Braziliaanse studenten moeten niet nadenken, en al helemaal geen kritische vragen stellen

De onderwijshervormingen van de Braziliaans president Jair Bolsonaro gaan totaal de tegengestelde richting uit: kritisch leren denken is uit den boze. Leerlingen moeten leren luisteren en academische onderzoekers moeten de markt bedienen. Op school spreken over maatschappelijke problemen heet voortaan ‘chaos zaaien’, en praten over ongelijkheid, racisme of gender heet ‘ideologische brainwashing’.

Over het hele onderwijssysteem wordt er 1,27 miljard euro bespaard. De publieke universiteiten verliezen meer dan 30 procent van hun subsidies voor logistiek en onderhoud van de gebouwen. Nieuwe onderzoeksbeurzen, die normaal in augustus worden toegekend, zijn ingehouden.

Een groep universiteitsprofessoren, gesteund door het internationale mensenrechtencollectief ACHPR, spande een proces aan tegen de gouverneur. Volgens de professoren schenden de censuur en het autoritarisme van de gouverneur de basisregels van het onderwijssysteem en gaat het verbod van Doria regelrecht in tegen de Braziliaanse grondwet. Uiteindelijk werd Doria verplicht het materiaal binnen 48 uur weer vrij te geven.

Aan verschillende universiteiten in het hele land worden politieke debatten geannuleerd, hetzij verplicht, hetzij ingegeven door zelfcensuur in een klimaat van besparingen en controles. Universiteiten zijn voortaan verplicht jaarlijks te rapporteren welke activiteiten ze organiseerden met welke politieke figuren of maatschappelijke organisaties. Minister van Onderwijs Abraham Weintraub wil universiteiten straffen die volgens hem ‘de chaos’ promoten op hun campussen, lees: die maatschappelijke debatten organiseren. Volgens Weintraub blijven deze instellingen ondermaats in hun resultaten omdat ze te veel met politiek bezig zijn. De minister van Onderwijs wil ook een parlementaire onderzoekscommissie creëren om universiteitsprofessoren te onderzoeken wanneer ze ‘foute’ dingen doen.

Ana Cristina Suzina is een Braziliaanse journaliste en sociologe, en verbonden aan het SMAG onderzoek (Social Movements in the Global Age) in Louvain-la-Neuve. Soms geeft de regering Bolsonaro de indruk te improviseren, maar niets is minder waar”, zegt Suzina. “Er zit wel degelijk een duidelijk plan achter deze hervormingen. Wat Bolsonaro wil doen, is een kapitalistisch totalitarisme installeren en dat gaat veel verder dan besparingen in lijn met het neoliberale project van deze regering.”

Hoe de minister de toekomst dan ziet, wordt duidelijk in het onderwijsproject Future-se, wat zoveel betekent als ‘Word deel van de toekomst’. Het is een verkapte vorm van privatiseren, waarbij het beheer en de eindevaluaties van de universiteiten ge-outsourcet worden en de universiteiten zelf op zoek moeten naar sponsors.

Een andere zorg is dat deze benadering de ongelijkheid in het onderwijs verder zal vergroten. Als de staat zich terugtrekt als financier, gaat dit ongetwijfeld ten nadele van de minst bevoordeelde groepen. Het nieuwe systeem wil studenten en professoren met ‘de beste resultaten’ belonen; de zwakkeren worden aan hun lot overgelaten.

“Het hangt ook samen met het zogenaamde ‘statuut van de adolescent’: men vindt dat aan kinderen te veel macht is gegeven. Kinderen moeten gehoorzamen en jaknikken. Tot nog toe heeft geen enkel parlement, federaal noch regionaal, dit wetsvoorstel goedgekeurd. Maar het project en het discours blijven wel leven en vinden stilaan ingang. Een stemming in september in Paraná resulteerde in 27 stemmen tegen en 21 voor, en die 21 zullen campagne blijven voeren. Ideologisch blijft dit het klimaat beïnvloeden.”

Ook dit voorstel oogst felle kritiek van pedagogen. Waar komt het geweld in de scholen vandaan en welk pedagogisch project hebben die militairen?, vragen ze zich af.

Deze militaire burgerscholen zullen niet in de privéscholen en in de rijke buurten geïnstalleerd worden, maar in de favela’s en in het binnenland. “Het zijn niet de kinderen en jongeren die gewelddadig zijn. Het is de samenleving die de kinderen geweld aandoet, door de armoede, door de levensomstandigheden in de favela’s, door de grote sociale ongelijkheid, door het racisme en de discriminatie die inderdaad ook de scholen treffen”, aldus de Spaanse pedagoog Miguel Aroyo, die het thema analyseerde. “Het is nogmaals een criminalisering van de armen.”

De eens zo gerenommeerde Braziliaanse pedagoog Paulo Freire is in die context met zijn ‘pedagogie van de onderdrukten’ de communist van dienst geworden, die bestreden moet worden. Freire is de grondlegger van de ‘pedagogie van de onderdrukten’ en van ervaringsgericht onderwijs.

“Vooral het schrappen van sociale wetenschappen en het criminaliseren van het politieke debat in de schoot van de universiteiten, betekenen dat men een samenleving wil bouwen waar er geen plaats is voor diversiteit en inclusie. Het zijn precies ook de sociale wetenschappen die zouden kunnen helpen om in te zien hoe we beland zijn in de sociale crisis vandaag, en die ons instrumenten kunnen aanreiken om eruit te raken. Onderwijs is de enige bevrijdende en emanciperende kracht voor een volk.”

Dit artikel verscheen eerder op MO.be