Terugkijken naar het voorbije jaar en goede voornemens horen bij Kerst en Oud en Nieuw. Dit jaar is er echter iets vreemds aan de hand. Bij elke roep voor meer nuance en een gematigde toon kwamen bij mij spontaan de oliebollen naar boven. Bij elke wens tot verbondenheid moest ik wel heel diep zuchten om de kerstgedachte niet stante pede de nek om te draaien. Nuance, gematigdheid, verbondenheid. Nee, van mij mogen deze samen met de 60 miljoen aan (illegaal) vuurwerk de lucht in. 2017; nuance weg ermee!
Toegegeven, dit is een rare uitspraak voor een antropoloog die nota bene is gepromoveerd op gezamenlijk Palestijns en Israëlisch geweldloos verzet. Verbondenheid en een genuanceerd perspectief par excellence. Waarom schieten die oh zo redelijk klinkende kerst- en nieuwjaarswensen mij dan toch in het verkeerde keelgat?
De gematigde toon
Als nuchtere Hollanders hebben wij met afschuw gekeken naar de verkiezingen in de VS. Grab them by the pussy, dat doen wij hier niet. De minder, minder, minder uitspraak van Wilders en het pleurt op van Rutte even daargelaten, voert bij ons de redelijkheid de boventoon. Onszelf op de borst kloppend vergeten we daarbij te kijken naar wat die gematigde toon verhult. Wat laat het niet zien en wie snoert het de mond?
Kijk naar het Pietendebat. Al in 1987 sprak Gerda Havertong in Sesamstraat haar ongenoegen uit op een gematigde, niet-beschuldigende toon. Na jaren geen gehoor, trekken de anti-Zwarte Piet demonstranten nu de straat op. Geweldloos en slechts gewapend met borden en leuzen, maar toch worden zij telkens weer geknuppeld, geboeid en opgepakt.
Hier op een rustige toon wat over zeggen levert je duizenden, ronduit racistische, reacties op. Vervolgens worden de anti- Zwarte Pieten over één kam geschoren met racistische en gewelddadige Pro-Pieten en daaruit volgt de gematigde toon: ‘Ik ben wel voor verandering maar beide kanten zijn zo extreem’. Het klinkt zo redelijk maar onder het mom van gematigdheid, wordt institutioneel racisme gelegitimeerd en worden burgerrechtenactivisten de mond gesnoerd.
Nuance
Wij spelen op inhoud, niet op retoriek. Zeker een groot goed, maar in 2016 is nuance sluipend gereduceerd tot een nietszeggende middenweg. Waar nuance in het debat voorheen stond voor een vers perspectief, door net anders te kijken met onderbouwde argumenten, lijkt het nu verworden tot een oppervlakkige tussenpositie.
Het 'Turkije Plan' van Diederik Samsom wordt voorgeschoteld als genuanceerde oplossing, want we stoppen immers de toestroom van vluchtelingen zonder hen aan hun lot over te laten. Los van dat er grote vraagtekens kunnen worden gezet bij de mensenrechtensituatie in de vluchtelingenkampen aldaar, is deze non-oplossing helemaal niet zo genuanceerd.
Echte nuance biedt een ander perspectief. Bijvoorbeeld over de zogenaamde tsunami van immigratie. Of een blik die de vluchtelingenstroom in historisch perspectief zet en onderbouwt waarom opvang geen daad van altruïsme is, maar eerder een sociaal contract dat de veiligheid van onze eigen kinderen waarborgt.
Nuance is vragen durven stellen bij het eigen gelijk
Of beter nog, de ondergesneeuwde maar broodnodige vraag waarom vluchtelingen uit Syrië eigenlijk niet gewoon het vliegtuig pakken. Als ik op veldwerk ga, vlieg ik immers ook direct naar Beirut om vervolgens na een uurtje rijden de grens te bereiken. Wij horen politici de smokkelaars de schuld geven. Maar het is de Europese directief die al die mensen de gammele bootjes en de dood in jaagt.
Nuance is niet het vaststellen van twee kanten om vervolgens comfortabel in het midden te gaan zitten. Nuance is, zoals deze sterke TedX dame weergeeft, vragen durven stellen bij het eigen gelijk.
Verbondenheid
Bloedige aanslagen, Oekraïne, Syrië, Donald Trump, Brexit, faillissement van V&D, 5000 verdronken vluchtelingen, oprukkend populisme in Europa: de wereld gaat ten onder dus roep uit volle borst om verbondenheid!
Dat klinkt mooi maar verbondenheid verbloemt hier het onderliggende uitgangspunt. Namelijk dat het slechter zou gaan dan ooit. Dit is geen onschuldige vaststelling. Zoals Naomi Klein zo scherp uiteenzet in haar boek Shock Doctrine, worden verworven burgerrechten juist in tijden van crisis en onder het mom van veiligheid ingeperkt of afgeschaft. In Frankrijk is de noodtoestand alweer verlengd en op een partijprogramma van slechts 1 A4 wordt onze Nederlandse grondwet onderuit gehaald.
Verbinding uit angst verdoezelt dat de statistische data juist een waarachtig mooi beeld laten zien. Als je anders kijkt, zie je een wereld en waarin autoritaire regimes afnemen, waar kindersterfte van 43% naar 4.3% is teruggebracht en een wereld waarin elke dag 130.000 mensen uit de armoede ontsnappen. Zouden dat geen mooie verbindende krantenkoppen zijn?
2017: Nuance, gematigdheid, verbondenheid
De roes is uitgeslapen, de bubbels zijn uit mijn bloed verdwenen en mijn emoties wat bedaard. Wil ik echt minder nuance, gematigdheid en verbondenheid? Nee, natuurlijk niet. Ik wil alleen geen nuance die mensen de mond snoert, geen gematigdheid die onrechtvaardigheid verhult en geen verbondenheid uit angst. Laten we in plaats daarvan nuance weer verheffen tot een kritisch ander perspectief. Laten we een gematigde toon aanhouden zodat we de onderbouwde scherpe argumenten van de ander weer kunnen horen. En laten we samenkomen in verbinding om ervoor te zorgen dat de ramkoers waar we op liggen in 2017 geen zelfvervullende voorspelling wordt.
