Dans om de vluchteling

Een organisatie voor kunstenaars en creatieve ondernemers in Amsterdam­-Noord zoekt een ervaren naaister die met statushouders kostuums wil vervaardigen voor een theatervoorstelling en Albert Heijn wil statushouders in dienst nemen. Is het wenselijk dat iedereen een vluchtelingenproject kan opzetten, niet gehinderd door enige kennis van de doelgroep?

“Ook als initiatieven de beste bedoelingen hebben, moeten we onszelf afvragen: wat is het doel en wie wordt hier blij van?”, meent Halleh Ghorashi, hoogleraar Diversiteit en Integratie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Zij kwam in 1988 als 26-­jarige uit Iran naar Nederland.

Zij zet zich al vanaf de jaren 90 in om de vluchtelingenproblematiek op de agenda te krijgen. “Nu is het echt een business geworden”, zegt ze. Het debat ging twintig jaar geleden over klassieke migrantengroepen, zoals de eerste generatie Marokkaanse en Turkse gastarbeiders. Kortgeleden kwam er een kentering: door de hoge toestroom van asielzoekers ontstonden allerlei vluchtelingenprojecten.

In het taaltheater zitten zo’n twintig jonge mannen en vrouwen in een kring. Docent Kees Taat geeft een beginzin aan iemand, een ander moet daarop improviseren. ‘Ik speel vaak met mijn kinderen’, is de tekst die een Eritrese man krijgt. “Mijn man speelt alleen met de kinderen, niet meer met mij”, zegt de Syrische vrouw naast hem, die de rol van een verveelde moeder vertolkt. De aanwezigen lachen. “Mijn man heeft geen aandacht meer voor mij”, verbetert Taat. De groep zegt hem hardop na. Er zijn ruim honderd vrijwilligers actief bij Boost. Wie wil, kan met een goed idee komen. Als er mensen willen meedoen, vindt dat doorgang. Niks is verplicht. “Onze aanpak is niet in beton gegoten”, zegt Schleijpen. “Het gaat om het blijven zoeken naar de juiste positieve energie.”

Uit een onderzoek van Ghorashi komt naar voren dat een van de grootste problemen van vluchtelingen de ellende is die ze hebben achtergelaten. Ze willen graag contact, niet alleen met mensen die louter interesse hebben voor hun vluchtverhaal, maar ook met mensen die interesse hebben in wie ze zijn als persoon. Vrijwilligers moeten voorbereid zijn op mogelijke psychologische problemen en weten hoe hiermee om te gaan. Specifieke aandacht voor vluchtelingen is noodzakelijk, maar het moet niet kunstmatig zijn, vertelt Ghorashi. Een focus is nodig, geen fixatie.

Op dit moment zijn er vooral vluchtelingen die iets krijgen en witte Nederlanders die hun dat geven, maar iedereen is gelijk. “Het is de bedoeling dat iedereen afwast en bardienst draait.” Het publiek van Boost wordt langzaam diverser: het houdt het midden tussen een verdwaalde expat, ongedocumenteerden en groepen migranten. “Ik zou willen dat er ook oud-vluchtelingen langskwamen die het project mee willen dragen, daar kunnen we van leren”, zegt Schleijpen.

Het betrekken van oud-vluchtelingen die nu professionals zijn bij projecten is een goed idee, vindt Ghorashi. “Want wat weten we eigenlijk van hen?” Volgens haar moet men oude en nieuwe kennis gebruiken. “Veel projecten ontwikkelen zich niet verder. Mensen haken af als er geen duidelijk doel is.”

Margreet Zandbergen is coördinator van een woonproject in Amsterdam-Oost. Statushouders en Nederlandse jongeren wonen er samen. Zij herkent dit beeld. “Vrijwilligers verwachten dankbaarheid.” Velen maken vluchtelingen het middelpunt van een activiteit. Zandbergen vroeg buurtbewoners ideeën in te sturen voor gezamenlijke evenementen. De inzendingen waren alleen gericht op vluchtelingen: buikdanslessen voor statushouders en een app voor multiculturele ontmoetingen. “Absoluut met goede intenties, maar wie heeft hier behoefte aan?”

Ghorashi wordt vanwege haar expertise vaak om haar mening gevraagd. Ze geeft altijd het advies dat er in het projectteam ook een lid van de doelgroep aanwezig moet zijn. “Hoe lang blijven we projecten voor vluchtelingen ontwikkelen, zonder de groep zelf er bij te betrekken?” Onlangs heeft ze de Refugee Academy opgezet, waarin ze academische, professionele en lokale kennis combineert. Onderzoek en praktijk rondom vluchtelingenproblematiek brengt ze hier dichter bij elkaar. “Actie en reflectie moeten samenkomen, dan is er ruimte voor échte verbinding tussen groepen.”