‘De bijstand is een leven vol schaamte en regels’

We struinden eindeloos kringloopwinkels af voor meubels, servies, en kleding die daadwerkelijk paste. We hadden geen afwasmachine en wasten ook kleding vaak met de hand om stroom en water te besparen. Mijn moeder stond uren in de keuken om eten te koken in enorme hoeveelheden, zodat ze ingrediënten in bulk kon kopen, en zodat wij te eten hadden wanneer ze laat thuiskwam van een van haar soms drie verschillende baantjes.

Ik zat met een vriendin in de trein toen ze me dit bericht voorlas: ‘Tegenprestatie wordt verplicht voor wie in bijstand zit.’ Mijn eerste reactie was verwarring. Dat is toch al lang zo? Pas toen ik de volgende ochtend het hele artikel las sloegen de woede, verontwaardiging en vermoeidheid toe.

De vrijblijvendheid die Van Ark noemde herken ik helemaal niet. Ins ons gezin was geen alimentatie, dus we moesten het met één inkomen redden. Eerst was dat mijn moeders melkertbaan, een door de overheid gesubsidieerde baan speciaal voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Toen die wegviel werd dat het minimumloon – voor een baan op een conferentiecentrum – toen de werkloosheidswet, de ziektewet, en uiteindelijk de bijstand.

Mijn thuissituatie was merkbaar anders dan die van vrienden en klasgenoten. Ik kon vaak niet mee op schoolkampen en excursies, en de vale, versleten en dikwijls veel te grote afdankertjes waar ik in rondliep voorzagen pestkoppen op school van munitie. Terwijl mijn vriendinnen vergeleken hoeveel zakgeld en kleedgeld ze kregen wist ik dat ik mijn mond moest houden, geen plaats in die conversatie had. In een poging attent te zijn vroeg een vriendin me ooit bij de ingang van een wat duurdere kledingwinkel of ik wel naar binnen wilde, of ik me niet te ongemakkelijk zou voelen. Datzelfde ongemak had ze gesignaleerd toen haar moeder aanbood om zangles voor me te betalen, omdat ze het zo zielig vond dat ik als enige in mijn klas niet op een sport- of muziekles kon.

Hoewel ik enorm dankbaar ben voor de hoeveelheid mensen die hun steun voor me uitspreken, gaan veel van deze reacties naar mijn mening aan het punt voorbij. Het zou niet uit moeten maken of je een ‘Tokkie’ bent, of een nobele Dickens-protagonist, iedereen heeft recht op een leefbaar inkomen zonder dwangarbeid en eindeloze vernedering. Daarnaast zijn het allebei schadelijke stereotypen die eraan bijdragen dat dit soort ideeën überhaupt draagvlak hebben. De ‘Tokkies’ verdienen de steun van de overheid niet, en de Dickens-protagonisten? Die slaan zich er, dapper als ze zijn, toch wel doorheen. Mijn vijanden zijn niet de ‘Tokkies’ die het zogenaamd voor mij hebben verpest. Mijn vijand is het neoliberale systeem dat ons vertelt dat we enkel waard zijn wat we produceren en dat zelfs mensenrechten en eerste levensbehoeften met een tegenprestatie moeten komen.

Dit artikel verscheen eerder op OneWorld op 29 november 2019.