Bezeten zijn door geesten staat voor nuchtere Hollanders ver van hun bed. Toch speelt het geloof in geesten en bezetenheidsklachten een grote rol voor zo’n driekwart van de culturen in de wereld. “In plaats van dit af te doen als onzinnig, moeten we het begrijpen als een manier waarop mensen uitdrukking geven aan hun problemen”, stelt Marjolein van Duijl. Zij promoveerde onlangs aan de Universiteit van Amsterdam op een onderzoek naar de relatie tussen bezetenheid door geesten en traumatiserende ervaringen in Oeganda.
Op basis van gesprekken met 119 patiënten die volgens traditionele genezers ‘bezeten’ waren, en 70 mensen die dat niet waren, laat Van Duijl zien dat bezetenheid vaak samenhangt met traumatische ervaringen. Traumaverwerking wordt in het Westen vaak behandeld met medicatie en intensieve traumatherapie gericht op de individu die het trauma heeft opgelopen. In Oeganda, waar trauma’s vaak gekoppeld worden aan de bezetenheid van geesten, is de aanpak van traumaverwerking vaak minder direct en gaan behandelaars zoals traditionele genezers op een meer symbolische manier aan het werk. Ze betrekken de geesten bij hun behandelingswijze.
Traumaverwerking in Oeganda
In het Westen leggen we bepaalde symptomen uit door ze te verbinden aan een directe oorzaak. Zo zouden wij bijvoorbeeld zeggen: “Ik voel een brok in mijn keel door het verlies van mijn moeder”. Maar in Oeganda zou men kunnen zeggen: “Ik voel een brok in mijn keel omdat ik bezeten ben door een geest die mijn keel dichtknijpt.” Sommige patiënten die een trauma hebben opgelopen horen vreemde stemmen of ze hebben een beklemmend gevoel of vreemde dromen. Ze interpreteren deze invloeden als de geesten om zich heen. Ook kan het voorkomen dat een patiënt met een vreemde stem gaat praten. Volgens deze patiënt, of zijn familieleden, kan dat bijvoorbeeld de stem zijn van een overledene die nog geen rust heeft kunnen vinden. Denk bijvoorbeeld aan een overleden grootmoeder die vindt dat haar nakomelingen niet goed voor de oogst zorgen. De traditionele genezer onderhandelt dan met de geest over een oplossing. En dat kan het begin van de oplossing zijn.
Meer aansluiting bij lokale behandeling
Van Duijl concludeert dat psychiaters meer rekening moeten houden met culturele verschillen in het verwerken van trauma’s. “Iemand die zegt bezeten te zijn door geesten, zou ook behandeld moeten worden alsof dit zo is.” Niet voor iedereen zijn medische of psychologische verklaringen en oplossingen voor klachten bevredigend. Daarnaast zijn er simpelweg niet genoeg westers opgeleide artsen in ontwikkelingslanden als Oeganda om alle mensen die een trauma hebben opgelopen te behandelen. Het is daarom belangrijk om ook te kijken wat traditionele genezers doen en dat serieus te nemen. Uiteindelijk gaat het er om dat mensen gehoord worden en dat behandelaars een oplossing voor hun problemen vinden zodat ze verder kunnen met hun leven.
De samenvatting van het proefschrift ‘Spirits, Devils and Trauma. Dissociation in Uganda‘ van Marjolein van Duijl staat hier.
