Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Op vrijdag 5 augustus 2016 werd het verkeer naar het grootste vliegveld van Londen
geblokkeerd door een groep jonge activisten. Black Lives Matter UK wilde het hele land platleggen. In het online campagnefilmpje klonk de zin ‘Dit is voor de 3034 zwarte en bruine lichamen die het afgelopen half jaar verdronken in de Middellandse Zee’.
De Black Lives Matter-beweging, opgericht om het excessieve politiegeweld tegen zwarte mensen in de VS aan de kaak te stellen, krijgt elders in de wereld een nieuw gezicht en een nieuwe invulling. Maar reikt dit zwart activisme ook tot in Afrika, waar de wortels liggen van de Afro-Americans?
Huidskleur
“
Zwart werd naast mijn huidskleur ook een politieke identiteit die ik moest aanleren
“Christella, als ik mijn ogen sluit, ben je net een écht Nederlands meisje.” Het was de eerste schooldag na de krokusvakantie en de juf van groep vier zat in het midden van de kring, terwijl de nieuwe kinderen zich aan elkaar voorstelden. Zwart werd naast mijn huidskleur ook een politieke identiteit die ik moest aanleren. Ik was natuurlijk altijd al zwart, maar ik was me als kind niet bewust van de politieke en sociale consequenties die zwartzijn met zich mee zouden brengen.
Dat besef raakte mij voor het eerst toen ik voet zette buiten een Nederlands asielzoekerscentrum, in een Nederlandse klas, als enig zwart meisje. Het kringgesprek in groep vier leerde mij dat mijn huidskleur me altijd zou verbinden aan Afrika, ondanks mijn vloeiende beheersing van de Nederlandse taal. Voor Afrikaanse jongeren die anders dan ik opgroeien op het continent van hun voorouders, lijkt die huidskleur minder relevant. Als jij zwart bent en iedereen om je heen ook zwart is, is er wellicht geen reden om een collectief zwart bewustzijn te creëren en vanuit dat besef op te komen voor je rechten.
Die andere miljarden
Maar kijken we naar humanitaire crises in heden en verleden, dan zien we dat het debat over de waarde van zwarte levens juist ook in Afrika gevoerd moet worden. Als we ons afvragen wat de betekenis is van zwarte Afrikaanse levens, gaat het niet langer over een minderhedendebat, maar over een mondiaal debat. Journalist Seada Nourhussen benadrukte het al in een column in dagblad Trouw: eigenlijk zouden we ons als Afrikaanse afstammelingen helemaal geen minderheid moeten noemen.
Ongeveer 200 miljoen mensen die zich met hun Afrikaanse afkomst identificeren, wonen in Amerika. Nog eens miljarden mensen zijn verspreid over de rest van de wereld en in Afrika zelf. Maar bij de Black Lives Matter-beweging denken we niet direct aan die laatste miljarden. Toch was het merendeel van de 1041 mensen die in de eerste helft van 2019 het leven lieten in de Middellandse Zee vluchteling afkomstig uit Afrika.
Schoolmeisjes uit Chibok
Zolang de Black Lives Matter-beweging de berichtgeving in kranten, televisie en sociale media domineert, blijven we geloven dat de alarmerend lage waarde die aan zwarte levens wordt toegekend, een specifiek Amerikaanse kwestie is. Daarmee ontlopen we het debat over structurele achterstelling op Europese en Afrikaanse bodem. Dat resulteert onder meer in het uitblijven van internationale verontwaardiging over terreurgroep Boko Haram die met name Nigeria onveilig maakt en door de Global Terrorism Index opnieuw is
uitgeroepen tot een van de vier meest dodelijke terreurgroepen van 2018.
“
Westerse bedrijven genieten economische voordelen waarvoor zwarte levens de prijs betalen
Toen Boko Haram in 2014 een groep van 219 schoolmeisjes uit de noordelijke stad Chibok ontvoerde, barstte kortstondig de actie #Bringbackourgirls op sociale media los. De verontwaardigde internationale gemeenschap ging echter al gauw over op de volgende crises met meer directe dreigingen voor het Westen, zoals het oprukken van ISIS in Noord-Irak en Russische soldaten op de Krim.
Nog een voorbeeld: Congo. Naast de blijvende sociaal-economische ontwrichting door de koloniale heerschappij van België, waarbij miljoen mensen omkwamen, wordt het Congo van vandaag geteisterd door een strijd om mineralen. Ze wordt gevoerd door buurlanden Rwanda, Uganda en Tanzania. Vrouwen en jonge meisjes zijn de grootste verliezers. Ze vallen ten prooi aan seksueel misbruik door rebellenleiders, maar ook door blauwhelmen. Het structurele falen van de Verenigde Naties ondermijnt de geloofwaardigheid van de organisatie en haar vredesmissies. Westerse bedrijven genieten intussen economische voordelen van conflictmineralen, waarvoor zwarte levens de prijs betalen.
