Voor nieuwbouw is gasvrij niet zo’n punt. De verplichte gasaansluiting is sinds juli dit jaar van de baan en nieuwbouwwijken worden steeds vaker ‘all electric’ aangelegd. Die woningen zijn goed geïsoleerd en de elektrische warmtepomp die de verwarming en het warm water verzorgt wordt gecombineerd met de energie die de zonnepanelen op het dak leveren. Voor de miljoenen huurders is het ook relatief simpel. De woningcorporatie maakt je huis, al dan niet met overheidssubsidie, gasvrij.
Maar bij de gemiddelde huizenbezitter is het lastiger. Je kunt ze niet dwingen een warmtepomp (kosten tussen de 5 en 25 duizend euro) aan te schaffen. En bovendien is voor zo’n pomp eerst een forse investering in isolatie nodig.
Aanpak onduidelijk
“We hebben de mond vol van aardgasvrije wijken, maar weten nog niet precies hoe we dat gaan doen. Uit de Hoofdlijnen van het Klimaatakkoord wordt dat ook nog niet helemaal duidelijk. De gemeentes moeten vóór 2021 een warmteplan voor gasvrije woningen hebben opgesteld, maar de meesten zijn nog niet zover. Ook de koplopers twijfelen nog hoe ze het gaan doen. Purmerend bijvoorbeeld, heeft een op biomassa gestookt warmtenet, en wil dat uitbreiden. Maar dat moet op basis van vrijwillige deelname. De meerderheid van de bewoners in een pilot-wijk wil wel aardgasvrij worden, en de meesten willen een warmtenet. Maar een deel wil nog steeds aan aardgas vasthouden.”
“We hebben de mond vol van aardgasvrije wijken, maar weten nog niet precies hoe we dat gaan doen
Extra complicerend is dat elk warmtenet op zich rendabel moet zijn en de kosten dus niet ‘gesocialiseerd’ worden. De verzwaring van het elektriciteitsnet die nodig is als we ‘all-electric’ gaan, wordt wél over alle aangesloten kleinverbruikers verdeeld. “Er is dus geen gelijk speelveld. Je kunt daarom niet aan de markt van vraag en aanbod overlaten welk systeem het beste is.”
Een warmtenet gebruikt warmte die op veel plekken in Nederland aanwezig is, bijvoorbeeld als restwarmte van de industrie. Die warmte kan worden gebruikt om water te verwarmen. Dat wordt vervolgens in goed geïsoleerde buizen naar woonwijken of andere gebouwen getransporteerd. Daar wordt de warmte gebruikt voor verwarming en warm water.
Een warmtepomp staat in je huis en is een elektrische vervanging voor je cv-ketel. Hij onttrekt warmte uit de buitenlucht, bodem of grondwater en gebruikt die warmte voor verwarming en warm water, meestal op een lagere temperatuur dan met een gasgestookte cv-ketel gebeurt. Daarom zijn speciale radiatoren of vloerverwarming nodig. Je hebt ook wat ruimte nodig, want de warmte wordt eerst opgeslagen in een buffervat.
Dan maar elektrisch?
Die nadelen heb je met warmtenetten niet, maar daarbij spelen weer andere kwesties. Menkveld: “Nadeel is natuurlijk dat je je als afnemer van een warmtenet aan een monopolist uitlevert, zoals NUON in Amsterdam en Eneco in Utrecht. De keuzevrijheid van energieleverancier die je nu hebt, verdwijnt.”
De duurzaamheid van de bestaande warmtenetten houdt ook nog niet over. Sommige draaien op restwarmte van de (fossiele) industrie of afvalverbranders. Allebei bronnen die we willen verminderen; zeker niet laten toenemen. Draaien op een gasgestookte elektriciteitscentrale zoals in Utrecht is helemaal uit den boze.
