Congokenners: ‘Ook Nederland draagt bij aan het geweld in Congo’

De Democratische Republiek Congo (DRC) wordt door geweld overspoeld. Met name de Congolezen in het oosten, waar veel kostbare mineralen in de bodem te vinden zijn, leven sinds midden jaren negentig in onveiligheid. Het conflict komt maar mondjesmaat in het westerse nieuws. Pas begin dit jaar leefde de aandacht op nadat rebellengroep M23 de twee grote steden in het oosten van Congo met veel geweld innam. Weinig oog is er bovendien voor de rol van het Westen. Drie Nederlandstalige deskundigen en activisten met een Congolese achtergrond laten vanuit Nederland en België hun licht schijnen over de rol van westerse overheden, multinationals en consumenten in het aanhoudende geweld in hun geboorteland.

Politicoloog Nadia Nsayi: ‘Geweld is gelinkt aan westerse geopolitiek’

Belgisch-Congolese politicoloog Nadia Nsayi (1984), geboren in Congo, dat op dat moment nog Zaïre heette, kwam op vijfjarige leeftijd naar België en groeide op bij haar peetouders in Vlaanderen.

“De geweldsescalatie in Oost-Congo is niet per se een etnisch conflict. Het gaat vooral over de toegang tot grondstoffen in Congolese bodem: goud, coltan en tinerts, om er maar een paar te noemen. Belangrijk voor laptops, gsm’s en iPhones, waarvan het Westen geen genoeg kan krijgen. Amerika, China en Europa proberen op allerlei manieren aan die grondstoffen te komen, en liefst zo goedkoop mogelijk.

In het verleden hebben de Amerikanen dertig jaar lang de Congolese dictator Mobutu gesteund, maar na het eind van de Koude Oorlog moesten ze op zoek naar nieuwe leiders in de regio. En toen kwamen ze onder andere uit bij de Rwandese president Kagame. Dit kleine buurland van Congo exporteert delfstoffen die het zelf nauwelijks in de bodem heeft, maar die illegaal uit Congo gehaald zijn.

Rwanda krijgt veel westerse ontwikkelingshulp. Die steun is deels gebaseerd op schuldgevoel, omdat de internationale gemeenschap niets of te weinig deed tegen de genocide in dat land in 1994. Daarbij wordt voor het gemak vergeten dat Kagame een dictator is. Hij is medeverantwoordelijk voor het escalerende geweld in Congo, want M23 is een politiek instrument van Kagame, die al sinds 1996 probeert het oosten van Congo onder controle te krijgen. De strijders zijn Tutsi’s die door Rwanda worden gesteund en gecontroleerd. Het geweld van deze rebellengroep laaide al in 2022 weer op, maar bleef lang onopgemerkt in het buitenland. Pas nu Goma en Bukavu zijn gevallen, worden we wakker, want dat haalde alle kranten. In de publieke opinie bestaat een conflict nu eenmaal pas als het in de media verschijnt.

Eindelijk komen er reacties van de internationale gemeenschap op de Rwandese invasie van Congo. Het Verenigd Koninkrijk en Duitsland hebben de ontwikkelingssamenwerking aan Rwanda opgeschort en Canada kondigde economische sancties aan. De Europese Unie schortte de militaire samenwerking met Rwanda op. Maar die sancties zullen niet meteen vrede brengen, daarvoor moet Rwanda in de vorm van M23 zich terugtrekken uit Congo.

Op een bepaald moment zal Kagame niet meer nuttig zijn voor het Westen en dan laat het hem ook weer vallen. Zo gaat dat in de geopolitieke geschiedenis. Maar Kagame heeft al gezegd: ‘Sancties zullen mij niet tegenhouden.’ Want als Rwanda straks de militaire controle over Congo heeft en over de grondstoffen kan beschikken, heeft Kagame die internationale steun helemaal niet meer nodig.”

Managementadviseur Paul Mbikayi: ‘Westerse ngo’s spelen Rwanda in de kaart’

Managementadviseur Paul Mbikayi (1963), geboren in Congo, ontvluchtte zijn land als 31-jarige en woont en werkt sindsdien in Nederland, waar hij onder andere debatten organiseert over dekolonisatie.

“Ik spreek liever over ‘het oosten van Congo’ dan over Oost-Congo. Dat laatste klinkt als een ander land, alsof het al van Congo is afgescheiden. Dat is de agenda van Rwandese president Kagame, die een deel van mijn land claimt als onderdeel van zijn Groot-Rwanda. Daarom vermoorden gewapende troepen, gesteund door Kagame, mijn broers en zussen in het oosten van Congo.

