Buiten­landse au pairs over uit­bui­ting: ‘Als ik klaagde, zou ik worden terug­gestuurd’

Een nieuwe taal leren, langs een tulpenveld lopen en de sneeuw op haar gezicht voelen. Voorafgaand aan haar jaar als au pair (een inwonende hulp, zie kader verderop) in Nederland waren het de kleine genoegens waar de Indonesische Suri zich op verheugde. Met haar 25 jaar, universiteitsdiploma en saaie kantoorbaan in Yogjakarta, was de honger naar ‘iets anders’ gegroeid. Ze meldde zich aan op een website, kwam in contact met een gastgezin in Nederland, voerde een paar videogesprekken met haar toekomstige gastmoeder en landde eind september 2022 op Schiphol.

Eenmaal aangekomen in Bergen op Zoom ontmoet Suri de drie kinderen. Die zijn dan 12, 6 en anderhalf jaar. Ze weet dat de oudste zoon extra zorg nodig heeft en legt geduldig het eerste contact. Haar kamer is klein maar fijn. Maar al na een week verandert er iets.

Uitgescholden

“De moeder begon steeds meer van me te verwachten”, vertelt Suri. Niet alleen moet ze geregeld voor drie kinderen tegelijk zorgen, ook staan er steeds meer schoonmaaktaken op haar tedoenlijst. De dagen vullen zich met dweilen, ramen lappen, de badkamer poetsen en de zorg voor een 12-jarige jongen die bij alles hulp nodig heeft. “Ik was niet meteen gewend aan alle apparaten, dus ging het strijken langzaam en was ik te laat met koken. Daar werden ze dan chagrijnig van.”

Suri neemt contact op met het bemiddelingsbureau. ‘Probeer eerst zelf te overleggen met het gastgezin’, krijgt ze te horen. Dat probeert ze: ze vertelt de moeder dat het werk haar te veel is, en in elk geval meer dan de lichte huishoudelijke taken en oppaswerkzaamheden die volgens het contract zijn toegestaan. ‘Volgende keer als je een probleem hebt, praat je eerst met mij’, snauwt de moeder. ‘Ik ben degene die je betaalt.’ Ze spreken af dat Suri nog maar één keer per week schoonmaakt en dat ze maximaal vijf dagen van acht uur draait.

Terwijl Suri er naar eigen zeggen het beste van probeert te maken in Bergen op Zoom, groeit de frictie. De gastmoeder komt ongevraagd haar kamer binnen en verschijnt steeds als Suri met haar familie in Indonesië belt. “Ik voelde me continu gecontroleerd. Ik mocht niet eten tijdens mijn ‘werkuren’ en kon niet naar de wc, omdat er dan niemand bij de zoon zou zijn.” Ze concludeert dat haar gastgezin niet op zoek was naar een au pair, maar naar een schoonmaker en verzorger. “Ze wilden me gewoon gebruiken.”

Na een maand is Suri in tranen. Ze wil weg. Maar als ze zegt te willen stoppen, wordt ze door de vader van het gezin uitgescholden. Hij noemt haar ‘ondankbaar’. Ze krijgt twee uur om haar spullen te pakken en staat dan op straat. “Ik was zo bang. Gelukkig kon ik naar een noodopvang van het bemiddelingsbureau en heb ik via hen een nieuw, fijn gastgezin gevonden.”

Goedkoop ‘alternatief’ voor dure kinderopvang

Nederlandse gezinnen gaan steeds vaker op zoek naar een buitenlandse au pair. Kwamen er volgens de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) in 2018 nog 1400 au pairs van buiten de EU naar Nederland, in 2022 waren dat er 1630. In een rondgang langs de 21 officiële (door de IND erkende) au-pairbureaus, wordt geschat dat het aantal in 2023 nog eens 10 tot 30 procent is gestegen.

Die stijging is niet verwonderlijk gezien de situatie waarin het Nederlandse kinderopvangsysteem verkeert. Kinderdagverblijven zitten bomvol en zijn, zeker in vergelijking met de rest van Europa, duur. 92 procent van de verblijven heeft een wachtlijst. Wie twee dagen in de week twee kinderen wegbrengt, kan rekenen op een factuur van ruim 2000 euro, waar je afhankelijk van je inkomen kinderopvangtoeslag voor kunt krijgen. En dus gaan ouders en verzorgers op zoek naar alternatieven; een inwonende, helpende hand klinkt dan aanlokkelijk.

