Met een gemiddelde van ruim 72 liter per persoon per jaar, is bier veruit de favoriete alcoholische versnapering van de Nederlander. Zeker op landelijke feestdagen of tijdens grote sportevenementen zijn de fusten en flesjes bier niet aan te slepen. Maar een gemiddeld glas mag dan gevuld zijn met 25 centiliter bier, voordat het in het glas terecht komt zijn er al vele liters water aan te pas gekomen. Waar komt dat waterverbruik vandaan? En hoe watervriendelijk zijn onze brouwers eigenlijk? De waterweg van een biertje, van graan tot fles.
De eerste waterstap: de ingrediënten
Dat al dat water niet terug is te zien in het glas, komt omdat een groot deel 'verborgen' water is. Bijna 90 procent van het waterverbruik vindt plaats tijdens de teelt van granen (gerst of tarwe) en hop. Voor de verbouwing hiervan is namelijk veel grond- of regenwater nodig. De hoeveelheid water die wordt gebruikt bij de teelt verschilt per regio. Zo blijkt uit cijfers van het Wereld Natuur Fonds dat voor een biertje dat is gebrouwen in Zuid-Afrika drie keer zoveel water is gebruikt als voor een biertje uit Tsjechië. Dat verschil is te verklaren door het feit dat voor de verbouwing van de ingrediënten van een Zuid-Afrikaans biertje veel meer irrigatie (grondwater) is vereist. De gevolgen van waterverbruik voor graanproductie zijn in drogere gebieden daardoor veel groter dan in regenachtige gebieden.
Kom niet aan ons bier!Bier is de Duitsers meer waard dan gas en olie, zo blijkt uit een genomen besluit van de regering. Duitse deelstaten kunnen voortaan zones aanwijzen waar geen fracking mag plaatsvinden. Met fracking worden gas en olie onder hoge druk uit de grond gehaald met behulp van chemicaliën, die het grondwater aantasten. Het 'Reinheitsgebot' uit 1516 gebiedt dat bier alleen met water, hop en gemoute gerst mag worden gemaakt. Aan dit lijstje is later nog gist toegevoegd, maar voor frackingchemicaliën is in het recept duidelijk geen plaats. Lees hier meer over het Duitse besluit.
Om de impact van watergebruik op de landbouw te verminderen, hebben leden van Nederlandse Brouwers, onder wie Grolsch, Heineken, Bavaria en Gulpener, enkele jaren geleden richtlijnen opgesteld om de productie van grondstoffen te verduurzamen. Zo moet 40 procent van alle primaire ingrediënten in 2020 afkomstig zijn uit de duurzame landbouw. Hierbij worden de uitgangspunten van het Sustainable Agriculture Initiative gebruikt, een programma dat boeren helpt om stap voor stap hun waterverbruik en gebruik van pesticiden te verminderen. Ook wordt er gepleit voor meer gebruik van boeren uit de regio. Immers: hoe dichterbij de productie van de ingrediënten, hoe lager de milieu-impact. Kleine Nederlandse brouwerijen maken al vaak gebruik van brouwgerst uit duurzame Nederlandse teelt en steeds vaker doen grotere brouwerijen dat ook, zoals Gulpener in hun thuishaven Limburg. Ons land is echter te klein om de volledige productie voor alle brouwers te leveren.
Biologisch hop van 't IJ
Dat andere belangrijke ingrediënt, hop, zorgt voor de bittere smaak in het bier. Om ervoor te zorgen dat er bij de teelt geen chemicaliën worden gebruikt die vervolgens in het grondwater terecht komen, maakt een aantal brouwers gebruik van biologisch hop. Een van die brouwers is Brouwerij 't IJ, dat de afgelopen jaren een sterke opmars maakte in de Nederlandse bierwereld.
"Biologisch betekent geen pesticiden en herbiciden", vertelt operationeel manager Tim Hendriks. "Tot een aantal jaar geleden gebruikten we uitsluitend biologische hop, maar nu brouwen we een aantal bieren met niet-biologische hopsoorten. We hebben hiervoor gekozen, omdat er honderden hopsoorten met allerlei smaken worden verbouwd, waarvan de lekkerste soorten niet altijd biologisch beschikbaar zijn. En de smaak stellen wij uiteindelijk voorop. In Nederland wordt helaas heel weinig hop verbouwd, het klimaat is daar niet zo geschikt voor. Onze biologische bieren, de Natte, Zatte, Columbus en Struis, brouwen we met biologische hopsoorten die alleen in Nieuw-Zeeland worden verbouwd. Voor andere bieren, zoals de IJwit en de I.P.A. gebruiken we niet-biologische hopsoorten uit Duitsland en de Verenigde Staten."