Of er daarvoor genoeg aandacht is in Nederland? De afstand van het Nederlandse publiek tot de realiteit op het Afrikaanse continent is te groot. Ik heb een paar collega’s die iets zagen op tv en hun steun betuigden. ‘Wat een ramp in je land van herkomst’, zeggen ze, en gaan dan weer over tot de orde van de dag. Het lijkt voor de meesten toch de ver-van-mijn-bedshow. Terwijl er zo veel links zijn met Nederland.

Wij zijn verslaafd aan de grondstoffen uit Congo waar het conflict om draait, want allemaal willen we een mobieltje. Nederland heeft niet voor niets een consulaat in Goma, middenin het gebied waar die grondstoffen gewonnen worden. Onze regering pleit voor enkel zakendoen in het buitenland voor Nederlands gewin. Alleen de logica van winstmaximalisering telt nog, ook al financiert die handel een oorlogsmachine elders in de wereld, in dit geval in Congo.

Niet alleen moet Nederland stoppen met financiële steun aan Rwanda, ik zou ook alle westerse ngo’s een verbod willen opleggen op werken in dat land. Er zijn lange lijsten van organisaties die goede dingen doen in Rwanda. Maar geen enkele ervan kan er duurzaam functioneren, of ze zich nu richten op de gezondheidszorg, de vermindering van plastic afval of werken met gorilla’s die nota bene aan de kant van Congo leven. Allemaal dragen zij indirect bij aan de ellende van de Congolezen en spelen ze Rwanda in de kaart. Elk succesje van een ngo wordt namelijk door het regime gepresenteerd als een succes van Kagame. Daardoor verslapt de alertheid van de Rwandezen, want zij voelen niet dezelfde pijn als de Congolezen.

Begrijp me niet verkeerd: voordat Kagame aan de macht kwam, trouwden Congolezen met Rwandezen en kregen zij samen kinderen. President Kagame is het probleem, niet het Rwandese volk. Maar als westerse ngo’s gaten blijven dichten die de Rwandese regering laat vallen, zal hij nooit door zijn eigen bevolking ter verantwoording worden geroepen.”

Gemeenteraadslid Carla Kabamba: ‘Alles wat smart is, zorgt voor Congolees leed’

Amsterdams onafhankelijk gemeenteraadslid Carla Kabamba (1986) kwam als baby naar Nederland, heeft een Congolese vader en groeide op in Den Haag.

“Mijn oma van 90 woont in de Congolese hoofdstad Kinshasa. Zij kan niet wegrennen voor geweld. M23 heeft gedreigd naar de hoofdstad te trekken, maar waar kan oma heen als de rebellen toeslaan? Een familielid uit Europa is op dit moment bij haar om te beoordelen hoe ze veilig kan blijven. Voor mijn gevoel is de dreiging van oorlog in de hoofdstad nog nooit zo groot geweest. Ik leef met die spanning en dat verdriet, maar in Nederland hebben weinigen hier aandacht voor. Terwijl onze leefwijze wel degelijk verband houdt met het geweld in Oost-Congo. Onder andere voor de grondstoffen in onze elektronica worden mensen achternagezeten door rebellen en vermoord. Alles wat smart is, zorgt voor Congolees leed, van je wasmachine tot je tv.

Zo zegt de Congolese regering aanwijzingen te hebben dat Apple heel goed weet van de gruweldaden in Congo, maar dat het bedrijf er de ogen voor sluit. Volgens DRC zijn de grondstoffen in Apple-producten meer met het geweld verweven dan het wil toegeven. De keus voor Apple was een strategische denk ik, want het Koreaanse Samsung gebruikt dezelfde grondstoffen op grote schaal, maar dat bedrijf spreekt misschien minder tot de westerse verbeelding. Dit soort multinationals ontwijken vaak hun verantwoordelijkheid door te verwijzen naar de toeleveringsketen en dat het moeilijk is na te gaan waar grondstoffen precies vandaan komen.

Kun je hieraan iets doen als consument? Ik verwacht niet dat iemand zijn iPhone of mobiel weg gaat gooien, maar we zijn wel heel erg materialistisch geworden. In vergelijking met onze oma’s gooien we spullen veel sneller weg: ieder jaar een nieuwe telefoon, om de twee jaar een nieuwe laptop. Doe langer met je mobiel, koop vaker een refurbished apparaat. En je hoeft heus niet altijd alles smart te kopen: een wasmachine met een ouderwetse draaiknop in plaats van een digitaal controlepaneel werkt ook prima.”

Na de Russische inval in Oekraïne viel me op hoeveel sympathie er in Nederland was voor de Oekraïners. Die erkenning van menselijkheid verdienen de Congolezen ook, maar als het gaat over het Globale Zuiden moet je eerst door een dikke laag onverschilligheid voordat mensen empathie kunnen opbrengen. Ik zou willen dat wat er in Oost-Congo gebeurt net zulke mainstream kennis wordt als het geweld in Oekraïne of Palestina. Alleen dan kan wegkijken niet meer.”