Ze is trots op de resultaten van het International Criminal Court (ICC): een reeks veroordelingen van oorlogsmisdadigers. Maar de Botswaanse ICC-rechter Sanji Monageng begrijpt de kritiek van de Afrikaanse landen op het Internationaal Strafhof: “Toch is het niet zo dat het ICC het speciaal gemunt heeft op Afrikaanse landen." Monageng hoopt dat Zuid-Afrika, Gambia en Burundi terugkomen op hun 'pijnlijke' beslissing op te stappen. "Want onze relatie met Afrika is cruciaal."
Eind vorig jaar trokken kort na elkaar Zuid-Afrika, Burundi en Gambia zich terug uit het Statuut van Rome en daarmee uit het ICC. Ze vonden dat het Internationaal Strafhof zich teveel op Afrika richt. Hoe kwam dit aan bij het Internationaal Strafhof?
"Het is natuurlijk behoorlijk pijnlijk als drie landen tegelijk opstappen. De relatie van het ICC met Afrika is cruciaal. Natuurlijk ontstaat er paniek wanneer een invloedrijk land als Zuid-Afrika vertrekt. De reputatie en de effectiviteit van het ICC kwam daarmee onder druk te staan. Terwijl we de hoop willen zijn voor de slachtoffers van oorlogsmisdaden. Voor mij persoonlijk kwam het nieuws extra aan: afkomstig uit Botswana ben ik formeel half Zuid-Afrikaanse. En in Gambia heb ik lang gewerkt als rechter, dat land is voor mij een tweede thuis."
Wat heeft het ICC gedaan in antwoord op deze kritiek? U was van 2012 tot 2015 vice-president van het ICC. Voelde u zich vanwege uw Afrikaanse roots geroepen om u persoonlijk in te zetten voor het oplossen van dit conflict?
“Nee, ik heb me daar niet persoonlijk voor ingezet. Ik blijf toch vooral een rechter. Dat is voor alle rechters bij het ICC een lastig dilemma: om de balans te vinden tussen onze inspanningen vanuit het Hof en anderzijds dit soort politiek gevoelige issues. De dialoog zoeken is dan vaak de beste aanpak. Proberen om begrip te kweken. Dat hebben we in deze kwestie ook gedaan. We leggen uit dat het ICC zich niet focust op een specifiek land of regio. Het Hof stapt in waar een beschuldiging wordt geuit. Het is inderdaad waar dat al onze negen zaken in Afrika spelen. Maar ik breng in herinnering dat vijf van deze zaken door de betreffende landen zelf zijn aangebracht. twee keer liep de vervolging via Veiligheidsraad. Alleen in Kenia startte de aanklager het proces, Ivoorkust vroeg zelf om hulp van het Hof. We moeten beter uitleggen dat het ICC het niet speciaal gemunt heeft op oorlogsmisdadigers uit Afrikaanse landen. Zonder Afrika zou er geen sterk internationaal Strafhof zijn. De landen uit Afrika waren echt de 'movers and shakers' bij de vestiging van het ICC."
Kan het Hof de lidstaten overtuigen van haar nut en effectiviteit?
"Voor een internationaal instituut dat pas 15 jaar bestaat heeft het ICC al veel bereikt. Ik ben enorm trots op de reeks veroordelingen door het Hof van misdaden zoals massamoord en massaverkrachting. We hebben drie zaken helemaal afgerond, twee dienen nog in hoger beroep. Dat lijkt wellicht niet veel, maar het is een grote prestatie. Wij zijn in korte tijd een permanent toevluchtsoord geworden voor slachtoffers van oorlogsmisdaden. In de kwestie met de Afrikaanse landen hebben we de afgelopen tijd grote vooruitgang geboekt. De nieuwe regering van Gambia is volgens de kranten van plan om weer toe te treden tot het Hof.
[[{“fid”:”53978″,”view_mode”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”attributes”:{“class”:”artikel_volle_breedte file-file-styles-artikel-volle-breedte file-styles media-element styles”,”id”:”styles-7-0″}}]]
Op de website van het ICC staat een verslag van het bezoek van de ICC-aanklager voor Darfur aan de Veiligheidsraad. De aanklager toont zich daarin enorm gefrustreerd over het feit dat in Darfur veroordeelde oorlogsmisdadigers vrij rondlopen en moeiteloos naar andere landen kunnen reizen. Is dat een bekend probleem?
"Dat is zeker een groot probleem. Er zijn daar afschuwelijke oorlogsmisdaden gepleegd, zoals massaverkrachtingen. Dat raakt mij nog het meest, dat seksueel geweld tegen vrouwen gebruikt wordt als wapen in de oorlog. Deze vrouwen zijn zelfs in vluchtelingenkampen niet veilig. Het is daarom ook een persoonlijke teleurstelling voor mij dat veroordeelde oorlogsmisdadigers vrij kunnen rondlopen en reizen. Zij ontmoeten hun slachtoffers elke dag, terwijl Het ICC niet de bevoegdheid heeft om ze te arresteren. Daarom wil het Hof de medewerking van individuele landen graag verbeteren. Wij hebben de landen hard nodig. Voor het arresteren van verdachten, het verzamelen van bewijs, het herhuisvesten van getuigen en het gevangenzetten van veroordeelden."
U bent te gast op het Women Economic Forum (WEF) in Den Haag (op 27 januari, red.), waar wordt gepleit voor meer vrouwen aan de top. Hoe is het gesteld met de positie van vrouwen bij het ICC?
"Op dit moment heel goed: zowel de huidige president als beide vice-presidenten zijn vrouw. Bij diverse lidstaten kan de positie van vrouwelijke rechters nog flink worden verbeterd. In mijn land Botswana bijvoorbeeld is nog geen enkele vrouw Chief Justice geweest. Ook in de Hoge Raad, de hoogste beroepsinstantie, heeft nog nooit een vrouw gezeteld. Als ik volgend jaar vertrek bij het ICC, zou het bijzonder zijn als ik voor deze Hoge Raad gevraagd wordt. Het is geen speciale ambitie, maar wel heel eervol."
