Het begint bij kennis, stelde professor Jacqueline Cramer, de oud-minister die namens de Sociaal Economische Raad (SER) het bankenconvenant tot stand bracht. “NGO’s en vakbonden zien erg goed waar dingen mis gaan in ontwikkelingslanden,” legde Cramer uit. Te denken valt aan kinderarbeid, slechte werkomstandigheden in fabrieken of gedwongen landonteigeningen.
De banken zijn, op hun beurt, juist in toenemende mate aan het investeren in wat zij zelf liever als ‘opkomende landen’ omschrijven. Daar gaat het soms mis, weet ook Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Lilianne Ploumen. “Vaak worden grote infrastructurele projecten gefinancierd, zoals een stuwdam. En dan heb je ook te maken met lokale mensen die daar wonen of er tegen zijn. Het is heel belangrijk dat banken oog krijgen voor klachten van bewoners.”
In het achterhoofd zit nog de stuwdam in Honduras, waar ontwikkelingsbank FMO in mei van dit jaar haar investering uit terugtrok nadat een tegenstandster van het bouwproject was vermoord. Ploumen: “Dat zou niet gebeurd zijn als dit bankenconvenant er al was geweest. Want dat geeft banken de mogelijkheid om eerder en betere informatie te krijgen over mogelijke lokale tegenstand.”
Een rapportageplicht voor banken is onderdeel van het convenant. Ook wordt meer onderzoek gedaan naar mogelijke schendingen van mensenrechten en gaan banken, NGO’s en vakbonden informatie met elkaar uitwisselen – in eerste instantie op een voor derden gesloten platform. Cramer: “We beginnen met due diligence. Daarbij wordt in kaart gebracht of er nu al mensenrechtenschendingen plaats vinden waarbij klanten van Nederlandse banken betrokken zijn.” Ook een ‘klachtenmechanisme’ maakt onderdeel uit van het akkoord: wie problemen heeft met een door Nederlandse banken gedane investering, kan aan de bel trekken.
Wat moet een bank doen wanneer het een klant heeft die zijn geld in ‘foute’ projecten steekt? “Het is belangrijk om dan in gesprek te gaan met je klant,” stelde ABN AMRO topman (en oud-minister van financiën) Gerrit Zalm tijdens het panelgesprek voorafgaan aan de ceremoniële ondertekening van het convenant. “En wanneer het gedrag niet verbetert, dan moet je geen moeite hebben om van een klant afscheid te nemen,” aldus Zalm.
Erezaak voor Zalm
Na afloop van de ondertekening had Zalm geen tijd voor uitgebreide analyses maar hij bezwoer OneWorld dat het voor ABN AMRO ‘een erezaak’ is om zich aan het convenant te houden. Ook de vakbonden en de NGO’s beloven goed toe te zien op de naleving ervan. “Natuurlijk hebben we niet vanaf morgen een betere wereld,” relativeert CNV Voorzitter Maurice Limmer. “Maar alles begint met een eerste stap: de bewustwording. Stel dat een Nederlandse bank investeert in een voetbalstadion in Qatar waar tijdens de bouw de werknemers worden uitgebuit dan kunnen wij met dit convenant in de hand naar de bank stappen en zeggen: ‘trek daar eens over aan de bel bij de partij die jij financiert.”
Farah Karimi, directeur van Oxfam Novib: “Uiteraard duurde het even voordat de NGO-wereld en de bankiers elkaar leerden vertrouwen. Uiteindelijk ligt er een prachtige overeenkomst. Nu gaan we goed toetsen hoe het met de uitvoering er van komt. We zijn hier in gestapt om het tot een succes te maken en daar gaan we voor. Lukt dat niet, dan gaan we nog harder knokken om wetgeving hierover voor elkaar te krijgen.”
Nog 10 convenanten op komst
Het bankenconvenant is na het in juli gesloten ‘textielconvenant’ de tweede in een reeks, die wat Minister Ploumen betreft nog lang niet is afgelopen. “Er zitten er nog zo’n 10 anderen in het vat,” aldus Ploumen, die denkt aan sectoren als ‘goudhandelaren, verzekeraars, pensioenfondsen en landbouw.” En dat nog tijdens de huidige kabinetsperiode die in maart afloopt.
Volgens SER-voorzitter Mariëtte Hamer is het bankenconvenant de belangrijkste van allemaal. “De bankensector is de meest fundamentele sector van Nederland. Een textielconvenant raakt alleen de textielsector, maar via hun investeringen hebben banken een veel verder reikende invloed.”