Collegegeld
En als institutionele achterstelling niet tot doden leidt, dan wel tot levens waarin kansen worden gemist, zoals in het onderwijssysteem van Zuid-Afrika. Daar protesteerden in 2015 zwarte studenten via
#Rhodesmustfall tegen de verheerlijking van Brits imperialisme, met het imposante standbeeld van de negentiende-eeuwse Britse koloniale bestuurder en zakenman Cecil Rhodes op de campus van de Universiteit van Kaapstad als symbool.
“
Jonge Zuid-Afrikaanse vrouwen stonden vooraan op de barricades
Na de val van Rhodes vervolgden de studenten hun protesten, nu tegen een landelijke verhoging van collegegeld. Een verhoging van 10,5 procent moest opwegen tegen een inflatiegraad van 6 procent. Wat begon op de Universiteit van Witwatersrand, als driedaagse bezetting door haar studenten, verspreidde zich al gauw naar andere grote universiteiten in het land.
Beide protestseries werden voornamelijk geleid door zwarte studentes. Jonge Zuid-Afrikaanse vrouwen als Nompendulo Mkhatshwa stonden vooraan op de barricades, hun hoofd symbolisch gewikkeld in een traditioneel Afrikaanse tulband. De tulband die normaliter kenmerk was van de traditionele thuiszittende huisvrouw. Ze protesteerden ook tegen andere misstanden in het Zuid-Afrikaanse hoger onderwijs. Gebrek aan beurzen voor zwarte studenten, hoge salarissen voor de universiteitsdirecteuren, plus een overheid die slechts 0,75 procent van het BNP aan hoger onderwijs besteedde.
Protest op de Dam
Waren de protesten in Zuid-Afrika een voorbode van zwarte mobilisering over het hele Afrikaanse continent? Voor sommigen kan het niet snel genoeg gaan. Ayaan Hirsi Ali
vroeg artiesten Kendrick Lamar en Beyoncé in 2016 via Facebook wanneer zij zich eindelijk zorgen zouden gaan maken over de Nigeriaanse Chibok-meisjes. Bill Clinton zei in
een speech in april 2016 ‘I will tell you where else Black Lives Matter: in Africa’ ter verdediging van de campagne van zijn vrouw en haar inzet op het continent. Beiden sloegen de plank mis.
“
De zwarte identiteit wordt langzaam een monidaal fenomeen
De zwarte identiteit en het bijbehorende bewustzijn worden al langzaam steeds meer een mondiaal fenomeen. Wat begon als een beweging onder zwarte jongeren in de Verenigde Staten als protest tegen het excessieve Amerikaanse politiegeweld tegen hen, gaat nu steeds meer over het gebrek aan internationale ophef over zwarte Afrikaanse slachtoffers van oorlog en geweld.
De opkomst van Black Lives Matter-bewegingen onder de Afrikaanse diaspora in het Verenigd Koninkrijk, Nederland, België, Duitsland en Zweden is een belangrijke ontwikkeling voor de solidariteit met het onrecht dat Afrikaanse jongeren ondergaan op het continent. In de weken voor de grote Londense protestactie hielden jongeren in andere Europese landen al hun eigen protesten. In Nederland was er in juli 2016 een sit-in op de Dam tegen politiegeweld. Deze jongeren hebben vaak een directe link met het continent, waar hun ouders of zijzelf nog geboren zijn. Ze inspireren daardoor tot een sterkere band tussen diasporakwesties en Afrikaanse kwesties.
Vrijgevochten zwarte vrouwen
Toen Black Lives Matter UK in het leven werd geroepen, gevolgd door de grote protestactie, gebeurde er iets bijzonders: er klonk een collectieve Afro-diasporastem, buiten de Amerikaanse context. Om structurele vooruitgang te boeken voor zwarte levens in verschillende werelddelen, moeten we een beroep doen op een mondiale verantwoordelijkheid om raciale ongelijkheid te bestrijden, en bedrijven, overheden en academische instituten daarop aanspreken. Het debat rond structurele achterstelling van zwarte levens krijgt in de mondiale context een verfrissend, kritisch en noodzakelijk perspectief.
Het nieuwe elan komt ook tot uiting in de leiding van de bewegingen: zowel BLM als de Zuid-Afrikaanse #Feesmustfall (collegegeld moet lager, red.) staan onder leiding van vrijgevochten zwarte vrouwen, en vormen zo een contrast met de door mannen gedomineerde burgerrechtenbewegingen en onafhankelijkheidsstrijd van de jaren ’60. Gesteund door deze erfenis van eerdere generaties van zwart activisme weten zwarte jongeren uit de diaspora en in Afrika samen een nieuwe beweging van 21e-eeuws zwart activisme vorm te geven.
Dit artikel verscheen eerder in OneWorld Magazine in 2016.
