27 jaar zonder nationaliteit – hoe red je dat? Deel 2

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Als je door de keuken in het Skrijevskis’ studio naar buiten kijkt zie je een van Igor’s projecten. Onder een afdakje staan keurig opgestapelde fietsen. Skrijevski loopt als een bezetene heen en weer, grijpt een accu en begint uit te pluizen welke bedradingen bij elkaar passen. “Ik heb zelf geleerd hoe ik fietsen moet repareren, ook elektrische. Het is eigenlijk niet zo moeilijk. En ik heb tijd, veel tijd. Google is my friend!” Hij lacht. Gevoel voor humor en afstand zijn nodig als je 27 jaar ‘niet bestaat’.

Jezelf elke dag bezig houden is van groot belang als je tien jaar zonder verblijfsvergunning in Nederland woont. En Igor Skrijevski houdt zich voortdurend bezig. Elke taak wordt een project dat hij met toewijding en zorgvuldigheid uitvoert. Geen halve oplossingen, maar vakwerk.

Als de fietsen klaar zijn begint hij aan zijn onderhoudsronde langs de tuinen van de buren. Het lijkt alsof hij het gras in zijn eigen tuin aan het maaien was.

‘A house has to be nice’, zegt hij overtuigd terwijl hij hout hakt en de tuinen van zijn vrienden opruimt. Hij gaat zorgvuldig te werk en doet veel uit eigen initiatief. Nadat een van zijn vrienden uit de buurt vorig jaar is overleden, zorgt Skrijevski voor de tuin. Hij is trots op ‘zijn’ hof.

Zwaard van Damocles

Skrijevski komt vaak laat thuis. Er is namelijk altijd iets te doen. De zoon van een overleden vriendin helpen bij verbouwingen, muren voorzien van primer, afvalcontainers vullen, een elektrische fiets naar een van de omliggende dorpen brengen om hem te verkopen, Nederlandse lessen. En zo gaat de tijd voorbij. Tien jaar ondertussen.

Een onzeker bestaan zorgt voor veel stress. De Skrijevski’s weten niet hoe lang ze in hun studio mogen blijven. Voorlopig huurt de stichting Dak- en Thuislozen in Apeldoorn het. Maar het is onduidelijk hoe lang ze hier middelen voor zullen hebben. ‘Het zwaard van Damocles hangt hen boven het hoofd’, vertelt een buurman van Skrijevski in zijn tuin. ‘Het is een geestelijke mishandeling als je elke dag vreest dat je uitgezet zal worden. Ze kunnen trouwens niets doen. Ze mogen niet werken, ze hebben geen verzekering. Ze zitten echt met gebonden handen.’ De man kruist zijn vuisten. ‘Nederland is de eerste om te wijzen naar wat er in andere landen gebeurt op het vlak van mensenrechten, maar ze kijken niet naar wat er in Nederland zelf gebeurt.’

“
Recht op nationaliteit is een mensenrecht. Maar zijn de mensenrechten voor de mensen of voor de staatsburgers?

Tweet dit

Recht op nationaliteit is een mensenrecht. Maar zijn de mensenrechten voor de mensen of voor de staatsburgers? Hoe kan het dat er in Nederland ongeveer 12 000 staatlozen wonen? Exacte cijfers over staatloosheid in Nederland zijn er trouwens niet. Gemaakte inschattingen houden geen rekening met staatlozen zonder verblijfsvergunning, zoals het echtpaar Skrijevski.

Juridische spoken

In een studie van de Verenigde Staten over staatloosheid uit 1949 wordt een staatloze omschreven als een juridische anomalie. Staatlozen vallen namelijk in een juridisch gat omdat er vaak geen procedures voor deze groep bestaan. ‘Het bureaucratisch systeem van Nederland houdt geen rekening met staatloosheid’, vertelt Katja Swider, die een onderzoek doet naar de uitdagingen bij het vaststellen van staatloosheid in Europa. ‘Voor asielzoekers hebben we bijvoorbeeld wel documenten, procedures, een manier om hen te labelen, leeftijd vast te stellen, etc. De wet voorziet echter geen manieren om staatlozen in een hokje te plaatsen zodat ze normaal kunnen functioneren.”

“
Malik Azmani (VVD): Waarom kunnen de staatlozen niet naar een ander land als ze wel in Nederland kunnen verblijven?