Brouwwater
De productie van de ingrediënten mag dan wel het grootste deel van het waterverbruik innemen, met alleen granen en hop heb je nog geen bier. De volgende stappen, het mouten en het brouwen, nemen ook een deel van de watervoetafdruk op zich. “De leden van Nederlandse Brouwers streven ernaar het watergebruik tijdens die processen zo laag mogelijk te houden", vertelt Cees-Jan Adema, directeur van Nederlandse Brouwers. "En met resultaat: in een periode van 25 jaar is dit teruggebracht van 20 liter naar gemiddeld 6 liter per liter geproduceerd bier. De vermindering komt voort uit onder meer optimalisatie van de spoelprocessen, maar ook door innovatie bij het vullen van flesjes en fusten. Doel is om dit verder door te voeren naar 3,5 liter in 2020.”
In 25 jaar tijd is het waterverbruik tijdens het brouwproces van 20 liter teruggebracht naar 6 liter water per liter geproduceerd bier
SABMiller, een van de grootste bierbrouwers ter wereld en onder meer eigenaar van Grolsch, stelde een 'Ten Priorities, One Future'-aanpak op, om het waterverbruik flink te verminderen. Door deze aanpak en hun zichtbare waterreductie prijkt Grolsch in Nederland al jaren bovenaan de lijst van Rank a Brand als het gaat om duurzaamheid bij grote biermerken. Gulpener scoort in deze lijst weer beter als het gaat om hop en gerst.
Water na het brouwen
Nu het biertje is gebrouwen, stopt het waterverbruik nog niet. Het warme brouwsel moet namelijk gekoeld worden. Deze koeling gebeurt vaak met een warmtewisselaar die gebruik maakt van koud water. Brouwerij 't IJ heeft volgens Hendriks een slimme manier gevonden om daarbij water te besparen. "Het water dat hiervoor wordt gebruikt, warmt op door de warmtewisseling. Dat water vangen we op in een tank en gebruiken we de volgende dag weer om bier van te brouwen. Hiermee bespaar je zo'n 4000 liter water per brouwsel."
Bier van grachtwaterKunstenaar Henriëtte Waal maakt met haar mobiele Buitenbrouwerij bier van lokale producten, inclusief het op die plek aanwezige water uit bijvoorbeeld een gracht of een sloot. Ze gebruikt bier brouwen om een verhaal te vertellen over water en wil mensen het landschap letterlijk laten proeven. Lees hier het interview met haar.
Als het bier helemaal klaar is, moet het nog een goede verpakking krijgen. Over de vraag hoe je een biertje het watervriendelijkst in een fles verpakt lopen de meningen uiteen. Zo kiest Brouwerij 't IJ ervoor om geen statiegeld meer op de flesjes te heffen. "Hiermee voorkom je dat vrachtwagens met lege flesjes door het land rijden en hoeven flesjes bovendien niet schoongemaakt te worden met spoelwater en allerlei chemicaliën. Bovendien wordt glas in Nederland heel efficiënt gerecycled", aldus Hendriks. Grolsch kiest juist wel voor de statiegeldflessen en zet in op waterbesparing met krattenwassers en spoelmachines.
Proost!
De grootste verantwoordelijk voor waterbesparing en milieuvriendelijke maatregelen ligt dus bij de brouwers. Met allerlei richtlijnen die lokale productie van ingrediënten en watervriendelijk brouwen stimuleren, lijken Nederlandse bierbrouwers in ieder geval op de goede weg. Geniet maandag rustig van je biertje tijdens Koningsdag. Maar drink met mate, al is het maar om een kater te voorkomen.
Van 28 mei t/m 7 juni vindt De Week van het Nederlandse Bier plaats en kun je bij diverse brouwerijen een kijkje nemen. Kijk hier voor meer informatie.