De au-pairbureaus maken het verkooppraatje af: ‘Onze gastgezinnen […] vinden het een verrijking om iemand uit een andere cultuur in huis te hebben. Iemand die bovendien rust brengt in huis tijdens de spitsjaren met opgroeiende kinderen.’ Het vooroordeel dat een au pair alleen iets is ‘voor de elite’, wordt ook uit de wereld geholpen: voor zo’n 600 à 800 euro per maand (en een vrije kamer) heeft een werkende ouder een extra gezinslid van ver. Dat ‘gezinslid’ mag je maximaal 30 uur per week laten werken met twee vrije dagen, op de kinderen laten passen en licht huishoudelijk werk laten verrichten. Een vaatwasser uitruimen? Ja. De ramen laten lappen? Nee.

Werkdagen van 14 uur

In Nederland komt een derde van de au pairs uit de Filipijnen, gevolgd door Zuid-Afrika, Indonesië, Brazilië en Thailand. Veel spreken Engels, hebben een diploma op zak en willen, net als hun Nederlandse leeftijdsgenoten van het populaire NPO-programma Au Pairs, op avontuur. Maar tegenover het publieke plaatje staan verhalen zoals dat van Suri, dat geen uitzondering blijkt. In de loop van 2023 sprak de auteur van dit artikel met twaalf (voormalige) Indonesische au pairs over hun ervaringen, die behalve positieve ook negatieve kanten hadden. Lange werkdagen, zware huishoudelijke klussen, controle en weinig bewegingsvrijheid werden het meest genoemd, net als de angst om zich tegen de schendingen van het contract uit te spreken.

Een van hen is Sofa (27). Zij werkte bij haar eerste gezin van 6 uur ’s morgens tot 8 uur ’s avonds, een werkdag van 14 uur. “Maar als ik dat aankaartte, dreigden mijn gastouders dat ze me aan zouden aangeven en dat de IND mijn visum zou intrekken. En ik was bang om teruggestuurd te worden.” Sofa’s familie in Indonesië is de economische klap van de coronapandemie nooit echt te boven gekomen. “Mijn ouders rekenen op mijn bijdrage, dus ik stuurde al mijn zakgeld terug.”

Een ander is de Balinese Ana (25), die in 2022 geld leende van haar vrienden voor een au-pairjaar in Nederland. Zij zocht zelf contact met de auteur: “Ik wil laten weten hoe verdrietig mijn ervaring was. Zodat ik andere au pairs aan kan moedigen zich uit te spreken.” Onverwacht kreeg Ana in haar eerste gastgezin de verantwoordelijkheid over een kind met een beperking, ook al mogen au pairs geen zorg verlenen waarvoor specifieke vaardigheden vereist zijn. “Om 5 uur moest ik opstaan om het meisje te verzorgen; van aankleden tot mee naar de wc. Soms sloeg ze om zich heen. Daarna schoonmaken en koken. Privacy had ik niet, want de wasmachine stond in mijn kamer.” Als het au-pairbureau een uitje organiseerde kon ze niet mee, omdat haar vrije uren nooit in het weekend vielen. “Als ik klaagde over de uren zei ze dat ik niet van haar kinderen hield.”

De signalen zijn niet nieuw. Al in 2014 werd uit onderzoek van het WODC (het kennisinstituut van het ministerie van Justitie en Veiligheid) duidelijk dat de helft van de au pairs meer werkt dan de toegestane dertig uur. Om misstanden te voorkomen, is daarom meermaals aan de regelingen gesleuteld. Zo moeten au pairs sinds oktober 2022 jonger dan 26, ongetrouwd en kinderloos zijn. Het idee daarachter is dat juist vrouwen met een gezin uit armere landen kwetsbaarder zijn voor uitbuiting. Zij zouden de au-pairregeling ook voor andere doeleinden kunnen gebruiken, bijvoorbeeld door in Nederland ‘zwart’ bij te klussen en het verdiende geld naar huis te sturen. Vrouwen die thuis een gezin te ondersteunen hebben, zouden bovendien minder geneigd zijn om misstanden te melden, uit angst teruggestuurd te worden.

