Gaat het dan eindelijk gebeuren: wereldwijde actie tegen klimaatverandering? Vorige week kwamen zelfs de grootste vervuilers China en de VS met een gezamenlijk statement om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Ontwikkelingslanden hebben nu al de meeste schade door klimaatverandering. Publicist en onderzoeker Pieter Pauw van het Deutsches Institut für Enwicklungspolitik (DIE) kijkt specifiek naar ontwikkelingslanden in klimaatonderhandelingen.
Pieter Pauw werkt bij het Deutsches Institut für Entwicklungspolitik (DIE) in Bonn, Duitsland, waar hij onderzoek doet naar en beleidsadvies geeft over aanpassen aan klimaatverandering in ontwikkelingslanden en de internationale financiering daarvan. Hij doet ook promotieonderzoek aan het Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM, Vrije Universiteit) in Amsterdam en schrijft opiniestukken voor NRC Handelsblad.
Een aantal weken geleden presenteerde het wetenschappelijk klimaatpanel van de Verenigde Naties IPCC haar rapport. Jij bent ook een ‘contributing author’ aan het rapport. Hoe word je bij het klimaatpanel betrokken?
“De rol van het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) is om eens in de vijf jaar in vier dikke rapporten een overzicht te geven van de kennis van klimaatverandering. Het samenstellen van de rapporten is echt een enorm proces en duurt verschillende jaren. Het IPCC stelt eerst een concept-rapport vast. Op die eerste draft kan input worden gegeven door experts, zowel gevraagd als ongevraagd. Het IPCC krijgt dan tienduizenden wijzigingsvoorstellen van honderden experts binnen. Wij hebben met ons Deutsches Institut für Entwicklungspolitik ook verschillende rapporten beoordeeld. Ik ben toen door het IPCC gevraagd om mee te schrijven aan het hoofdstuk over klimaatadaptatie (zie kader, red.) in Afrika.”
Wat is de belangrijkste conclusie van het IPCC-rapport?
“Het rapport stelt met nog meer zekerheid dan bij het vorige rapport dat de mens een duidelijke en groeiende invloed heeft op het klimaat. Een andere conclusie is dat de impact van klimaatverandering in de afgelopen decennia op alle continenten al werd gevoeld. Het is een duidelijk signaal aan de wereld: doe iets.”
Klimaatmitigatie- en adaptatieBij klimaatmitigatie gaat het om het voorkomen van klimaatverandering, bijvoorbeeld door minder uitstoot van broeikasgassen en meer energie-efficiëntie. Bij klimaatadaptatie gaat het om aanpassingen aan klimaatverandering die nu al plaatsvindt. Pieter Pauw: “Het is daarbij wel de vraag of unieke rampen zoals de tyfoon Haiyan in de Filippijnen bijvoorbeeld echt te wijten valt aan klimaatverandering. Wat wel zeker is, is dat de zeespiegel stijgt en er meer extreem weer voorkomt.”
In hoeverre bestaat er de hoop dat grote wereldwijde klimaatconferenties kunnen helpen bij het oplossen van problemen?
“Dit geloof is groot. En dat komt vooral door een succesverhaal dat vooraf ging aan de klimaatonderhandelingen: het Montreal protocol (1989) dat het groeiende gat in de ozonlaag moest tegengaan. Dat is echt een goed akkoord geweest waarbij de uitstoot van CFK-gassen effectief is aangepakt. Er waren toen echter maar een paar landen bij betrokken die veel CFK’s uitstootten, en er was een alternatief voor het gebruik van CFK’s. Een alomvattend klimaatakkoord is veel moelijker, want het gaat over economie en welvaart.”
Naast de grote klimaatconferentie in Parijs (2015) is er begin december 2014 ook een klimaatconferentie in Lima, waarom?
“Lima is echt een voorbereiding op Parijs. Het is de laatste jaarlijkse top voor de grote klimaatconferentie in Parijs. Het is interessant dat de eerste landen en regio’s nu al hun ambities tonen voor ‘Parijs’. Eerst de EU met haar doelstellingen op CO2-uitstoot, duurzame energie en besparing. Vorige week kondigden zelfs China en de VS aan om gezamenlijk maatregelen te nemen. Het is uniek dat de twee grootste vervuilers samen optrekken. Echt ambitieus zijn de afspraken nog niet. China zegt nog geen concrete reductie van CO2-uitstoot toe, maar de symbolische waarde van dit gezamenlijke statement is groot.”