Tweet dit

In principe is Nederland verplicht om voor staatlozen op te komen omdat het land de internationale VN-verdragen betreffende de status van staatlozen en voorkomen van staatloosheid heeft bekrachtigd. Maar is er een wil om de situatie van deze groep te verbeteren? VVD-kamerlid Malik Azmani vraagt zich bijvoorbeeld af waarom de staatlozen niet naar een ander land kunnen als ze wel in Nederland kunnen verblijven. Het geeft goed weer waar het probleem van staatloosheid om draait- als een staatloze pas je nergens heen, geen enkel land is bereid je bescherming te bieden. Je kan niet als een pakketje het vliegtuig in om geluk in een ander land te gaan zoeken. Dat land gaat je simpelweg terugsturen, net als Oekraïne deed met de Skrijevski’s.

Een doorbraak?

Nederland werd in het verleden meermaals op de vingers getikt door internationale en nationale organisaties wegens een gebrek aan een procedure voor het vaststellen van staatloosheid. Ondertussen is er een wet in de maak. Het voorstel ligt sinds 2016 op tafel. Volgens deze nieuwe wet zou de staatloosheid vastgesteld worden door de rechtbank in Den Haag. Ondertussen zijn er twee jaar verstreken. Wat moeten de staatlozen zonder verblijfsvergunning in de tussentijd doen? Deze vraag stelde voormalig SP-Kamerlid Sharon Gesthuizen in december 2016 aan Klaas Dijkhoff, de toenmalige staatssecretaris van Veiligheid en Justitie ‘Op welke manier kunnen staatlozen een bijdrage leveren aan de samenleving en werken aan hun toekomst?’ Dijkhoff ging niet concreet op deze vragen in. In zijn antwoorden is te lezen dat ‘de meerderheid van de staatlozen in Nederland in bezit is van een verblijfsvergunning; dat een groot deel van staatlozen in Nederland beschikt over documenten op basis waarvan zij hun staatloosheid kunnen aantonen’.

Maar sommigen toch niet, zoals het geval van de Skrijevski’s laat zien. Hoewel hun situatie er op dit moment uitzichtloos uitziet, kunnen ze niet zomaar gaan zitten afwachten wat er gaat gebeuren. Ze zijn namelijk geen juridische spoken, zoals de vakliteratuur de staatlozen vaak aanduidt, maar mensen van vlees en bloed. Skrijevski benadrukt dat ze geen drijvende houten blokken zijn die doelloos in de oceaan drijven. Ze hebben interesses. Ze raken gehecht aan plaatsen en mensen. Voor het staatloze stel is Apeldoorn hun thuis geworden. Zou het ook zo zijn als ze geen uitgebreid netwerk hadden?

De nieuwe procedure om staatloosheid vast te stellen zal de situatie van het stel Skrijevski trouwens nauwelijks verbeteren. Volgens deze nieuwe regelgeving krijgt een staatloze geen verblijfsvergunning toegekend, noch tijdens de procedure, noch daarna, wanneer hij of zij erkend wordt als een staatloze. Zullen de Skrijevski’s de komende tien jaar ook afhankelijk zijn van de hulp van de buren, of komt er eindelijk een oplossing voor mensen die nergens passen maar wel ‘normaal’ willen leven, in plaats van ‘levend te zijn begraven’?

—————————————–

Madeleine van Toorenburg, Tweede Kamer-lid voor de CDA, liet na meerdere herinneringen weten dat ze geen tijd had om de vragen over de situatie van de staatlozen in Nederland te beantwoorden. Giel van der Steenhoven, beleidsmedewerker Asiel en Immigratie van de Tweede Kamer-fractie van GroenLinks, levert liever geen commentaar en adviseert mij om me te wenden tot het ministerie.

Fred Teeven, die het wetsvoorstel heeft ingediend, bekleedt nu een nieuwe functie buiten het kabinet en is niet ingegaan op ons verzoek om het hier over te hebben. Jetta Klijnsma, die als toenmalige staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid deel uitmaakte van de ministerraad en het wetsvoorstel mee goedkeurde, vond het ook niet gepast om te reageren op dit soort kwesties vanuit haar nieuwe functie als commissaris van de Koning in Drenthe. Nationale Ombudsman heeft ons verwezen naar het College voor de Rechten van de Mens.