‘Alternatieve’ routes

Volgens ngo FairWork bestaat de kans dat de regels de au pairs niet beschermen, maar hun situatie juist verslechteren. “De au pairs worden jonger, maar daarmee houdt het misbruik van de regeling [door gastgezinnen, red.] niet op”, zegt Franny Parren, programmacoördinator bij de ngo FairWork waar ook meldingen over misstanden van au pairs binnenkomen. Volgens Parren kunnen de restricties er juist toe leiden dat gastgezinnen op zoek gaan naar alternatieve routes, bijvoorbeeld het in huis nemen van ongedocumenteerde au pairs. “En zij zijn nog kwetsbaarder.”

Want nee, het mag niet, maar kan wel; een au pair vinden zonder matchingsbureau. Er zijn genoeg Facebook-groepen en platforms waar partijen elkaar ontmoeten, zoals AuPairWorld.com, ‘het grootste online au-pairbureau ter wereld’. Een toeristenvisum is makkelijker geregeld dan een verblijfsvisum en zonder contract en verblijfspapieren is de au pair extra kwetsbaar voor mogelijke misstanden. Het betekent geen contractbescherming of zorgverzekering en ook geen IND-noodnummer of noodopvang als het misgaat. Het Duitse AuPairWorld wilde niet reageren op vragen over zijn verantwoordelijkheid bij het vinden van de matches op zijn site.

Hoeveel au pairs er zonder papieren zijn weten we niet. De IND laat weten daar geen zicht op te hebben en houdt alleen cijfers bij over het aantal au pairs van buiten de EU dat een verblijfsvergunning krijgt. Wat daarbij opvalt, is dat juist de zeer jonge vrouwen die nu wel via het programma binnenkomen er soms voor kiezen om na afloop ongedocumenteerd te blijven. Zo ging ook Sofa niet meteen terug naar huis. Na een positieve tweede au-pairervaring bleef ze nog een tijd in Amsterdam, want er moest nu eenmaal geld naar huis worden gestuurd. Ze ging aan de slag op een rondvaartboot en kluste bij via een oppas-app. Inmiddels is ze wel weer Indonesië, maar ze hoopt op een partnervisum om naar Nederland en haar vriend te komen.

Aandacht voor de situatie achter de voordeur

Dat steeds meer tweeverdienende gezinnen een au pair met hun gehele huishouden opzadelen, is niet zonder reden, zeggen de ervaringsdeskundigen die voor dit artikel zijn gesproken. Kinderdagverblijven zijn zoals gezegd overvol, en Nederland kent nauwelijks tot geen gereguleerde migratieroutes voor niet EU-werknemers die wél willen komen poetsen, zorgen en oppassen, ondanks de krappe arbeidsmarkt en initiatieven op dit vlak in buurlanden. Mede daardoor verdwijnt het werk onder de radar en gebeurt het onbeschermd.

Moet Nederland dan maar stoppen met de ‘culturele uitwisselingsprogramma’s’, zoals Noorwegen vorig jaar besloot na herhaaldelijke berichtgeving over misstanden? Of het voorbeeld van de Verenigde Staten volgen, waar staten overwegen om regelingen te ‘formaliseren’, zodat de 21.000 daar aanwezige au pairs betere arbeidsomstandigheden en salaris krijgen?

“Het is hoe dan ook tijd voor een discussie”, zegt de Japanse voormalig au pair Azumi Nakane, die haar masterthesis aan het thema wijdde. Nu de au pair in trek komt, moet er aandacht komen voor deze situatie achter de voordeur én de nieuwe trends die zijn ingezet. Zo constateerde de IND dat steeds meer gastgezinnen niet voor kinderen een au pair in huis nemen, maar om te helpen met de zorg rondom een oudere. Dat betekent ook hier een kans dat de au pairs worden gebruikt als onderbetaalde huishoudelijke hulp of verzorgende.

“Het wordt tijd dat wij, ook als vrouwen uit Azië, ons uitspreken”, besluit Ana. “Dat we veilig aan zo’n programma mee kunnen doen. Wij zijn ook gewoon jongeren die naar het buitenland willen, en leuke herinneringen mee terug willen nemen naar Indonesië.”
 
Research voor dit artikel: Abdus Somad, Sonya Andomo, Asmariyana
 
* De namen van de geïnterviewden zijn uit privacyoverwegingen gefingeerd. Hun echte namen zijn bekend bij de redactie. De bemiddelingsbureaus waarmee Suri en Ana contact opnamen, zijn bij OneWorld bekend. Omdat hun echte namen uit veiligheidsoverwegingen niet met de bureaus gedeeld konden worden, konden zij niet op de cases reageren. Het bureau van Suri zegt zich niet in het verhaal te herkennen.