen in handen. Er is het laaghangende fruit: de huidige warmtenetten voor stadsverwarming die je kunt uitbreiden. Je valt je er geen buil aan als je die verduurzaamt.
De tijdsdruk is inderdaad groot.
Het aantal gebouwen dat van het gas af moet, is gigantisch. Dat wordt dertig jaar doorstampen. Je zult dus ook moeten accepteren dat je soms foute keuzes maakt, daar moet je van leren.”
- Vanaf 1 meter: geschikt voor kantoren en gebouwen die zowel warm water voor de verwarming als koud water voor de airco willen hebben, met behulp van een zogenaamde warmtewisselaar.
- Vanaf 100 meter: geschikt voor koude-warmteopslag, eveneens vooral voor kantoren geschikt.
- Vanaf 250 meter: ondiepe geothermie: lage-temperatuur aardwarmte met temperaturen tussen 30 en 60 graden, geschikt om huizen te verwarmen.
- Vanaf 1.500 meter: diepe geothermie met temperaturen tussen 70 en 120 graden.
- Vanaf 6.000 meter: ultradiepe geothermie, de temperaturen kunnen oplopen tot 180 graden.
Die laatste twee aardwarmtebronnen zijn vooral interessant voor de glastuinbouw, kantoren en de industrie, met name als die duurzaam geproduceerde stoom nodig heeft.
“Gemeenten moeten voor 2021 hun visie formuleren op de wijken die voor 2030 van het gas af gaan, in een zogenaamd warmteplan. Dan moeten de gemeenten gaan rekenen.
Wat is de voordeligste optie voor de huiseigenaren, de huurders en verhuurders, voor de netbeheerder?
Dat hangt ervan af: zijn het oude monumentale woningen, is het beschermd stadsgezicht, of is het een jaren zeventig bloemkoolwijk (sinds 1970 gebouwde wijken die gekenmerkt worden door kronkelende paden en hofjes, red.)? Kun je gebruik maken van geothermie, restwarmte uit de industrie, groen gas, of biomassa?
Als dat er allemaal niet is, ga je voor een individuele oplossing met een krachtige, volledig elektrische warmtepomp.
Sommige gemeenten zijn al enthousiast bezig. Utrecht bijvoorbeeld wil de wijk Overvecht snel van het gas afhalen, maar vervolgens staan de bewoners op hun achterste benen omdat ze niet weten wat hen boven het hoofd hangt.
Gemeenten kunnen subsidie krijgen om als proeftuin van de warmtetransitie te dienen. Een maand geleden zijn 27 gemeenten aangewezen als proeftuin, maar de belangstelling was drie keer zo groot – dat zegt wel iets.”
“Als je volledig elektrisch gaat verwarmen, en je huis moet opengebroken worden om isolatie aan te brengen voor lage-temperatuur verwarming, dan word je daar niet per se vrolijk van. Je bent bovendien tienduizenden euro’s kwijt, en er verandert niets aan het eindresultaat in de zin dat je huis net als voorheen warm is.
Het zal een combinatie van de wortel en de stok worden.
Je zult mensen op een gegeven moment tot gasvrij wonen moeten verplichten, want het aardgas gaat er op termijn uit. Nu kunnen de bewoners van die 27 proeftuinen nog gewoon ‘nee’ zeggen.
“We moeten niet wachten tot het water ons letterlijk aan de lippen staat
Bij de wortel moet je ook denken aan pakketten die je mensen aanbiedt om van het gas af te gaan, inclusief subsidie of financiering. Zodat ze het niet allemaal zelf uit hoeven te vogelen.
Het wordt geen makkelijke opgave, maar we hebben de technische knowhow, we zijn een rijk land dus we kunnen dit betalen. En we moeten niet wachten tot het water ons letterlijk aan de lippen staat.”
Een stedeling kan volgens Benno Schepers beter even afwachten wat de gemeente gaat doen. “Die moet duidelijkheid geven wat ze in een wijk wil.
Als je bijvoorbeeld in een Haagse flat woont, is het niet verstandig in een warmtepomp te investeren. Want de gemeente gaat die flat waarschijnlijk op een warmtenet aansluiten.
Ook in een jaren-dertig-rijtjeshuis zoals ik zelf heb, kun je beter niet meteen zwaar in isolatie investeren om ‘m van het gas af te krijgen. Dat kost een vermogen, en als er een warmtenet in je buurt komt, ben je veel goedkoper uit.”
In landelijke gebieden is verwarmen met een elektrische luchtwater-warmtepomp op dit moment de meest voor de hand liggende oplossing.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