Waarom wilde China eerder niet aan klimaatdoelstellingen beginnen?
“Ze vonden dat zij zich eerst zelf industrieel mochten ontwikkelen. Op zich logisch, maar inmiddels is er veel veranderd. De binnenlandse milieuproblemen van China zijn inmiddels ook te groot om te negeren. Bovendien is de Chinese economie nu de grootste ter wereld. Per hoofd van de bevolking stoot China nu meer broeikasgassen uit dan Europa. Daar hoort verantwoordelijkheid bij.”
Ligt de verantwoordelijkheid voor het tegengaan van klimaatverandering ook bij ontwikkelingslanden?
“Klimaatverandering wordt vooral door rijkere landen veroorzaakt, terwijl arme landen de grootste effecten ondervinden. In veel armere landen in Afrika is 60 tot 70 procent van de bevolking nog afhankelijk van de landbouw. En 90 procent heeft geen irrigatiesystemen. De economische schade is dus direct heel groot bij langdurige droogte of extreem weer. De vraag is wel: mogen ontwikkelingslanden en opkomende economieën nu meer vervuilen omdat zij nu ‘aan de beurt’ zijn om te industrialiseren of moeten ze meer investeren in het voorkomen van klimaatverandering?”
Hebben ontwikkelingslanden daar een gezamenlijk antwoord op?
“Het aantal ‘ontwikkelingslanden’ dat aan de conferentie deelneemt is groot. Als groep werken ze samen in de ‘G77 en China’; als tegenhanger van de G7 van rijkste landen. Er zijn 134 landen bij aangesloten, maar die denken niet hetzelfde. De armste landen voelen zich steeds slechter vertegenwoordigd door China en ze willen dat China meer doet om klimaatverandering te voorkomen. Ook vragen met name de kleine eilandstaten en laagste inkomenslanden spoedige aanpassing aan de klimaatomstandigheden, omdat zij nu al de meest schade ondervinden. Soms trekken zij dus juist op met de EU, dat hogere ambities heeft dan China.”
Wanneer zou de Parijse klimaatconferentie van 2015 en een nieuwe ‘Climate Deal’ geslaagd zijn?
“Het is de hoop dat de klimaatconferentie simpele, meetbare doelstellingen voortbrengt en dat de afspraken bouwstenen zijn voor economische transformatie en vertrouwen tussen landen. En dat de doelstellingen ook echt worden gehaald en nageleefd. Daarom zou het heel goed zijn als de grote internationale vervuilers als China, de VS en India zich nu echt committeren in plaats van het zijlijn-gedrag te vertonen zoals bij het Kyoto Protocol in de jaren ’90. Europa moet ook echt veel minder CO2 uitstoten.”
Zijn we in dit interview nog iets vergeten?
“Wat me opvalt is dat steeds meer media klimaat heel belangrijk vinden, maar het moeilijk vinden om de ontwikkelingen in de onderhandelingen te volgen. Logisch ook, want bij het circus van een grote klimaatconferentie zijn duizenden mensen twee weken lang bezig in vele verschillende onderhandelingsvormen. Omdat media niet de capaciteit hebben om dit allemaal te volgen, focussen ze zich op de speeches van de leiders en de klimaatdemonstraties van ngo’s. Dat is ook belangrijk, maar eigenlijk bijzaak. De media berichten nauwelijks over de ‘Intended Nationally Determined Contributions’, terwijl dat vorig jaar echt een doorbraak was. Voor het eerst moet iedereen hun klimaatdoelstellingen beschrijven. Niet alleen geïndustrialiseerde landen, maar ook grote nieuwe vervuilers als India, China en de Golfstaten. De media berichten ook nauwelijks over de samenhang tussen klimaatonderhandelingen en andere internationale onderhandelingen, terwijl steeds duidelijk wordt dat het klimaatprobleem niet simpelweg een milieuprobleem is. We zullen onze economieën fundamenteel moeten ombouwen om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.”
