Als Nederlander geboren in de kolonie, nu stateloos

Hoewel Ost zichzelf als Nederlander beschouwt, verloor hij het Nederlanderschap al in 1975. Toen werd namelijk in een zogenaamde Toescheidingsovereenkomst bepaald welke burgers welke nationaliteit kregen. Het kwam erop neer dat wie in Suriname was geboren en in dat land woonde of verbleef op de dag van de onafhankelijkheid, Surinamer werd en automatisch de Nederlandse nationaliteit verloor. Surinamers die op dat moment in Nederland woonden of verbleven, behielden de Nederlandse nationaliteit. Daarnaast werd afgesproken dat Surinamers vijf jaar gemakkelijk een verblijfsvergunning kregen voor werk, studie of gezinshereniging in Nederland. Ook gold er aanvankelijk geen visumplicht.

De reden dat mensen als Ost ongedocumenteerd raakten, lopen uiteen en zijn vaak persoonlijk van aard. In principe kunnen ‘oud-Nederlanders’ hun Nederlandse nationaliteit terugkrijgen, maar daarvoor moeten ze voldoen aan een aantal voorwaarden, waaronder een verblijfsvergunning met een niet-tijdelijk doel, geen visum dus. Meestal voldoen ze niet aan die voorwaarden. Net als de naar schatting 40.000 andere ongedocumenteerde mensen hebben ze in Nederland geen recht op huisvesting of een uitkering, en mogen ze officieel niet werken. Ze kunnen elk moment in vreemdelingendetentie belanden, wat een deel van de groep waar het hier om gaat ook geregeld overkomt. Maar mede omdat veel mensen in deze groep ook in Suriname niet vindbaar zijn in de burgerlijke stand, werkt dat land niet mee aan terugkeer. Na een tijdje komen ze dus weer vrij, waarna ze opnieuw proberen vaste grond onder de voeten te krijgen.

Voor Roy Vlijter bijvoorbeeld, geboren in 1958. Hij was er als 17-jarige jongen bij toen in 1975 de onafhankelijkheid van Suriname werd uitgeroepen in het Suriname Stadion in Paramaribo. Vanaf dat moment was hij Surinamer. Vier jaar later trouwde hij met een Surinaamse vrouw die in Nederland woonde en de Nederlandse nationaliteit had. Hij kreeg een visum, werd vader en werkte bij de Hoogovens – tegenwoordig Tata Steel – in IJmuiden. Maar het huwelijk liep spaak, hij belandde op straat, verloor zijn werk en daardoor ook zijn verblijfsvergunning.

Zijn verslaving heeft hij al lang overwonnen, op aandringen van zijn dochter. Inmiddels heeft hij vijf kleinkinderen. Met hulp van instanties en advocaten probeerde hij verschillende keren alsnog een verblijfsvergunning te krijgen, maar zonder resultaat. Hij zat een keer of vijf, zes in vreemdelingenbewaring. “Van de vreemdelingenpolitie moest ik naar de Surinaamse ambassade, maar ik ben in Suriname niet geregistreerd. Dus ik kwam telkens na een paar maanden weer vrij en dan was ik weer kwijt wat ik had opgebouwd, zoals een plek om te slapen, of klusjes om wat geld te verdienen. Dan moest ik weer opnieuw beginnen.”

Leeuwin zet zich al jaren in voor een verblijfsvergunning voor Surinamers die voor 1975 in Suriname geboren werden en om welke reden dan ook hun verblijfsvergunning in Nederland verloren. Leeuwin: “Hier in Amsterdam-Zuidoost vragen mensen vaak of ik al iets heb bereikt. Maar juridisch is er geen collectieve regeling mogelijk, want er zijn individuele redenen waarom mensen hun verblijfspapieren kwijtraakten. Daarom zou er een humanitaire regeling moeten komen. Geef Surinamers die tijdens het kolonialisme zijn geboren de gelegenheid hun verblijfsstatus alsnog te regelen.”

Roy Vlijter denkt nog wel eens aan die hoopvolle dag in november 1975, toen Suriname onafhankelijk werd. “Ik zag het gebeuren, ik was jong en het was mooi toen de Surinaamse vlag gehesen werd. Maar ik wist toen nog niet dat het zo moeilijk zou worden.”