Sinds de introductie van Monsanto’s pesticideresistente gengewassen in 1996 in Argentinië, is het gebruik van bestrijdingsmiddelen met het negenvoudige toegenomen. Omwonenden van de plantages claimen daar doodziek van te worden, en begonnen een rechtszaak tegen de soja-industrie.
Het verhaal begint in 2002 met een ontmoeting in de groentewinkel van Ituzaingó, een buitenwijk van de Argentijnse stad Córdoba, 700 km ten noordwesten van de hoofdstad Buenos Aires. Buurtbewoonster Norma Herrera vertelde over haar driejarige dochter met leukemie. De dochter van de winkelhoudster bleek dezelfde ziekte te hebben. En de buurman van Vita Ayllón, derde aanwezige in de winkel, idem. Toevallig? Allen woonden in hetzelfde stratenblok, grenzend aan een genetisch gemodificeerde sojaplantage.
Hoe zit het in Europa en Nederland?Zowel de teelt van GMO-gewassen als het gebruik van glyfosaat zijn controversieel in Europa. De lidstaten zijn het zo oneens over het al dan niet toelaten van de transgene gewassen, dat sinds april dit jaar lidstaten weer zelf mogen beslissen over het al dan niet toelaten van een GMO-gewas, nadat deze door de Europese Voedselveiligheidsautoriteit is toegestaan.
Tot dusver zijn daarvan pas enkele soorten goedgekeurd.
Eenzelfde voorstel ligt nu voor GMO-producten op tafel, waarvan nu 58 soorten zijn toegestaan in Europa. Het merendeel daarvan verdwijnt in veevoer, waarvan de productie ondenkbaar is zonder de import van GMO’s: Europa is na China de grootste importeur van de Zuid-Amerikaanse gensoja
Het gebruik van glyfosaat, onlosmakelijk verbonden met de teelt van transgene soja en andere ‘onkruidvrije’ planten, is al even omstreden. In Frankrijk is de vrije verkoop van het middel sinds dit jaar verboden, nadat de WHO het categoriseerde als waarschijnlijk kankerverwekkend.
In de Tweede Kamer zijn veel partijen tegen het middel, maar een stemming voor een totaalverbod haalde geen meerderheid.
Sinds de introductie van Monsanto’s pesticideresistente GMO-gewassen (onder de merknaam RoundupReady) in 1996 in Argentinië, is de productie van met name soja geëxplodeerd. Het land zag de opbrengsten van het ‘groene goud’ vervijfvoudigen tot een 59 miljoen ton het afgelopen jaar, waarmee Argentinië zich de derde producent ter wereld mag noemen.
Schaduwzijde van het 'groene goud'
Maar niet iedereen is blij met de Argentijnse sojización. Hoewel de pesticideresistente gewassen in theorie minder bestrijdingsmiddelen nodig hebben dan de conventionele variant, blijkt in twintig jaar het pesticidegebruik juist exponentieel te zijn toegenomen. Per hectare steeg het gebruik van glyfosaat (hoofdingrediënt van Monsanto’s herbicide RoundUp, het bijbehorende product van de RoundupReady-gewassen) met het vijfvoudige, van drie naar vijftien liter per hectare per jaar. Landelijk steeg de glyfosaatconsumptie van 34 miljoen liter in 1990 naar meer dan 300 miljoen liter per jaar nu, volgens cijfers van de Argentijnse overheid.
Verscheidene epidemiologische studies in dorpen omringd door sojavelden, wijzen op een ernstige toename van het aantal gevallen van kanker, geboortedefecten en spontane abortussen
En daar claimen de Argentijnen letterlijk doodziek van te worden. Verscheidene epidemiologische studies in dorpen omringd door sojavelden, wijzen op een ernstige toename van het aantal gevallen van kanker, geboortedefecten en spontane abortussen sinds de introductie van de transgene gewassen, wat artsen en onafhankelijke onderzoekers linken aan het spuiten met glyfosaat en andere pesticiden. In maart dit jaar classificeerde ook Wereldgezondheidsorganisatie WHO het middel als ‘waarschijnlijk kankerverwekkend voor mensen.’
Voor de bewoners van Ituzaingo komt die conclusie jaren te laat. “In 2002 hadden we nog geen idee wat er over de akkers werd gespoten”, zegt Ayllon (61) nu. “Wanneer een spuitvliegtuigje overkwam, pal langs onze huizen, renden onze kinderen er achteraan, de velden in. Ondertussen hadden veel buurtbewoners last van huiduitslag, luchtwegproblemen en maagklachten. De bel ging rinkelen toen we ons drinkwater lieten onderzoeken – dat kwam toen nog uit een put. Het bleek vol pesticiden te zitten.”
