Weinig bedrijven halen zo vaak het nieuws als vakantieverhuurplatform Airbnb. Ook nu weer: het stapte afgelopen maand naar de beurs. Werd het bedrijf aanvankelijk geprezen als pionier van de zogenaamde ‘deeleconomie’, tegenwoordig wordt het vooral bekritiseerd. De klachten zijn niet mals: van het veroorzaken van overvolle stadscentra en overlast tot belastingontwijking, het opdrijven van vastgoedprijzen en het onttrekken van huizen aan de woningmarkt. Veel van die klachten zijn gegrond, maar het zijn tegelijkertijd vooral symptomen van een ongelijke economie. Kan dit ook anders?
In de ‘deeleconomie’ wordt weinig gedeeld
Een reden voor de populariteit van de deeleconomie was (en is nog steeds) de potentiële maatschappelijke waarde van zulke uitwisseling: twee vreemden, die elkaar anders niet zouden tegenkomen, ontmoeten elkaar. En er is maar één auto of hotelkamer nodig, in plaats van twee. Goed voor de saamhorigheid én voor de planeet: een verhaal dat Airbnb’s oprichters graag en vaak vertellen.
“Op platforms als Uber en Airbnb delen we niet, we (ver)kopen
Kort gezegd komt dat doordat de deeleconomie geen echte deeleconomie is, maar een extractieve, ongelijke economie. Op platforms als Uber en Airbnb delen we niet, we (ver)kopen – weliswaar van elkaar en niet van een bedrijf. Voordat de term ‘deeleconomie’ werd gemunt, bestond het fenomeen al wel: mensen deelden in de 20ste eeuw bijvoorbeeld op grote schaal auto’s door te ‘carpoolen’. Wat tijdens de deeleconomie avant la lettre nog níet bestond, was één centraal internetplatform voor alle auto’s of alle vakantieverhuur. Eén platform met zo’n efficiënt model en zo’n groot bereik dat het miljarden aan waarde kan onttrekken aan economieën en samenlevingen wereldwijd.
Waarde onttrekken
“De 15 procent fee op jouw nachtprijs gaat rechtstreeks naar Silicon Valley
Maar ‘deelplatforms’ onttrekken ook sociale en maatschappelijke waarde. In het geval van Amsterdam: waarde in de vorm van een stabiele en toegankelijke huizenmarkt, leefbare buurten, rust in plaats van overlast, authenticiteit. Dit is wat Rushkoff bedoelt met het omzetten van ‘echte’ waarde in aandeelhouderswaarde.
De gemeente Amsterdam zit al lang met de gevolgen van massatoerisme in de maag. Maar met de intrede van vakantieverhuur – verhuren van de eigen woning aan vakantiegangers – werd het rijtje gevolgen langer. “Die gevolgen zijn bijvoorbeeld een eentonig winkelaanbod, overlast, de stijging van de waarde van vastgoed en huurprijzen, en daardoor verdringing van minder welvarende groepen uit de stad”, vertelt Zeeger Ernsting, gemeenteraadslid namens GroenLinks.
Aanvankelijk waren de regels met betrekking tot vakantieverhuur in Amsterdam niet streng: ‘onderzoek’ werd ingesteld bij overlast of ‘bedrijfsmatig gebruik’ van de eigen woning. De afgelopen jaren werd de blik kritischer, en de regels strenger. Ernsting: “In drie gebieden in het centrum is er een vakantieverhuurverbod, in de hele stad geldt vergunningplicht voor vakantieverhuur, en het maximum aantal huurdagen in de hele stad is dertig per adres per jaar.”
Amsterdam is niet de enige stad die grip probeert te krijgen op het uit de hand gelopen toerisme. In Parijs, bijvoorbeeld, is de host sinds 2018 verplicht om het vakantieverhuur-registratienummer in de Airbnb-advertentie te plaatsen. En in Santa Monica, California moeten hosts al sinds 2015 tijdens de verhuurperiode zelf in de woning wonen, waardoor het aantal Airbnb-adressen in de stad met 80 procent daalde.
Een rapport van onderzoeksorganisatie Colliers liet in 2018 zien dat 40 procent van de Amsterdamse Airbnb-adressen zich niet houdt aan het maximaal aantal dagen en de woning langer verhuurt. Ook de vergunningplicht werkt niet goed. Ernsting: “We hebben sinds de ingang van de vergunningplicht 1200 vergunningen uitgedeeld. Vergeleken met de 20.000 Amsterdamse adressen die op Airbnb te vinden zijn, is dat niet veel. Hoe zorgen we dat de regels door iedereen worden nageleefd?” Van Airbnb zelf hoeft de gemeente weinig hulp te verwachten: het deelt geen cijfers, wat handhaving en het innen van toeristenbelasting ingewikkeld maakt.
Ook is er kritiek dat regelgeving juist te ver doorschiet. Vereniging Amsterdam Gastvrij maakt zich hard voor vakantieverhuurders in de stad en vindt dat de regels de ‘goede’ hosts, die overlast voorkomen en alleen af en toe hun eigen woning verhuren, over een kam scheren met ‘slechte’ hosts en illegale hotels.
Fairbnb.coop: een eerlijke variant?
Fairbnb wordt niet gerund door machtige investeerders en aandeelhouders. Medewerkers, bestuurders en later ook lokale partners, hosts en gebruikers zijn samen lid en eigenaar van de coöperatie. Er zijn wel financiers, maar die hebben beperkte invloed: bij grote beslissingen krijgen die maximaal 33 procent van de stemmen, ook al hebben ze miljoenen geïnvesteerd. De rest van de macht ligt bij de leden van de coöperatie. Het ligt voor de hand dat lokale partners, hosts en gebruikers prioriteiten stellen die goed zijn voor de lokale economie of de leefbaarheid in de buurt, in plaats van voor de verre aandeelhouder.
“Bij Fairbnb mogen hosts maximaal één huis op het platform registeren en verhuren
Reyes vertelt dat lokale gemeenschappen centraal staan bij het toerisme van Fairbnb. “ We willen dat toerisme niet meer is: we bezoeken een plek, maar; we bezoeken een gemeenschap of buurt. Fairbnb wil de waarde die toerisme genereert lokaal houden.” Een praktisch voorbeeld is dat de helft van de fee op de nachtprijs naar lokale projecten gaat die partners en hosts samen selecteren. Een ander voorbeeld is de ‘één host, één huis’-regel – hosts mogen maximaal één huis op het platform registeren en verhuren, wat kan helpen huisjesmelkers en illegale hotels buitenspel te zetten.
Rust in de pretparken
“We zijn niet tegen toerisme, maar wel tegen overcommercialisering van massatoerisme
Dat onderscheid kan helpen bij de tekortkoming van de huidige regulering, die ‘goede’ en ‘kwade’ hosts over een kam scheert, én niet de impact heeft die het zou moeten hebben.
Hoe het toerisme en de ‘deeleconomie’ zich ook zullen ontwikkelen, Mirjam Boelaars blijft een trotse host. “Interessant dat Fairbnb door de gemeente wél gezien wordt als een acceptabel verhuurplatform. Voor mij zal het in de praktijk niets veranderen: ik blijf de zorgvuldige host die ik altijd ben.”