Ook warmtenetten moeten gevoed gaan worden met warmte uit hernieuwbare energie. Dat kan bijvoorbeeld met biomassa. “Purmerend gebruikt snoeihout van Staatsbosbeheer. Dat is heel mooi. Maar daarvoor is wel snoeihout uit heel Nederland nodig.”
Aardwarmte
Zelf schreef ze een analyse van verschillende warmtesystemen voor de provincie Limburg. Mede op grond daarvan besloot de provincie huidige warmtenetten uit te breiden, zoals het veelbelovende MijnWater-warmtenet in Heerlen. “Dat is een lage temperatuursysteem, dat de warmte gebruikt uit het water in oude mijncomplexen. In de huizen wordt de temperatuur met een warmtepomp opgekrikt.”
“We gaan juist steeds meer elektriciteit gebruiken, als we massaal in elektrische auto’s gaan rijden en de industrie gaat elektrificeren
“Met een mix van al die systemen middel je ook de nadelen uit van elk systeem afzonderlijk. We moeten er ook rekening mee houden dat het aanbod van energie straks minder stabiel is, vooral op koude en windstille winterdagen. En we gaan juist steeds meer elektriciteit gebruiken, als we massaal in elektrische auto’s gaan rijden en de industrie gaat elektrificeren.”
Dé oplossing is er dus nog niet, maar we moeten de komende jaren wel beslissingen nemen voor de periode tot 2050 als Nederland volledig van het gas af moet zijn. En vooral moet de burger geïnformeerd en warm gemaakt worden voor de gasloze toekomst, stelt Menkveld. “Tot nu toe schrikken huiseigenaren vooral als ze horen dat hun wijk van het gas af moet, zoals in Overvecht gebeurde. Gemeentes en netwerkbedrijven hebben de komende tijd een enorme opgave om burgers bij het gasvrij maken van hun huizen te betrekken.”
Moet je afwachten tot jouw gemeente je wel of niet een warmtenetaansluiting aanbiedt?
Marjan Minnesma, voorvrouw van actie-organisatie Urgenda en voormalig nr. 1 van de Duurzame Top 100, vindt van niet. Ze is sowieso geen fan van warmtenetten zoals die nu bestaan. “Ze vormen een mooie oplossing voor de gas- en olie-industrie die van zijn afval en reststromen af wil. Je kunt warmtenetten alleen duurzaam voeden met reststromen van de economie van de toekomst. En ze vergen enorme investeringen, al gauw 25.000 euro per aangesloten woning, waarbij ze alleen rendabel zijn als je tot deelname wordt gedwongen. Vergeet ook niet dat meer dan de helft van de Nederlanders niet in de stad woont, en dus überhaupt niet aangesloten kan worden.”
Minnesma’s oplossing is Thuisbaas, een sociale onderneming opgezet door Urgenda, die huiseigenaren ‘ontzorgt’ bij de overgang naar een gasvrije woning. Met een op maat gesneden pakket van isolatie, elektrische warmtepomp, speciale radiatoren, elektrische infraroodpanelen en zonnepanelen garandeert Thuisbaas je een klimaatneutraal huis. Als je dak, carport of schuur niet voldoende panelen toelaat om je elektriciteitsbehoefte te dekken, wordt het aangevuld met in Nederland opgewekte duurzame energie, bijvoorbeeld door deel te nemen in een collectieve windmolen.
Thuisbaas rekent met een investering van 35.000 euro voor een gemiddeld, matig geïsoleerd ouder huis. “Dat lijkt veel geld, maar het is het bedrag dat een gemiddeld gezin met twee kinderen in vijftien jaar aan energie kwijt is. Bovendien betaal je als je die investering hebt terugverdiend niet meer voor je warmte, wat je bij een warmtenetaansluiting wel blijft doen.
Wij hopen dat er in het Klimaatakkoord een fonds gecreëerd wordt waarbij je 35.000 euro kunt lenen en tegen gunstige condities in vijftien of twintig jaar terugbetaalt.”
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