Leukemie en kanker
De vrouwen besloten in actie te komen. Met dertien buurtgenoten gingen ze van huis tot huis, en inventariseerden welke ziekten voorkwamen onder de buurtbewoners. De resultaten verwerkten ze in een plattegrond, met voor elke ziekte een andere kleur of icoontje. Roze rondje: kanker, een paar honderd gevallen, op een bevolking van 5.000 inwoners en inmiddels de doodsoorzaak van één op de drie buurtgenoten (tegen een gemiddelde van 18 procent in Argentinië). Blauw rondje: leukemie, zestien patiënten. In een meer recente versie zijn witte rondjes toegevoegd. Dat zijn de sterfgevallen.
De vrouwen doopten hun groep ‘Madres de Ituzaingo’, en togen naar het Ministerie van Gezondheid. Aanvankelijk nam niemand de vrouwen serieus, tot een betrokken arts werkend op het ministerie een onderzoek instelde in de buurt. Niet alleen in de grond en het water werden resten van bestrijdingsmiddelen gevonden, maar ook in de lichamen van de buurtbewoners zelf. Bij een bloedonderzoek bleek tachtig procent van de buurtkinderen meerdere soorten pesticiden in het bloed te hebben, tegen vijftig procent van een controlegroep in een buurt verder weg van de sojavelden.
Nu, dertien jaar later, lijkt hun strijd eindelijk vruchten te gaan afwerpen. In een zaak aangespannen door zeventig buurtbewoners van Ituzaingó tegen de soja-industrie, zal nu onderzocht worden of er een direct verband bestaat tussen het spuiten van pesticiden en de toename van verschillende ziekten in Ituzaingó. Verdachten in de zaak zijn één sojaproducent, twee eigenaren van bedrijven die pesticiden toepassen: de piloot van een spuitvliegtuigje en een agrarisch ingenieur.
Om het model te laten functioneren wordt nu 300 miljoen kilo pesticiden per jaar gebruikt, dat zijn absurde hoeveelheden.
Belangrijker dan een veroordeling van de verantwoordelijken uit de soja-industrie, is het ter discussie stellen van het productiemodel zelf, zegt bioloog Raúl Montenegro, president van milieuorganisatie FUNAM in Córdoba en hoofdaanklager in de zaak Ituzaingó. “Kijk, voor de introductie van GMO’s werden ook bestrijdingsmiddelen gebruikt, dus in die zin is dit model niet veel anders. Het probleem is dat de teelt van transgene gewassen, tegen de verwachting, in een exponentiële toename van het gebruik van bestrijdingsmiddelen tot gevolg heeft gehad. Om het model te laten functioneren wordt nu 300 miljoen kilo pesticiden per jaar gebruikt, dat zijn absurde hoeveelheden.”
Resistentie vraagt om hogere dosis
OneWorld vroeg een reactie aan een agrarisch ingenieur uit Córdoba, vertegenwoordiger van Monsanto en collega van de ingenieur die terecht staat in de zaak. Vanwege de gevoeligheid van het onderwerp wil hij anoniem blijven. “Ja, pesticiden veroorzaken ziekten, daar is geen twijfel over mogelijk. Maar de middelen die nu worden gebruikt zijn wel veel milder dan vroeger. En elke pesticide gaat uit van een maximum dosis waarbij de resten zich in principe niet opstapelen.” Niettemin is het pesticidegebruik met de jaren fors toegenomen, bevestigt de ingenieur. “Er is een neiging naar resistentie, waardoor je steeds meer van het middel nodig hebt.”
Maar is dat probleem dan niet inherent aan deze technologie? “Het productiemodel met pesticideresistente GMO-gewassen is inderdaad niet duurzaam. Maar economisch gezien is dat het wel, zeker voor de bedrijven die de techniek ontwikkelen. Ik zeg niet dat er geen alternatieve productiemethoden mogelijk zijn, maar het is de vraag of de maatschappij dat wel wil. Het zou betekenen dat we terug moeten van technologie naar mankracht. Daarbij zou de sojateelt zonder pesticiden geen winst meer opleveren. Het is als de auto, die stoot dodelijke gassen uit, maar dat is geen reden om je auto te laten staan.”
Vroeger werden we voor gek verklaard als we zeiden dat glyfosaat kankerverwekkend is, en nu zegt de WHO dat ook.
Terug naar Ituzaingó. Wat hopen de moeders met de zaak te bereiken? “Het wordt lastig,” verzucht Norma Herrera. “Er zijn grote belangen mee gemoeid. Als er al een gunstige uitspraak komt, dan is de kans groot dat die bij het federale hof omvalt. Aan de andere kant, vroeger werden we voor gek verklaard als we zeiden dat glyfosaat kankerverwekkend is, en nu zegt de WHO (VN-Wereldgezondheidsorganistie, red.) dat ook.”
