Al vijf jaar gratis Keti Koti-maaltijden: ‘We brengen mensen in gesprek’

Wie onmenselijk hard moet werken, heeft veel koolhydraten nodig. Dat wisten de mensen die onder dwang op de plantages van de Nederlandse koloniën werkte, heel goed. Van hun plantagehouders hoefden ze geen voedzame maaltijd te verwachten, dus moesten ze creatief zien te zijn. Ze namen ingrediënten die ze zelf konden verbouwen in het Caribisch gebied – aardvruchten zoals cassave, bakbanaan en zoete aardappel – en combineerden dat met gezouten vis van de plantagehouders en ei. Een uniek gerecht werd geboren: heri heri.

In de eeuwen die volgden, verfijnden de Surinamers heri heri tot een uniek gerecht, dat inmiddels als delicatesse wordt beschouwd. En de afgelopen jaren won het langzaam maar zeker ook aan bekendheid in Nederland. Dat is grotendeels te danken aan de tweelingzussen Ira en Ayra Kip. Met hun bedrijf KIP Republic organiseren ze sinds 2020 jaarlijks Free Heri Heri for All op 1 juli, oftewel Keti Koti: de herdenkingsdag van de afschaffing van de slavernij.

Vijfjarig bestaan

Op 30 juni en 1 juli delen vrijwilligers door het hele land gratis heri heri-maaltijden uit op verschillende locaties, zoals in musea, bij bedrijven, in restaurants of op festivals. Bezoekers nemen de boxen mee of eten ze ter plekke op. “Het is een handreiking”, legt Ayra Kip uit. “Een laagdrempelige manier om kennis te maken met de herdenkingsdag: je gaat met elkaar eten en komt met elkaar in gesprek. De boodschap die we naar voren willen brengen is: Keti Koti is van en voor ons allemaal.”

Interview gaat verder onder de foto.

Officieel loopt dit jaar op 1 juli het Herdenkingsjaar Slavernijverleden af; dat begon op 1 juli 2023, precies 150 jaar nadat de slavernij in de praktijk werd afgeschaft in de Nederlandse koloniën. De zussen-Kip hebben niet zoveel van het herdenkingsjaar gemerkt, zegt Ayra. “Herdenkingsjaar of niet, wij staan altijd stil bij het slavernijverleden. Het is deel van ons leven.”

Veel meer staan ze stil bij hun eigen vijfjarig bestaan, en de verschuiving die ze in die vijf jaar hebben zien plaatsvinden. “Je ziet echt dat het bewustzijn is toegenomen. Meerdere steden hebben excuses gemaakt voor hun aandeel in de slavernij en hoewel ons project meteen aansloeg, duurde het wel even voordat de media significante aandacht aan ons besteedden. Die kwam vanaf het tweede jaar op gang. Maar dit jaar voelt niet als het afsluiten van iets, we zijn pas bij het begin.”

Eten als vertelvorm

Ira en Ayra Kip geloven in de kracht van eten als kunst- en vertelvorm. De tweelingzussen hebben een Surinaamse vader en een Arubaans-Curaçaose moeder; thuis kregen ze al deze keukens en culturen mee. Inmiddels werken ze al meer dan twintig jaar samen als cultureel makers. Ayra: “Van 2010 tot 2019 runden we een pop-up zomerschool op Aruba en Curaçao, Art Rules, waar creatievelingen van over de hele wereld kunsteducatie boden aan de jeugd op de eilanden.” Het werd binnen de kortste keren het grootste kunstenplatform op de eilanden.

Met het daarna opgerichte KIP Republic hebben de zussen één doel: inspirerende gesprekken tot stand brengen via interessante verhalen. “We nemen een thema waarover we iets te zeggen hebben – migratie, lhbti+-acceptatie, de culturele invloed van het koloniale verleden of het slavernijverleden – en zoeken dan naar een vertelvorm waarmee we denken dat we mensen kunnen bereiken. Soms is dat een tentoonstelling, soms een theatervoorstelling of een film.” En soms: koken.

Het idee voor Free Heri Heri ontstond in 2020, toen het jaarlijkse Keti Koti Festival niet kon doorgaan vanwege de coronapandemie. In datzelfde jaar was de Black Lives Matter-beweging in volle gang. 1 juli mocht niet aan de aandacht voorbijgaan, herinnert Ayra zich. “Vlak ervoor, rond 4 en 5 mei, had ik een grapje gemaakt tegen de bekende chef en onze vriend Joris Bijdendijk, toen hij een pan soep maakte als ‘vrijheidsmaaltijd’. Ik zei: ga je met Keti Koti ook cassavesoep maken? Hij is ons daarna blijven aansporen om inderdaad zoiets te gaan doen. Maar, dachten we, dan willen we wel een gerecht maken dat past bij Keti Koti: heri heri.”

En dus begonnen de zussen vrienden, familie, kennissen, theaters en musea te bellen en begonnen ze een crowdfunding. Ook comedian Howard Komproe kreeg een belletje. Hij wist hen in contact te brengen met veel (zwarte) chef-koks. Op 1 juli stonden veertien chefs ruim vierduizend gratis heri heri-maaltijden uit te delen op negen locaties in Amsterdam. Dit jaar verwachten de zussen 15.000 maaltijden uit te delen in elf provincies.

Het succes van Free Heri Heri werd opgemerkt door tientallen partnerorganisaties, die insprongen. Dit jaar zijn het er 55, van bedrijven tot actiegroepen. Dat veel van die organisaties overwegend wit zijn, vindt Ayra “een positieve ontwikkeling. Veel witte mensen vonden Keti Koti altijd maar een gevoelige kwestie en wisten niet wat ze ermee moesten, nu hoor ik van mensen dat ze expres hun kinderen meenemen om Free Heri Heri mee te maken.”

Eerst herdenken, dan pas vieren

Met de toenemende aandacht voor de herdenking én het festival op 1 juli, groeit bij sommigen de angst dat de dag te vervallen in een feestelijke gebeurtenis die meer draait om eten en dansen dan het herdenken van de slavernij. Ook Free Heri Heri for All moet daarvoor waken, zegt Ayra. Daarom krijgen bezoekers behalve een maaltijd ook altijd een magazine, met verhalen en interviews. En een ‘Chef van het Jaar’ deelt elk jaar eigen heri heri-recept deelt; dit jaar is dat Chef Angie B (Angela Benjamin) uit Amsterdam-Zuidoost.

Gijs Stork, nazaat van een plantagehouder, schreef vorig jaar in het magazine over zijn familieverleden en geeft dit jaar een Amsterdamse wandelroute langs plekken waar de slavernijgeschiedenis in de architectuur nog fysiek zichtbaar is. En DJ Lynnée Denise stelde de jaarlijkse Free Heri Heri playlist samen, ditmaal rond het thema ‘vrouwelijke vrijheidsstrijders’. In de lijst staan onder meer Judy Mowatt, achtergrondzangeres van Bob Marley, de Nederlands-Surinaamse zangeres Denise Jannah en de Brits-Nigeriaanse rapper Lil Simz.

Ayra: “We leven in een tijd waarin we heel erg trendvolgend zijn; dat mensen en organisaties ergens aan meedoen, betekent nog niet dat ze er echt voor staan. Gelukkig hebben we ook partners die bijvoorbeeld kennisdagen organiseren voor het personeel. Aan mensen die nieuw zijn met 1 juli zou ik vragen: probeer het niet te veranderen in een feestje, de slavernij blijft een pijnlijke geschiedenis. Neem Keti Koti voor wat het is: een herdenking. Pak een moment voor bezinning voordat je feest gaat vieren.”